Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

2-§. Buxgalteriya hisobini yuritish va uni huquqiy jihatdan 
tartibga solinishi 
Buxgalteriya hisob-kitoblarini tashkil etilishida «Tadbirkorlik 
faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`-risida»gi qonunning 9-moddasida 
belgilab qo`yilgan va tadbirkorlik subyektlarining asosiy majburiyatlaridan 
bo`lib hisoblanuvchi “Buxgalteriya, tezkor va statistika hisobini qonun 
hujjatlari talablariga muvofiq yuritishlari lozimligi to`g`risidagi qoida” 
huquqiy asos bo`lib xizmat qiladi. 
Korxonada buxgalteriya hisobi umumiy uslubiy qoidalar doirasidan 
chiqmagan holda mustaqil tarzda tashkil etilishi mumkin. Buxgalteriya 
hisob-kitoblarini yuri-tishning yagona uslubiy (metodologik) asoslari 
«Buxgal-teriya hisobi to`g`risida»gi qonunda, uning asosida ishlab 
chiqilgan buxgalteriya hisobining Milliy standartlarida va boshqa normativ 
hujjatlarda belgilab qo`yilgan.
Jumladan, «Buxgalteriya hisobi to`g`risida»gi qonunning 6-
moddasida ko`rsatilishicha: buxgalteriya hisobining asosiy qoidalari 
qo`yidagilardir: 
buxgalteriya hisobini ikki yoqlama yozuv usulida yuritish; 
uzluksizlik; 
xo`jalik operasilari, aktivlar va passivlarning pulda baholanishi; 
aniqlik; 
hisoblash; 
oldindan ko`ra bilish (ehtiyotkorlik);
mazmunning shakldan ustunligi; 
ko`rsatkichlarning qiyoslanuvchanligi; 
moliyaviy hisobotlarning betarafligi; 
hisobot davri daromadlari va xarajatlarining muvofiqligi; 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

aktivlar va majburiyatlarning haqiqiy baholanishi. 
Uzluksiz buxgalteriya hisobi barcha operasialarni ketma-ket, tanlab 
olmasdan hisobga olib borilishidan iborat. O`rtada uzilishlarga yo`l 
qo`yilgan buxgalteriya hisobi tekshiruvchi organlar tomonidan ishonchli 
axborot sifatida qabul qilinmaydi. Yalpisiga hisobga olish ham uzluksiz 
hisobga olishga o`xshash bo`lib, bunda barcha moliyaviy-xo`jalik 
operasiyalari tushirib qoldirilmasdan hisobga olib boriladi. 
Hisob-kitobni hujjatlashtirish asosida amalga oshirilishi deganda, har 
bir moliyaviy-xo`jalik operasiyalari tegishli tezkor va analitik hujjatlar" 
bilan taminlanganligi tushuniladi. Hisob-kitoblarning o`zaro bog`liqligi 
deganda har bir hujjatni o`zidan oldingi va o`zidan keyin keladigan boshqa 
hujjat bilan bog`liqligi nazarda tutiladi. Xususan buxgalteriya provod-
kalari ikki tomonlama yozuv orqali amalga oshiriladi va shu yo`l bilan 
ularni turlicha talqin etilishi istisno etiladi. 
Buxgalteriya hisobining milliy standartlarida xo`jalik operasiyalarini 
hujjatlashtirishga nisbatan qo`yiladigan talablar nazarda tutilgan.
1
Bu 
talablarning buzilishi hujjatni nuqsonli deb topilishiga va etiborga 
olinmasligiga sabab bo`lishi mumkin. Buxgalteriya hisoblari va 
hisobotlariga oid hujjatlarga nisbatan qo`yidagi talablar qo`yilishi nazarda 
tutilishi lozim. Dastlabki hisob-kitob hujjatlarida uning nomi, kodi, 
tuzilgan vaqti, aks ettirilgan xo`jalik operasiyasining mazmuni, uning 
o`lchov birligi, hujjatni tuzgan va uning to`g`riligi uchun masul shaxs, 
shaxsiy imzo va uning yechimi, boshqa rekvizitlar. Dastlabki hujjatlar 
ularni to`plash va tizimlashtirishlik uchun asos bo`ladi. 
Hujjatlarda izoh berilmagan o`zgartirishlar va tushunmovchiliklar 
bo`lmasligi kerak va tuzatishlar uni imzolagan shaxs tomonidan 
tasdiqlanishi lozim. Kassa va bank hujjatlariga tuzatish kiritishlikka yo`l 
qo`yilmaydi. Dastlabki hujjatlar, registrlar, buxgalteriya hisobotlari 
arxivga topshirilguniga qadar belgilangan tartibda korxonada saqlanishi 
lozim. 
Buxgalteriya hisobi to`g`risidagi qonunchilik hujjatlarida har qanday 
mol-mulk yoki xo`jalik operasiyasini pul ko`rsatkichlarida baholash 
lozimligi nazarda tutilgan. Har bir ashyo amaldagi baholarda baholanishi 
va u o`zgarmasligi lozim. Buxgalteriya hisobi malumotlari ishonchliligini 
taminlash maqsadida korxona mol-mulklari va moliyaviy majburiyatlari 
1 қaрaнг:Ўзбeкистoн Рeспубликaси Буxгaлтeрия ҳисoби миллий стaндaрти. 3-сoн. (Мoлиявий нaтижaлaр ҳaқидa 
ҳисoбoт). Ўзбeкистoн Рeспубликaси Aдлия Вaзирлиги тoмoнидaн 1998 йил 27 aвгустдa 484-сoн билaн рўйxaтгa 
oлингaн. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yo`qlama (inventarizasiya) qilib turiladi
1
. Yo`qlama davomida buxgal-
teriya hisobotidagi mol-mulklarning mavjudligi amaldagi mol-mulklar 
bilan solishtirib chiqiladi. 
Buxgalteriya hisobi Milliy standartlarida yo`qlama (inventarizasiya) 
o`tkazilishi majburiy sanaluvchi holatlar ko`zda tutilgan, ular qatoriga: a) 
korxona mulki sotilayotgan, sotib olinayotgan mulkchilik shakli o`zgar-
tirilayotgan, ijaraga berilayotganida; b) yillik buxgalteriya balansi 
tuzilayotganida; 
v) 
suiistemol, 
o`g`ir-liklar, 
nobudgarchiliklar 
aniqlanganida; g) yong`in yoki tabiiy (stixiyali) ofat yuz berganida; d) 
korxona tugatilayotganida. 
Bunda aniqlangan ortiqcha mulklar korxonaga kirim qilinadi, 
kamomadlar tabiiy kamayish normasi doirasida hisobdan chiqariladi, 
normadan ortiqchasi esa aybdor shaxs zimmasiga yuklatiladi. Buxgalteriya 
hisobi tizimida hisob rentasi katta o`rin tutadi. Bir schot debetidan boshqa 
schot kreditiga yoki aksincha hisoblanadi. 
1 қaрaнг: Ўзбeкистoн Рeспубликaси Aдлия вaзирлигидa 1999 йил 2 нoябрдa 833-сoн билaн рўйxaтгa oлингaн 19-
сoн Буxгaлтeрия ҳисoби миллий стaндaрти (Инвeнтaризaтсияни тaшкил қилиш вa ўткaзиш). 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---