‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Sinonimlaming stilistik xususiyatlari
Leksik stilistikada sinonimiya hodisasi muhim o‘rin tutadi. Stilistik 
bo ‘yoqli so‘zlar, ayniqsa, sinonimik qatorda o‘z ifodasini topadi. 
M ahumki, sinonimik qatoming uzunligi turlichadir: bir tomondan, 
sinonim ik qator faqat ikkita so‘zdan tuzilgan b o ‘lsa, ikkinchi 
tomondan, bir nccha so'zdan tuzilislii mumkin, masalan: ikki qismli 
sinonimik qator:
chopmoq-yugunnoq, 
sevinmoq-xursund bo
‘
Imoq,
uysiz-joysiz, 
dum-quyruq.
Ko‘p qismli sinonimik qator:
yuz, aft, bashara, turq, bet, chehra, siymo
42
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kulmoq, jilmaymoq, tabassum qilmoq, tirjaymoq, irshaymoq,
iljaymoq, ishshaymoq.
Bu sinonimik qatordagi har bir so‘z turli nulq vaziyatlarida 
tanlab ishlatiladi. Masalan: 
shamol, sabo, yel, shabada, tot'fon, dovul,
bo
so‘zlaridan tashkil topgan sinonimik qatom ing turli o'rinda 
qo‘llanishiga e’tibor beraylik.
1
. 
Daryo toiqin shamol qo'ynida
Porillamoqdadir kemalar.
(Hamid Olimjon)
2. Derazamning oldida bir tup
O'rik oppoq boiib gulladi.
Novdalami bezab g'unchalar
Tongda aytdi hayot otini
Va shabboda quig'ur ilk sahar
Olib ketdi gulning totini. (Zulfiya)
3. 
Tinmay esar har tomonga yel
Qo ymay sochar o'rikning gulin... (Zulfiya)
4. 
Gulshanda gullami tebratar sabo.
(Uyg‘un)
N ozik m a'nolarni ifodalash uchun ham sinonim lar tanlab 
olinadi. Masalan: 
Kishining hamma eri: so ‘zi ham, kiyimi ham, qalbi
ham, afti ham go 'zai bo ‘iishi kerak.
Ro 'paramda biiyarakay uch yuz bashara o ‘tirar edi.
Bu misollarda 
aft, bashara
so‘zlari o‘z o ‘m ida ishlatilmagan.
Adabiy nutqning asosiy belgilaridan biri silliqlik va ravonlikdir. 
So‘zlami o ‘rinsiz qaytarish jumlaning ta ’sir kuchini kamaytiradi, 
gap yoqimsiz bo‘ladi. Masalan: 
Orzu qilib yurgan onusiva erishdi.
Lfning aqli hamma narsaga yeta d iki. sir saqlamoqchi bo ‘Igan
narsalaringizni ham biladi.
Buyuk m utaffakir shoir A lisher N avoiy so ‘zni e'tib o rsiz 
qaytarishga qarslii shunday degan edi:
Bir deganni ikki demak — xo ‘b emas
So 'z chun takror topdi — dilkash bo ‘Imas.
Faylasuf shoir Maqsud Shayxzoda qaytariq so‘z haqida shunday 
fikr bildiradi:
«Qaytariq so'z nazjm uyini qiladi vayron... Ma 'nodosh so'zlami
ishlatish so ‘z san ’atkori uchun fa rz
. 
Tilimizning shu tovlanib turishida
shoir uchun ne-ne bitmas-tuganmas xazinalar bor».
43
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Antonimlar nutqda ikki xil maqsad uchun ishlatiladi:
1. Shaxs, narsalar yoki ulam ing belgilari orasidagi zidlikni 
ifodalash uchun. Badiiy adabiyotda antonim lardan antiteza hosil 
qilish uchun foydalaniladi. Antiteza adabiyotshunoslikda tazod san’ati 
deb ham yuritiladi. Tazod san’ati, ayniqsa, mumtoz adabiyotda 
ko‘p uchraydi.
Masalan: