Ўзбекистон республикаси ўрта махсу ва олий таълим вазирлиги

TUG’MA BO’YIN MUShAKLI QIYShIQLIK.

Tug’ma mushakli kiyshik bo’yin kasalligi tayanch-xarakat apparata tugma kasalliklari orasida uchrash darajasiga ko’ra (5-12% gacha) uchinchi o’rnida turadi. Ko’pincha, kizlarda uchrab, o’ng tomonlama bo’lishi aniqlangan.

Bu kasallik to’rrisida ko’p nazariyalar bo’lib, x.ech qaysisi uning kelib chiqish mexanizmini to’liq tushuntira olmaydi. «Kiyshik bo’yinlik»ning kelib chiqishida to’sh-o’mrov-so’rgichsimon mushagining tugma (etishmovchiligi) nuksoni sababchi degan nazariya ko’proktan olinadi. Tug’ilish vaqtidagi jaroxat deformastiyani kuchaytiradi.

Klinika. Bola xayotining dastlabki 7-10 kunlarida yakkrl ko’zga ko’rinadigan deformastiya juda kam aniqlanadi. Pekin 3-\aftadan boshlab to’sh-o’mrov-so’rgichsimon mushaklaridan bittasi o’zgaradi. Uning o’rta qismi qattiqlashadi. O’zgargan mushak tomonga kallaning kiyshayishi, yuzning karama-karshi tomonga burilishi ko’zga tashlanadi. Kalla harakati cheklanadi. Agar to’sh-o’mrov-so’rgichsimon mushagining o’zgarishi unchalik katta bo’lmasa, kallani to’kri xolatga keltirish mumkin. Mushak anchagina yo’g’onlashganda kallani to’g’rilash mumkin emas. Bundan tashqari, yuz va kalla asimmetriyasi, kalla tomonda bo’yindagi gorizontal burmaning bo’lmasligi va boshqa simptomlar kuzatiladi. Odatda deformastiya yoshi ulgaygan sari zo’rayadi va 3-6 yoshga borganda aniq, ko’rinadigan bo’ladi. Bola oldingi tomondan ko’rilganda bo’yin asimmetriyasi (kallaning egilgan tomonga karama-karshi burilganliga) seziladi. O’zgargan mushak tomondan karalganda elka satdining ancha yuqori turishi, yuz va kalla asimmetriyasi kuzatiladi (277-rasm). Orqa tomondan ko’rilganda kalla tomonda kurak va elka sathining ancha yuqori turishi, bo’yin asimmetriyasi kuzatiladi.

Kiyshikbo’yinlik kuchaysa, skolioz xosil bo’ladi. Agar mushakning to’sh tolasi kuchli jarohatlangan bo’lsa, kallaning burilishi, o’mrov tolasi ko’prok jaroxhtlangan bo’lsa, kiyshayishi ko’prokbo’ladi.

Bu bemorlarda jarohatlangan tomonda kalla suyagi yassi va keng bo’ladi. Sortom tomoniga nisbatan kiyshikbo’yinlik tomonda kosh va ko’z past joylashgan. Qattiqtanglay, burun pardasi, ko’shimcha burun

to’sigi, yuqori va pastki jaglar noto’g’ri rivojlanadi, ko’rish maydoni yomonlashishi mumkin.

Rentgenogrammada kalla asimmetriya-sidan boshqa o’zgarishlar ko’rnimaydi.

Juda kam xollarda ikki tomonlama mushakli tugma kiyshik bo’yinlik uchraydi. Bunda ikki tomonda xam to’sh-o’mrov-so’rgichsimon mushaklari kziskarib, tortishadi. Kalla orqa tomonga tashlanib, ensa orqaga yaqinlashadi.

Yuz yuqoriga karagan bo’ladi yoki kalla oldinga engashgan va yuz erga karagan bo’ladi. Kallaning aylanishi va burilishi cheklanadi, yuqori ko’krak umurtka pogonasi soxhsida kuchli kifoz, bel lordozi kayta tiklanishining kuchayishi kuzatiladi. Tugma mushakli *chIyshik bo’yin kuyidagi anamaliyalar bilan farqdanadi:

1. 
   trapestiyasimon mushakning qisqarishi tufayli kelib chikdan
   tusha kdyshik bo’yin;
   
2. 
   boshning yon tomonlaridan elka usti soxasiga uchburchak shaklida
   tortilgan teri burmasidan xosil bo’lgan kanotsimon bo’yin;
   
3. 
   bo’yin umurtkalarining bir-biri bilan ko’shilib ketishi
   (Klippel—Feyl kasalligi);
   
4. 
   bo’yin qovurg’alarining mavjudligi;
   
5. 
   ponasimon bo’yin umurtkalari.
   

Orttirilgan bo’yin deformastiyasini kuyidagilardan:

• 
  spastik kiyshik bo’yinlikdan (bemor ixtiyoriga bo’ysunmagan
  xarakatlar bilan tavsiflanadi);
  
• 
  Grizel kasalligidan;
  
• 
  bo’yin terisining jaroxatidan keyingi kiyshik bo’yinlikdan
  (dermatogen);
  
• 
  desmogen turidan (bo’yin soxasidagi flegmona va limfadenitlar
  oqibati);
  

- orttirilgan (mialgiya) kiyshik bo’yinlikdan farqlash kerak
Davolash. Konservativ davolashni to’sh-o’mrov-so’rgichsimon

mushaklardagi o’zgarishlar aniqdanishi bilan boshlash kerak Buning uchun xar kuni 3-4 marta 5-10 minugdan kallani karama-karshi tomonga va qisqargan mushak burish mashki tavsiya etiladi. Bundan tashqari, bo’yin mushaklarini (ayniksa, sog’lom tomoni) silash, UVCh qo’llash maksastga muvofiqdir.

6-8 x,aftadan boshlab so’riluvchi muolaja, kaliy yodli elektroforez tavsiya qilinadi. Davolash kursi 4 oydan keyin qaytariladi. Bu davrda jaroxatlangan tomondagi yuz va bo’yinni silash katta ahamiyatga ega. Erishilgan korrekstiya paxta-kartonli Shanst yokasi, kumli xaltacha (yotgan vaktda), tasmali chepchik takish bilan saqlab turiladi. Yotok devorga nisbatan shunday ko’yilishi kerakki, bola sodir bo’layotgan vokealarni kuzatayotganda boshi o’zgargan mushak tomonga to’kri xolatda beixtiyor buril sin.

Agar tusha kiyshik bo’yin kuchsiz namoyon bo’lsa, o’z vaktida berilgan konservativ davo bolaning 1 -2 yoshida to’liq tuzalishiga olib keladi. Kuchli namoyon bo’lgan xollarda konservativ davo 3 yoshgacha olib borilishi kerak

Yuz va kallaning kuchayib boruvchi asimmetriyasi operastiya yo’li bilan davolashni talab qiladi.

Zastepin usuli bilan qilinadigan operastiya ko’p tarqalgan bo’lib, to’sh-o’mrov-so’rgichsimon mushagini o’mrov va to’sh suyagiga birikkan eridan va bo’yin fasstiyasi yuzasini yon tomondagi uchburchakda kesishishidan (278-rasm) mushaklar diastazini kattalashtirish, kiyshik bo’yinlik kaytalanishining oldini olish maqsadida to’sh-o’mrov-so’rrichsimon mushak ikkala uchining kuyi qismi 2-3 sm kesiladi.

Tusha kiyshik bo’yinlikni jarrtoushk yuli bilan davolashning boshqa yuli — shikastlangan to’sh-o’mrov-so’rgichsimon mushakni lavsan tasma yoki konservastiyalangan paydan foydalanib plastik uzaytirishdir.

Operastiyadan so’ng kallani giperkorrekstiya xolatida tutib turish uchun torakokranial (ko’krak-bosh) gipsli boklamidan foydalaniladi.

KLIPPEL - FEYL KASALLIGI

Bu kasallik bo’yin umurtka-larining bir-biri bilan ko’shilib yopishib ketishi, bo’yin va kurak qismida deformastiya bilan kechadi. Bunda umurtka bo’rimlari bo’lmas-ligi tufayli bo’yin kalta bo’lib, harakati cheklanib qoladi. Bunday kasallik «bo’yni yo’q», «kalta bo’­yin» deb ataladi.

Klinika. Bunda tashxis qo’yishda rentgenografiya katta yordam beradi. Bunday bemorlarning engagi ancha pastga egilgan bo’lib, ba’zan ko’kragiga tegib turadi, bo’yin mushaklari taranglashgan bo’lib, kiyshik bo’yin alomatlari (umurt-Kalarning yon tomonga, oldinga egilishi — skolioz yoki kifoz, ko’k-rak va kurakning kjrriga ko’tari-lshi) yuz beradi (279-rasm).

D a v o l a sh. Bola yosh vaktida silash, ukapali (massaj), davolovchi gimnastika, to’g’rilovchi moslamalar takib yurish tavsiya qilinadi. Davolashning asosiy maqsadi — bo’yin umurtkalarida xarakatni rivojlantirishga qaratilgan. Bola 5 yoshdan oshgandan keyin operastiya yo’li bilan davolanadi — yopishib qolgan umurtkalar bir-biridan ajratiladi. Kerak bo’lsa, mioplastika kdlinib, shakli buzilgan qovurg’a olib tashlanib, kurak pastga tushiriladi. Ikkilamchi nevrologik belgalariga karab boshqa operastiyalar xam qilinadi.