Њзбекистон республикаси олий ва њрта

6.2. Chakana tovar oboroti tahlili
Chakana tovar oborotini tahlil qilishda ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. Ularni ayrimlarini quyida keltiramiz:

• 
  chakana tovar oboroti miqdorini yoki hajmini joriy baholarda tavsiflovchi, so‘m;
  
• 
  chakana tovar oboroti miqdorini (hajmini) solishtirma baholarda tavsiflovchi, so‘m;
  
• 
  chakana tovar oboroti assortiment tarkibini tavsiflovchi natural ko‘rsatkichlar, so‘m va foizda;
  
• 
  aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan chakana tovar oboroti, so‘m;
  
• 
  1 oyligiga to‘g‘ri keladigan chakana tovar oboroti so‘m;
  
• 
  1 kunlik chakana tovar oboroti, so‘m;
  
• 
  1 ishchiga to‘g‘ri keladigan chakana tovar oboroti, so‘m;
  
• 
  savdo shaxobchalarini 1 kv.m, jumladan savdo maydoni 1kv.m to‘g‘ri keladigan chakana tovar oboroti, so‘m;
  
• 
  chakana tovar oboroti nisbiy ko‘rsatkichlari (% bajarilishi, dinamikasi, indekslari, mavsumiylik, maromiylik koeffitsentlari, tovar aylanish tezligi kun va marotaba) va h.k.
  

Chakana tovar oboroti tahlilining vazifalari:

• 
  chakana tovar oboroti rejasi va prognozlarini bajarilishiga baho berish;
  
• 
  chakana tovar oboroti dinamikasini o‘rganish;
  
• 
  chakana tovar oboroti assortimentti va turlari bo‘yicha tarkibini tahlil qilish va baholash;
  
• 
  chakana tovar oboroti miqdori va asortimentiga ta’sir qiluvchi omillarni o‘rganish, baholash;
  
• 
  chakana tovar oboroti ko‘rsatkichlarini (chakana tovar oboroti, tovar zahiralari va tovarlarning kelishini) o‘zaro o‘zviy bog‘liqligini o‘rganish.
  

Chakana tovar oboroti tahlilining usullari:

• 
  dinamik qatorlar to‘zish;
  
• 
  nisbiy va o‘rtacha ko‘rsatkichlar;
  
• 
  solishtirish;
  
• 
  indeks usuli;
  
• 
  trendlar va regressiv modellarini to‘zish;
  
• 
  zanjirli bog‘lash;
  
• 
  balans usuli;
  
• 
  grafiklar va boshqa chizmalar.
  

Chakana tovar oboroti tahlili har xil axborotlardan foydalanishni taqazo qiladi. Ularga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  prognoz va rejaga aloqador ma’lumotlar. Chakana tovar oboroti prognozi yoki rejasi – umumiy xajmi, assortimenti, tovar zahiralari normalari, tovarlarni keltirish, hisob kitoblar va boshqalar;
  
• 
  hududning ijtimoiy – iqtisodiy ko‘rsatkichlari;
  
• 
  statistik va buxgalteriya hisobidagi xaqiqiy ko‘rsatkichlar;
  
• 
  boshqa ma’lumotlar (savdoga aloqador, unga ta’sir qiladigan omillar to‘g‘risidagi ma’lumotlar).
  

Chakana tovar oboroti ko‘rsatkichlarini tahlil qilishda tahlilda ishlatiladigan ma’lumotlarni tayyorlash alohida o‘rin tutadi.
Bunday ishlarga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  prognozlash va rejalarni korrektirovka qilish;
  
• 
  statistik, buxgalteriya hisobotlaridagi ma’lumotlarni haqiqiyligi, bir – biriga mosligini tekshirish;
  
• 
  savdo shaxobchalari va korxonalarni alohida alomatlari bo‘yicha guruhlash. Chakana tovar oborotiga ta’sir qiluvchi omillar to‘g‘risida ma’lumotlarni aniqlash;
  
• 
  har xil analitik jadvallar to‘zish;
  
• 
  ko‘rsatkichlarni solishtirma yuzaga keltirish va h.k.
  

3.