Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Audit deganda korxona va tashkilotlar moliyaviy xo’jalik faoliyatini tekshirib berish, 
ing ishini iqtisodiy ekspertizasini o’tkazish tushuniladi. Auditorlik faoliyatining 
asosiy sharti – to’la mustaqillikka ega bo’lish, xech kimga qaram bo’lmaslik, o’z ishini har 
bir mamlakatda yoki halqaro miqyosda qabul qilingan hisob-kitob va taftish qoidalariga 
binoan olib borishdir. Audit faoliyatining ikki turi mavjud: ichki va tashqi audit. Tashqi 
audit xolis firma tomonidan avvaldan tuzilgan kontrakt asosida bajariladi. Ichki audit esa 
shu korxonada ishlovchi xolis mutaxassislar tomonidan korxona raxbarlarining 
buyurtmasiga binoan amalga oshiriladi.
 
Tashqi audit quyidagi funktsiyalarga ega: 
1) tekshiruv-taftish 
2) baholovchi – maslaxatlashuv 
Tekshiruv – taftish funktsiyasiga audit bo’limi, hisobchi xodimlar, hisobot 
tizimi va hisob – kitob xo’jjatlari kiradi. 
Baholovchi – maslaxatlashuv funktsiyasiga esa, raxbariyat faoliyati va 
maslaxatlar kiradi. 
Ichki audit funktsiyalari quyidagilar: 
tekshiruv – taftish 
maslaxatlashuv – bashoratlash 
Ichki auditning tekshiruv – taftish funktsiyasiga hisobot tizimi va hisob – 
kitob hujjatlari kiradi. 
Tashqi audit deganda hisobotlarning ishonchliligi, tulaligi va mavjud qonun 
asosida ni aniqlash maqsadida xo’jalik sub’ektining xolisona ekspertiza o’tkazish 
va chop qilinadigan moliyaviy hisob – kitoblarni taxlil qilish, shuningdek, hisob – 
kitob, soliq, moliya, tashqiliy va boshqa masalalar bo’yicha maslaxatlashish 
tushiniladi. 
297

---

Tashqi audit bo’yicha shartnoma quyidagi buyurtmachilar bilan tuzilishi 
mumkin: 
- k
-
-
- ti
ini ajratish mumkin: 
-
i baholash; 
- h
-
oshqaruv tizimi nazoratini, rezervlarni 
aniq
h 
a 
tavsiyalar bilan ta’minlashni ichki xo’jalik nazoratiga mo’ljallangan. 
ch
rxona faoliyatining mazmuni, mijozlar, 
xodi ar,
Ich
– 
kitob na
summasi 
ni baholash; 
moliyaviy hisobotlarni tekshirish; 
u
i standartlar ishlab chiqilgan 
bo’li ul
yicha standartlar; 
u
tuzilishi loz
1. au
tematik, iqtisodiy – 
tashqiliy va axborotlashtirilgan modellar; 
2.modellarni 
ik, dasturiy, 
axborotlashtirilgan va boshqa vositalar. 
orxona egalari bilan; 
korxona raxbarlari bilan; 
davlat soliq xizmatchilari va mudofaa tashkilotlari bilan; 
jorat banklari bilan. 
Kompyuter tizimlarida amalga oshirish uchun tashqi auditning quyidagi 
asosiy vazifalar
- taxrirlanayotgan muddat mobaynida raxbariyatning va moxir 
mutaxassisligini baholash; 
korxonada qo’llanilayotgan hisobot tizimi va qisman hisob-kitoblarning 
to`g`riligin
isob – kitob hujjatlaridamoliyaviy – xo’jalik operatsiyalarini tasdiqlashda 
hisobot xodimlarining faoliyatini to’gri baholash; 
korxona moliyaviy – xo’jalik holatini yaxshilash va voqealarning keyingi 
bashoratlanishi bo’yicha maslaxatlarning zarurligi. 
Ichki audit tashqi auditdan farqli ravishda korxonaning mutaxassislik yoki 
boshqaruv bo’limi xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. U korxonani moliyaviy 
holatini, sarf – harajat manbalarini, b
las va raxbariyatning korxona iqtisodiy samaradorligini oshirish bo’yich
I ki auditning vazifasini aniqlash ko
ml investorlarga bo’lgan majburiyatlariga bog’liq. 
ki auditning vazifalarini boshqarish usullari – bu rejalashtirish, hisob
, zorat va taxlildir, chunki ular yordamida harajatlar va ularni qoplash
hisoblanadi. 
Auditning umumqabul qilingan pog`onalari quyidagilar: 
-rejalashtirish; 
-hisob tizimlari va ichki nazorat tizimlari
-
- auditorlik guvoxnoma (xulosa)sini olish. 
r biriga mos keluvch
B pog`onalarning ha
b, ar uch guruxga bo’linadi: 
1. umumiy standartlar; 
2. auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish bo’
3. hisobotlar tuzish bo’yicha standartlar. 
A ditorlik faoliyatini kompyuterlashtirish tizimi quyidagi komponentlardan 
im: 
dit jarayonini gavdalantirish uchun iqtisodiy – ma
amalga oshirishni ta’minlash uchun texn
Shu tasavvurlardan kelib chiqqan holda kompyuter tizimi funktsional va 
ta’minlovchi qismlardan tashqil topishini aytish mumkin. Funktsional qism 
uslubiyatlar, auditni bajarish usul va xollari majmuidan tashqil topadi hamda ular 
298

---

axborotlashgan va matematik modellar, standartlar, normalar va x.k.larda 
ta’minlanadi. Ta’minlovchi qism esa audit funktsiyalarini amalga oshirish uchun 
mo’ljallangan bo’lib, u axborotlashgan, dasturiy, texnik va boshqa ta’minotlardan 
tashqil topishi kerak. 
Auditorlik faoliyatini kompyuterlashtirish tizimini qurishning tashqiliy 
formalari erishiladigan maqsadlarga bogliq, chunki auditorlik masalalarining 
klassifikatsiyasidan ko’rinadiki, barcha tizimlar ikki sinfga bo’linishi mumkin: 
1) tashqi audit auditorlik faoliyatini kompyuterlashtirish uchun tizimlar; 
2) ichki auditni kompyuterlashtirish tizimi. 
Axborotlashgan bazani tashqil qilish usullariga bog’liq holda bu sinflarni 
kompyuterlashtirish turli xil formalarda bo’lishi mumkin. Axborotlashgan baza 
quyidagi ko’rinishda amalga oshirilishi mumkin: 
- lokal fayllar yig’indisi – bir turdagi hisobot hujjatlari va ishlab chiqilgan 
standart vositalarning operatsion tizim va amaliy dasturda ifodalanishi; 
- ma’lumotlar bazasi, maxsus kriteriy va MBBT ishlab chiqilgan dasturlarga 
asoslangan birldamchi hujjatlarda ifodalanishi; 
qoidalar bazasi, ekspert – auditorni qoidalar va mantiqiy dasturlash vositaoari 
yordamida ishlab chiqarilgan bilimlarni ifodalanishi.