Œзбекистон республикаси олий ва œрта

6.4. Poydevor tovonining yotish chuqurligini
tayinlash

Poydevor tovonining yotish chuqurligini tayinlashda bino va inshootning tuzilishi, yer yuzasidagi gruntlarning muzlash chuqurligi, qurilish maydonchasining geologik va gidrogeologik sharoitlari, suv o’zanlaridagi gruntlarning yuvilish chuqurligi, yuklarning turi va qiymati va boshqa omillar birgalikda inobatga olinadi. Gidrotexnika inshootlarining tubki qismlari odatda ularning poydevori vazifasini bajaradi. Daryolar, soylar va kanallarda quriladigan gidrotexnika inshootlarida, zaminning yuvilmasligi maxsus kostruktiv yechimlar yordamida ta‘minlangan bo’ladi. Shu sababli, bunday inshootlar poydevori tovonining yotish chuqurligi ko’pincha konstruktiv qabul qilinadi.

Yerto’lasi mavjud binolarda, poydevorning tovoni, yerto’la polining sirtidan 0,4...0,5 m quyiroqda joylashadi. Binolar poydevorining yotish chuqurligi, ishonchli gruntlar sharoitida va yerto’la mavjud bo’lmaganda, gruntning muzlash chuqurligiga asoslanib qabul qilinadi. Muzlash chuqurligining hisobiy qiymati quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

d_f = k_n d_fn , (6.5)

bu yerda k_n – binoni isitish tartibiga bog’liq bo’lgan koeffitsient. Isitilmaydigan binolar uchun k_n = 1,1; boshqa hollarda qurilish me‘yorlari bo’yicha qabul qilinadi; d_fn – muzlash chuqurligining me‘yoriy qiymati.

Isitiladigan binolar oraliq devorlarining poydevorlarini loyihalashda, ular tovonining yotish chuqurligi kamida 0,5 m qiymat bilan qabul qilinadi. Chetki ustun yoki devorlar poydevorlari tovonining yotish chuqurligi esa d_f dan kam bo’lmasligi lozim.
Poydevorlarning yotish chuqurligi, shuningdek geologik va gidrogeologik sharoitlarga ham ko’p jihatdan bog’liqdir. Agar yerning yuza qatlamlari kuchsiz gruntlardan tashkil topgan va ularni sun‘iy kuchaytirish iqtisodiy jihatdan samarasiz bo’lsa, poydevor tovonining ishonchli grunt qatlamiga borib tayanishi, ko’p hollarda, maqsadga muvofiq bo’ladi. Lyossli gruntlar, g’ovak qumlar, oquvchan va oquvchan plastik holatdagi gilli gruntlar katta yuklarga ishlaydigan inshootlar uchun kuchsiz grunt sifatida qaralishi mumkin.
Tabiiy holdagi o’zanlarni kesib o’tadigan ko’priklar, akveduklar singari inshootlar poydevorlari tovonining yotish chuqurligi, suv o’zani tubining taxmin qilingan yuvilish chuqurligi (h_ю) asosida belgilanadi:

d = 1,15 h_ю +  h , (6.6)

bu ifodada  h = 2...2,5 m – zahira chuqurlik.

Poydevor tovoni yotish chuqurligini belgilashda yukning turi va miqdorini ham inobatga olish lozim. Masalan, inshootning konstruktsiyasi ustunli holda qabul qilingan bo’lsa, inshootdan tushadigan yuk poydevorga yig’ilgan kuchlar tarzida ta‘sir etadi. Bunday holda, zaminning yuk ko’tarish qobiliyatini oshirish uchun, hisoblar bo’yicha, poydevor tovoni bir muncha chuqurroqdagi qatlamlargacha tushiriladi. Gorizontal va qiya kuchlar ta‘sirida bo’lgan inshootlar poydevorini qoziqli shaklda qabul qilish, ko’p hollarda, eng samarali va ishonchli variant bo’lishi mumkin.