Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 
 
 
 
 
 
Pulga talab va taklif, mln. so‘m 
 
 
 
2-grafik.
Pulga talab va taklifning tipik egri chizig‘i. 
Bu yerda: 
D
m
– pulga bo‘lgan talabning egri chizig‘i; 
10 
7 
5
100 150 200
D
m
E 
S
m 
D
m 

---

69
S
m
– muomaladagi pul massasi (taklif); 
E – pulga talab va taklifning muvozanat nuqtasi. 
[49]
. Muomaladagi pul massasining kengayishini ikki bosqichdan 
iborat jarayon deb tasavvur qilish mumkin: 
– pul massasining birlamchi hosil bo‘lishi. U Markaziy bankning davlat 
organlari va bank tizimi oldidagi majburiyatlari ortishi natijasida yuz beradi; 
– pul massasining depozit banklarda ikkilamchi o‘sishi. Bunga ushbu 
banklarda deponentda saqlanayotgan mablag‘larni «multiplikatsiyalash» 
yo‘li bilan erishiladi. Natijada ushbu mablag‘lardan berilgan kreditning bir 
qismi qarzdor tomonidan foydalanib bo‘linganidan keyin yangi omonatlar 
tarzida depozit banklarga qaytadi va ular yana qarzga berilishi mumkin. 
Buni quyidagicha ifodalash mumkin: 
М
ПБ
Т
=
Bu yerda: 
T – pul multiplikatori;
PB = MO + VR 
 
PB – pul bazasi (Markaziy bank aktivi); 
MO – banklardan tashqari ochiq bozorda muomaladagi pul 
mablag‘lari; 
BR – bank zaxiralari; 
M = MO + D 
M – jami pul massasi; 
D – omonatlar. 
Agar pul multiplikatorining miqdori hisoblab chiqilsa, pul bazasi 
o‘zgarganida pul massasi qancha o‘zgarishini aniqlash imkoni tug‘iladi. 
Boshqacha qilib aytganda, agar pul bazasining va multiplikatorning o‘z-
garishlari ma’lum bo‘lsa, jami pul massasi va uning agregatlarini basho-
ratlash imkoniyati vujudga keladi. 
Hozirgi iqtisodiyotda zaxira pullar (VR)ning o‘zgarishi bilan pul 
multiplikatori (m) o‘rtasida kuchli teskari aloqa mavjud. Masalan, ochiq 
bozorda muomaladagi naqd pullarni ko‘paytirishga (ya’ni, pul bazasi 
hajmini o‘stirishga) qaratilgan operatsiya ko‘pchilik hollarda bir qator 
asosiy foiz stavkalarining o‘zgarishiga olib keladi. Bu esa, o‘z navba-
tida: