‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

146

---

5. 0 ‘qitishning onglilik va faollik zaruriyati nihoyatda jiddiy 
talabdir.
6. Bilimlaming puxtaligi va asosiiligi.
7. 0 ‘qitish metodikasi nazariy va amaliy hodisalaming muvo- 
fiqligi.
Har qanday metoddan biror maqsadga erishish ko‘zda tutiladi va 
shuning uchun u qandaydir maqsad qo‘yishni, unga erishish bo‘yicha 
feoliyat usulini, ana shu faoliyatni amalga oshirishda yordam 
beradigan vositalami bilishni taqozo etadi. Har qanday faoliyat uning 
obyektini talab qiladi. Nihoyat, metod maqsadga olib borishi kejrak, 
aks holda; oldinga qo‘yilgan maqsad uchun yaroqsizligini yoki bu 
holatda uning umuman noto‘g‘ri qoilanganini e’tirof etish lozim. 
Shunday qilib, har qanday metod uni qo‘llashdan ko'zlanadigan 
maqsadni, shu maqsadni amalga oshirish faoliyatini va faoliyatni 
bajarish vositalarini talab qiladi. Bu vositalar faohyat obyekti 
to‘g‘risidagi predmetli yoki aqliy bilimlar, qo‘yilgan maqsadga 
albatta erishishdan iborat bo‘lishi mumkin. Bulaming hammasi har 
qanday metodga nisbatan maqsadga muvofiqdir, lekin o‘qitish me- 
todi uchun yetarli emas. Metod strukturasiga o‘qitish usullari kiradi. 
Lekin metod mazkur usullar majmuidan iborat emas. Usul o‘qituvchi 
yoki o‘quvchilar aqliy yoki amaliy ishining alohida operatsiyalari 
bo‘lib, ular mazkur metodda tavsiya etilgan materialni o‘zlashtirish 
shaklini to‘ldiradi. Masalan, o‘qituvchi eslab qolish usulini beradi. 
Usul metoddan ajraladi, o‘zming bilimlarini o'zlashtirishdagi va 
ko‘nikmalar hamda malakalami shakllantirishdagi ahamiyatini 
yo‘qotadi.O‘qitish usullarini quyidagilarga bo‘lish mumkin:
- tafakkur, xotira, diqqat va hayolning alohida operatsiyalarini 
tarkib toptiradigan va faollashtiradigan usullar;
- fikrlash faoliyatida muammoli va izlanishli vaziyatlarni 
vujudga keltiradigan usullar;
- o‘quvchilaming o‘quv materialini o‘zlashtirish bilan bog£- 
liq kechinmaiari va hissiyotlarini faollashtiradigan usullar;
- nazorat va o‘quvchilaming o‘zini o‘zi nazorat qilish usullari;
- o‘qitish jarayonida o‘quvchiiarning jamoaviy va kasbiy 
o‘zaro munosabatlarini boshqarish usullari.
147

---

0 ‘qitishning turli metodlariga bir xil usuli arni kiritish mumkin. 
So‘nggi yillarda pedagogika fani va maktab amaliyotida о‘qilish 
metodlari muammosiga aiohida e’tibor berilmoqda. Shu muammo 
bo‘yicha anchagina tadqiqotlar bajarilmoqda, ilg‘or pedagogik 
amaliyotda o‘qitishmng samarador metodlarining va ulaming 
tizimlarini qoilashning talaygina yoilari topildi. Ammo umumiy 
ta'lim maktabiga qo‘yilayotgan yangi talablar o‘qitishning 
metodlari 
va usullarini 
yanada 
takomillashtirishni 
talab 
qilmoqda.Yuqorida qayd etilganidek, ta’limning mazmuniga 
qo‘yilayotgan yangi talablar yosh avlodga, xususan, fanlaming 
asoslari bo‘yicha yuksak ilmiy nazariy bilimlar berishdan iborat 
bo‘lib, bu ish nazariy bilish metodlariga, shu jumladan, 
o‘quvchilarni mantiqiy fikrlash, mantiqiy operatsiyalami bajarish 
usullari bilan qurollantirishni tobora kuchaytirishni taqozo etadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, o‘qitish metodlarining yagona ta’rifi 
yo‘q. Ular o‘qituvehi va o'quvchilaming ta’limiy, tarbiyaviy 
vazifalarini hal qilishga