O\'zbek tili stilistikasi (S.Sultonsaidova, O\'.Sharipova)
61 www.ziyouz.com kutubxonasi
Ilm iy stilda: til ayniqsa, uning lug'ati doim o ‘sish-o‘zgarishda. Bunday jarayon tez va uzil-kesil sodir bojm aydi. Shu sababli zamoniyligijihatidan harxil birliklaryonma-yon yashab turadi. Lug'at boyligida zamonaviyligi jih a tid a n ik k i asosiy qatlam mavjud: zamonaviy va zamondosh qatlam. (Shavkat Rahmatullayev) Badiiy stilning dramatik asar ko‘rinisliida:
Chol: Kechirasan, bilmasdan aytib qoyibman, mahallada kim otini aytsa, og'zini chayqaydi. Navro'zov: Qani ketdik. Suxsurov: Ruhoniy. Netayxon: Voy, endi nima qilaman? Obidjon: Endi nima qilar edingiz, eringizdan qolganini qurtday kemiriib yotasiz■ Boshingiz og'risa... Hojar: Voy, endi boshlari og'risa, tumaga qatnaydilami?! (Abdulla Qahhor) Sintaktik stilistikada neytral xarakterdagi sintaktik vositalar emas,
balki vazifadosh nutq stillariga xos bo‘lgan stilistik bo‘yoqli sintaktik
birikm alar o ‘rganiladi.
Fikrning to ‘g‘ri va ta ’sirchan ifodalanishida sintaktik sinonimiya
juda kcng imkoniyat beradi. Sinlaktik sinonimiya konnotativ, bir xil
n... noli sintaktik birliklar orasida bo‘ladi. Sintaktik sinonimiya gap
bo‘laklari, so‘z birikmasi, sodda va qo‘slima gaplar orasida yuz beradi.
Masalan:
Har qadamda bir bo 'ston, H aryerda bir guliston. (Hamid Olimjon) Bu sinonim ik m isralarda um um lashgan gram m atik m a ’no
sinonimik gaplaming ma'nosidan kelib chiqadi va bu m a'no turlicha
usullar bilan ifodalanadi.
Ba’zi stillarda shunday m a'no ifodalaydigan shakllaming biri
tanlab olinsa, boshqasida sinonim b o ‘lgan holatlaming hammasi
ham ishlatiladi.
«Yuksak nutq iy m ad an iy atlilik , — deb yozadi tilshunos
G .A .Z olotova, — fikrni tu rli usullar bilan ifoda qila olish,
kommunikativ vazifaga ko‘ra til vosilalaridan aniq va maqsadga
muvofig'ini tanlay bilishdadir».
62 www.ziyouz.com kutubxonasi
Yuqorida aytganimizdek, sintaktik sinonimiya barcha sintaktik
vositalar: gap, so ‘z birikm asi, gap b o ‘laklari, ajratilgan gap
bo‘laklari orasida b o ‘lislii mumkin.
