‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

metodlar uchta
katta 
guruhga bo‘linadi:
- o‘quv-tarbiya ishlarini tashkil etish va amalga oshirish;
- nazorat va o ‘zini-o‘zi nazorat qilish metodlari. (Ikkinehi gu- 
ruhda ishning qator yangi metodlari va usullari mavjud.) Muallif 
quyidagilami tavsiya etadi:
- bilishga doir o‘yinlar, o‘quv munozaralari, qiziq vaziyatlami 
vujudga keltirish, rag‘batlantirish, tanbeh berish va nazorat 
metodlari.
T.A. Ilina olimlaming tasniflarini umumlashtirib, Y.K. Ba- 
banskiyning tasnifini ma’qullagan va tasniflashning quyidagi 
tartibini tavsiya etgan:
- yangi bilimlami (o‘qituvchining so‘zlariga tayangan holda 
berish uchun foydalanilgan tushuntirish, hikoya, maktab ma’ruza 
metodlari);
- yangi bilimlar o‘zlashtirilishi, mustahkam malakalar shakl- 
lanishi uchun foydalaniladigan metodlar: suhbat, ekskursiya, 
eksperiment va laboratoriya ishi, darslik va kitob bilan ishlash, 
o‘yinlari, mashqlar;
- darsning har bir bosqichida foydalansa boiadigan texnik 
vositalar bilan ishlash metodlari;
- mustaqil ish.
S.P.Baranov o‘z tasnifini gumhlar bo‘yicha taqsimlaydi.
Birinchi guruhga o'qitishning o‘qituvchi eng asosiy rol o‘y- 
naydigan hikoya, suhbat, tasniflash, tushuntirish va hokazolami 
kiritadi.
Bunda 
o'quvchining
asosiy vazifasi o‘qituvchi muloha- 
zalarining mantiqiga ergashish, bayon qilinayotgan mazmunni 
tushunish, eslab qolish va 
keyinchalik 
o'rganilgan materialni qayta 
gapirib bera olishdan iborat bo‘ladi. Uning fikri o‘qituvchi 
mulohazalarining tizimiga qanchalik yaqin bo‘lsa, o‘quv materia- 
lini o‘rganishning tavsiya etilgan 
yo ‘li 
shunchalik ishonchli bo‘ladi.
I
151

---

0 ‘quvchining asosiy vazifasi - o‘qituvchining gaplarini tinglash va 
ulami tushunib olishdir.
Ikkinchi guruhga o‘qishning voilari: mashqlar, mustaqil, labo- 
ratoriya, amaliy va nazorat ishlar kiradi. 0 4quvchi faoliyatining 
xarakteri tavsiya etilgan metodning samaradorligini belgilaydi. 
0 ‘qituvchinig roli bolalaming o‘qishiga mohirona rahbarlik qilish- 
dan iborat boiadi.
Tasniflashning shunday turlari ham mavjudki, ular da o‘qitish 
metodlari o‘qishning tegishli metodlariga: axborot, umumlash- 
tirish, ijrochilik, tushuntirish, reproduktiv, instruktiv, amaliy va 
mahsulli amaliy, tushuntirish da’vat va qisman izlanishli, undovchi 
va izlanish tarziga mos keladi (M.I. Maxmutov).
Amalda o‘qitish metodlarini tasniflashga bilimlar manbayi 
mantiqan asoslar bo‘yicha (N.M. Verzilin), bilimlar manbayi va 
o'quvchilarning o‘quv faoliyatidagi mustaqillik darajasi bo‘yicha 
(A.N. Aleksyuk, I.D. Zverov va boshqalar) baravar yondashish eng 
ko‘p uehraydi.
S.G.Shapovalenko metodlarning to‘rt jihatini: mantiqiy- 
mazmuniy, protsessual va tashkiliy boshqarilishi jihatlarini ко‘rib 
chiqadi.
Metodlami tasniflash muammosiga turlicha qarashlar ular 
haqidagi bilimlar tabaqalanishi va birlashishining tabiiy jarayonini 
aks ettiradi.