Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 
Pul massasi
– bu muomalaga chiqarilgan metall tangalar va qog‘oz 
pullar (xazina va bank biletlari) ning jami miqdoridir.
Pul muvozanatiga ta’sir 
qiluvchi omillar
Pulga bo‘lgan talab 
Pul taklif qilish ko‘lami 

---

59
bajarish uchun mavjud bo‘lgan pul massasi, eng avvalo, bank sektori 
tomonidan taklif qilinadigan pulga va pulga bo‘lgan talabga, ya’ni no-
bank sektorning o‘z ixtiyorida muayyan pul massasining bo‘lishiga 
intilishi yoki talab qilib olinuvchi omonatlarga bog‘liq (11-chizma). 
Ko‘rib turibmizki, pul massasi oddiy tushuncha emas va u umumiy 
qabul qilingan tasavvurga mos kelmaydi. Odatda, kishilar pulni avvalo 
naqd mablag‘ – qog‘oz kupyuralar va mayda chaqa tangalar deb hisoblash-
ga o‘rganishgan. Aslida esa naqd pullarning umumiy pul massasidagi 
ulushi juda kam bo‘lib, korxonalar orasidagi, chakana savdodagi bitimlar-
ning asosiy qismi rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida bank hisobva-
raqlaridan foydalanish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Mamlakatda rivojlanish va pul muomalasi barqarorligi darajasi 
bilan pul massasidagi naqd pul ulushini bir-biriga bevosita bog‘liq deb 
hisoblash mumkin. Masalan, AQSh va boshqa rivojlangan mamla-
katlarda bu ko‘rsatkich «VISA» kabi ilg‘or tizimlar qanchalik keng 
tarqalganiga qarab 5-10 foizdan oshmaydi. MDH davlatlarida va bizning 
respublikamizda, xususan, bu ulush darajasi 30 foizdan oshib, pul tizi-
mini moslashuvchanlikdan mahrum etgan va xilma-xil suiiste’mol-
liklarga nisbatan ta’sirchan qilib qo‘ygan. 
[45]
. Har bir pul tizimining asosiy tarkibiy qismlari tarixan shakl-
langan va tegishli mamlakatlarning qonun hujjatlarida rasmiy mustah-
kamlangan. Pul massasi tarkibi aktiv va passiv qismdan iborat (12-chiz-
ma). 
Bulardan tashqari, pul massasi bevosita xarid yoki to‘lov vositasi 
sifatida foydalanish mumkin bo‘lmagan tarkibiy qismlarni ham qamrab 
oladi. Bularga: 
– muddatli hisobvaraqlardagi, jamg‘arma omonatlardagi va tijorat 
banklaridagi depozit sertifikatlar