‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Darslik.
Dasturda taiimning mazmuni 
masalalar ro'yxati
orqali ifodalanadi. 0 ‘quv materiali o‘quychilarga moijallangan 
darsliklar, o‘quv qoilanmalari, kitoblar va^iidaktik materiallarda, 
o‘qituvchiga moijallangan metodik tavsiyalarda yoritiladi. Darslik 
asosiy normativ hujjat hisoblanadi.
Darslik maium bir fanning mazmunini dastur asosida didaktik 
talablarga rioya qilgan xolda bayon etuvchi o‘quv kitobidir. Darslik 
bilan bir qatorda o‘quvchilami o‘quv materiallari ustida tizimli ish 
olib 
borishlari 
ilmiy 
bilim-ko‘nikma 
va 
malakalami 
shakllantiradigan quyidagi kitob va qoilanmalardan ham 
foydalanadilar:
1 .Badiiy adabiyot.
2.11miy adabiyot.
3.Ilmiy ommabop adabiyot.
4.Masala va mashqlar to‘plami.
Darslik - o‘quvchilaming kitobi va uning eng muhim qurolidir. 
U faqat darsda tahlil qiiinadigan o‘quv materialini o‘zlashtirishda 
o‘quvchiga yordam beribgina qolmay, unda mazkur predmetga 
qiziqish uyg‘otishi, shu soha bo'yicha mustaqil bilim olish 
ishtiyoqini ham vujudga keltirish kerak.
116

---

Darslik o‘qituvchi uchun ham metodik qo‘llanma sifatida 
xizmat qiladi: tushunchalarni kiritish tartibini, ularni yoritish chu- 
qurligini, kiritilgan o‘quv materiallariga vaqtning taqsimlanishini 
belgilaydi.
Obrazli qilib aytganda, darslik o‘qitish jarayonining 
,,ssenariysi“dir. Unda o‘qituvchi o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan 
bilimlar, faoliyat usullari qayd qilinadi, bilim va ko‘nikmalami 
ijodiy qo‘llash yo‘llari belgilanadi, emotsional - qimmatli 
qadriyatlami tarbiyalashning ayrim vositalari ko‘rsatiladi.
Darslikda ta’limning ana shu barcha mazmuni muayyan 
tartibda o‘quvchiiarning ta’lim muvaffaqiyatini ta’minlaydigan 
bosqichlar bo‘yicha joylashtiriladi. Lekin boshlang'ich maktab 
darsliklari bag‘oyat o‘ziga xosdir. Ulaming hammasida metodik 
apparat kichkina bo‘lib, u sinflar sayin asta-sekin vujudga keladi. 
0 ‘rta maktabda ba’zan o‘quvchi darslikdan tamomila mustaqil 
holda foydalana olish-olmasligi muhokama qilinsa, boshlang‘ich 
maktabda bu ishga o‘qituvchining rahbarligi majburiydir.
Ijodiy ishlaydigan o'qituvchilaming tajribasini tahlil qilib, juda 
muhim kuzalishni amalga oshirish mumkin.
Ular darslik va o'zlarining metodik qo‘llanmalaridan aqida 
sifatida emas, balki normativ model sifatida foydalanadilar. Aslida 
o‘qituvchilar sinfining ehtiyojini, kasbiy imkoniyatlarini nazarda 
tutib, o‘z darsliklarini yozadilar. Ular darslikka zid ishlamaydilar, 
balki uni to‘ldirib, kengaytirib va chuqurlashtirib, uning mualliflari 
bilan hamkorlikka kirishib ish olib boradilar. Binobarin, muallif 
bolalarning tayyorgarlik darajasini hisobga olish, ularga tabaqali 
yondashish imkoniyatiga ega boimaydi.
0 ‘qituvchi doimo o‘quv yili boshlanishidan oldin va 
keyinchalik har kuni darslikka murojaat qiladi. Uning bundan 
maqsadi har gal har xil bo‘ladi. Darslik o ‘qituvchining qo‘lida juda 
ko‘p vazifalarni bajaradi. U, awalo, predmetni o‘qitish vositasi 
sifatida xizmat qiladi. Har bir o‘qituvchi ana shu vazifani biladi va 
uni muvaffaqiyatli amalga oshira oladi.
117

---

Darslik o‘zining mazmun va tuzilishi jihatidan о‘quv dasturi va 
o‘quv predmetiga mos kelishi jihatidan o‘quv adabiyotlari ichida 
alohida o ‘rin egallaydi. Shuning bilan birga u ta’lim jarayonini 
mustaqil tashkil etishning muhim vositasi ham hisoblanadi.
Darsliklar taiim mazmuning tarkibiy qismi sifatida taiim
maqsadlaridan, DTS talablaridan, о‘quv dasturiga mos holda 
tayyorlanadi.
Maiumki, ta’lim sifatini belgilovchi asosiy omillardan biri 
darslikdir. Uning sifati u qanday yozilganligi, qanday xarak- 
teristikalarga ega ekanligi, bugungi kun talablariga mosligiga, 
didaktik tamoyillami qay darajada aks ettira olishligiga bogiiqdir.
Bugungi kunga kelib darsliklarga qo‘yiladigan alohida talablar 
birmuncha shakllangan boiib, umumiy holda quyidagilardan 
iborat: o‘rganilishi zarur boigan о‘quv materialining qadrliligi va 
muhimligi; uning ilmiyligi; taqdim etilayotgan faktlaming hayotiy 
obrazlar bilan o‘zaro bogiiqligi; yoritilayotgan bilimlarning hayot 
bilan bogiiqligi va b.
Darsliklarga qo‘yiladigan talablar doimiy tarzda yangilanib 
bormoqda. Albatta, darsliklar taiim mazmunining barcha 
talablariga javob berishi, qiziqarli boiishi, lo‘nda va tushunarli 
tilda yozilishi, o‘quvchi tomonidan o‘quv materialini to‘la 
o‘zlashtirish imkonini berishi kerak.
Didaktikada darsliklarning vazifalari aniqlangan boiib, 
bugungi kunda ular quyidagi vazifalarai bajarishi kerak: