‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Nazorat savollari
1. Badiiy adabiyotdagi tilning vazifasi haqida qanday qarashlar 
bor?
2. Bu stilning bosh muammosi nima?
3. Badiiy nutq stilining o ‘ziga xos qanday xususiyatlari bor?
4. Badiiy nutq stilida qanday leksik qatlamlardan foydalaniladi?
5. Badiiy stilning fonetik, leksik, gram m atik xususiyatlari 
nim alardan iborat?
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tayanch ifodalar
Kommunikatsiya — aloqa
Sillogizm — mantiqiy ifodalar
Estetik vazifa — ta'sirchanlik
Potensial imkoniyat — zaxiradagi imkoniyat
Jargonlar — buzilgan so‘zlar
Argolar — m a'lum bir guruhdagi odamlargagina tushunarli 
b o ‘lgan so'zlar.
Varvarizmlar — o‘rinsiz islilatilgan xorijiy til so‘zlari 
Vulgarizmlar — haqorat, qarg‘ish, so‘kish so‘zlari 
Dialektizm — shevaga xos so‘zlar
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

FONETIK STILISTIKA
Reja:
1. Fonetik stilistika nimani o‘rgatadi?
2. Muallifga xos fonetik vositalar.
3. Ijro etishga xos vositalar.
4. Fonetik stilistikaning ijodkorlar uchun ahamiyati.
Fonetik stilistika nutq tovushlarining stilistik imkoniyatlarini 
o ‘rgatadi. Bu nim a degani? Bunda har b ir tovushning nutqni 
ta ’sirchan, e'tiborli qilishdagi o 'rn i, m aqsadni aniq va to ‘g‘ri 
ifodalash xususiyatiga ega bo‘lishi tushuniladi.
Stilistikaning fonetik vositalari ikki xil bo ‘ladi:
1. Muallifga xos vositalar.
2. Ijro etishga xos vositaiar.
Muallifga xos bo ‘lgan fonetik vositalarga ritmika, vazn, qofiya, 
alliteratsiya, assonans va boshqa talaffuzga xos vositalar kiradi.
Ijro etishga xos bo'lgan vositalarga intonatsiya, pauza, fraza va 
mantiqiy-logik urg‘u, so‘zning emotsional-ekspressiv xususiyatlari, 
to iiq va toiiqsiz talaffuzlar kiradi.
Talaffuzning to iiq va toiiqsiz xususiyatlari stilistik vosita sifatida 
katta o ‘rin tutadi. Talaffuzning to iiq shakli shifokorlar, notiqlar, 
m a’ruza o'quvchilar. radio va televideniedagi boshlovchilar, olimlar 
nutqi, o‘qituvchilaming dars jarayonidagi nutqida namoyon boiadi.
T oiiqsiz talaffuz odamlar orasidagi dialogik nutqda aks etadi.
T o iiq talaffuzda so‘zning barcha tovushlari, b o ‘g‘inlari aniq 
aytilsa, to iiq siz talaffuzda ba'zi tovushlar tortilib, qisqa aytiladi va 
hatto, b o ‘g‘inlar tushib qoladi.
Masalan:
Busalima-Busaima
F othna-F otm a-P otm a
Abduiabbor-Abiappor
M uham m adqul-M ahm atqul
Toslim uham m ad-Toshm at
T oiiqsiz talaffuz o'zbck xalq dostonlarida ham uchraydi.
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Masalan:
Arzim eshit, jon ota,
Yapaloq qushni koYsangiz,
Davlat qushi kemaymi?
Yurtimiz obod bo‘maymi?
( «Boltakay botir» dostonidan)
T o ‘liqsiz talalTuzning yana bir ko'rinishi so'zdagi b a ’zi bir 
lovushlaming o ‘zgartirib avtilishidir.
Masalan: Buhojar-Buvajar