66
www.ziyouz.com kutubxonasi
Nazorat savollari
1. Sintaktik figuralar nima?
2. Anafora va epifora, takror va kompozitsion bog'lanishlaming
o'xshash va farqh tomonlari qaysilar?
3. Sintaktik paraUelizm va antiteza haqida nimalami bilasiz?
4. Ritorik so‘roq va gradatsiya nima?
Tayanch ifodalar
Sintaktik
flgura
— tasviriylikning turli usullari.
Anafora
— yuqoriga ko ‘tarilish, gaplarning boshida b ir xil
so‘zlarning takrorlanishi.
Epifora
— so‘zlam ing oxirida unli yoki undosh tovushlarning;
gaplar, misralar oxirida so'zlarning takrorlanishi.
Kompozitsion bogManish
— yangi gap yoki misraning oldingi
gap yoki misra tugagan so‘z bilan boshlanishi.
Antiteza
- qarama-qarshi qo‘yish.
Gradatsiya
— kuchaytirish.
Ritorik so‘roq gap
— so‘roqqa javob talab qilinmaydigan gap.
67
www.ziyouz.com kutubxonasi
TROPLAR
Reja:
1. Trop so‘zining m a'nosi va mohiyati.
2. 0 ‘xshashlikka asoslangan ko'chimlar.
3. Jonlantirish asosidagi ko‘chimlar.
4. Mubolag‘a va litota.
5. Istehzoga asoslangan ko‘cliimlar.
6. Simvol.
Trop
deb bir narsaning nom ini, belgisini boshqasiga ko'chirish
yoki nulqda so‘z va iboralaming ko‘chma ma’noda islilatilisl'iiga aytiladi.
Q andaydir xususiyati b ilan bir-biriga yaqin ikki shaxsni,
tushunchani, narsani, hodisani va ulaming belgisini qiyos qilish,
o ‘xshatish troplaiga asos qilib olinadi. Bunda ular haqida aniq tasaw ur
paydo bo‘ladi.
Quyida har bir tropning tavsifini keltiramiz.
Metafora
— grekcha so‘z bo‘lib, ko‘chim degan m a’noni bildiradi.
Nutqqa obrazlilik, ckpressiv bo‘yoq berish niyatida narsa va hodisalar
o ‘rtasida o ‘xshashlikka asoslanib. so‘z yoki iboralarni ko‘chma
m a’noda islilatish metaforadir. Masalan,
bolalarmamlakati — bolalik,
anor yuz
—
qizil yuz, quyoshli qalam
—
ijod
kabi.
Xalq dengizdir, xalq to jqindir, xalq kuchdir,
Xalq isyondir, xalq olovdir, xalq o'chdir...
(C ho‘lpon)
Metafora tuzilishiga ko‘ra ikki xil: sodda va kengaygan bo‘ladi.
Sodda metafora birgina so‘z, kengaygan melafora esa ikki yoki undan
ortiq so‘zlar bilan ifodalanadi. Masalan,
a ’lo
(besh baho),
saltanat
(podshohlik), k o
‘k
fosmon),
x o ‘roz
(mard odam) kabilar sodda
metafora b o ‘lsa,
bahor elchisi
(boychechak),
ilhom manbayi
(hayot),
N izo m iy n in g Vatani
(O z a rb o y jo n ) k a b ila r esa k en g ay g an
metaforalardir.
Lingvistik metafora bilan badiiy melafora bir-biridan farqlanadi.
Agar metafora biror shaxsning, narsaning doimiy nomiga aylanib
qolgan b o ‘lsa, u tilshunoslikning muammosiga aylanadi, muayyan
68
www.ziyouz.com kutubxonasi
bir matnda ishlatilib, m atndan tashqari holatda shu shaxsga, narsaga
nisbatan qo‘llanilmasa, badiiy metaforaga misol bo‘ladi. Masalan,
go'zal —
sifat,
Go‘zal
— ot,
ko 'k
— rang,
k o 'k
— osmon,
tosh va
k o ‘mir
— tabiat jinslari,
toshko ‘mir
— yoqilg‘i kabi so‘zlaming
xususiyatlari tilshunoslikda o‘rganiladi. Quyidagi she’riy parchada
badiiy metafora ishlatilgan:
Na ko ‘kning
Dostları ilə paylaş: |
