Zbekiston respublikasi raqamli texnalogiyalar vazirligi

ma’lumotlar 
tuzilmasi
dan foydalaniladi. 

---

Algoritmlarda qo’llaniladigan ma’lumotlar tuzilmasi juda murakkab bo’lishi mumkin. 
Ma’lumotlarni to’g’ri taqdim etish natijasi muvaffaqiyatli dasturlash kaliti sifatida 
xizmat qiladi. Ma’lumotlar tuzilmasining qurilish materiali tayanch yoki tarkibli 
ma’lumotlar turini saqlashga mo’ljallangan 
yacheyka
lar hisoblanadi. Ma’lumotlar 
tuzilmasi yacheykalar majmuasiga boshqa yacheykalar vakili (ya’ni ko’rsatkichlar) 
sifatida nom berish orqali ishlab chiqiladi. 
Xotirani adreslash 
Ixtiyoriy mashina komandasi – kodi ikkita maydon: amallar va adreslardan tashkil 
topgan. 
Komandaning adres maydonida adres kodi saqlanadi. Ko’p hollarda ma’lumotlarga 
murojaat fizik adres bo’yicha amalga oshiriladi. Odatda fizik adres komandaning 
adres maydoniga mos kelmaydi, lekin unga bog’liq bo’ladi. Umumiy holda kodning 
adresini fizik adresga akslantirish – adreslash deyiladi. 
Hozirgi vaqtda o’ndan ziyod adreslash usullari va ularning modifikatsiyalari mavjud. 
Ma’lumotlarni adreslash mavjud barcha usullarini ikkita asosiy guruhga ajratiladi: 
to’g’ridan-to’g’ri (bevosita) va bilvosita. 
Bevosita adreslash usulida operandning joylashgan adresi yoki operandning o’zi 
bevosita adres kodida joylashgan bo’ladi. Bilvosita adreslash usulida esa, adres kodi 
bo’yicha fizik adresni shakllantirish protsedurasi bajarilishi kerak, buning uchun 
hisoblash mashinalarida maxsus adreslash muxanizmi qo’llaniladi. 
Ma’lumotlar 
tuzilmasi klassifikatsiyasi
 
Fizik
ma’lumotlar tuzilmasi deganda ma’lumotlarning mashina xotirasida 
tasvirlanishini tushinish kerak va bu tushuncha ba’zan saqlash tuzilmasi, ichki tuzilma 
yoki xotira tuzilmasi kabi nomlar bilan ham yuritiladi. 
Ma’lumotlarning mashina xotirasida tasvirlanishini hisobga olmasdan hosil qilingan 
tuzilmalari abstrakt (mavhum) yoki 
mantiqiy
tuzilma deb ataladi. Umumiy holda 
mantiqiy tuzilma bilan uning mos fizik tuzilmasi orasida farq mavjud bo’lib, bu 
ma’lumot taqdim etiladigan muhitning tuzilishi va xususiyatlariga bog’liq bo’lgan 
farqlar hisoblanadi. Shuning uchun ham mantiqiy tuzilmani fizik tuzilmaga va 
aksincha, fizik tuzilmani mantiqiy tuzilmaga aylantiruvchi (aklantiruvchi) 
protseduralar ishlab chiqilgan. Bu protseduralar, fizik tuzilmalarga kirish (murojaat) 
va fizik tuzilmalar ustida turli xil amallarni bajarishni ta’minlab beradi, bajariladigan 
har bir amal mantiqiy yoki fizik tuzilmada qo’llanilayotganligiga bog’liq holda 
o’rganiladi. 
Ma’lumotlar tuzilmasi