Ўзбекистон республикаси ўрта махсу ва олий таълим вазирлиги

Trendelenburg simptomы: agar bola bir oyogida turib boshqasi chanok-son va tizza bo’g’imlarida to’g’ri burchak ostida buqilgan bo’lsa, unda sog oyoqda turganda o’rta va kichik dumba mushaklari chanokni ushlab turadi. Bir oz ko’tarilgan oyoq tomonda chanokning ikkinchi yarmi ko’tariladi. Bu Trendelenburgning manfiy simptomidir. Son suyagining tugma chikishi bo’lgan oyoqda turganda o’rta va kichik dumba mushaklari ularning nuqsoni tufayli chanokni gorizontal xolatda ushlab turolmaydi. Bunda chanoq sog tomonga egiladi, shu tomondagi dumba osti burmasi pastga tushadi. Bolaning o’zi og’riqli tomonga egiladi. Bu Trendelenburgning musbat simptomidir (263-rasm).

Son uchburchagi tomirlar dastasidan ichkarida paypaslanganda tugma chiqishda son boshchasini aniqlab bo’lmaydi. Boshchaning chanoq suyagiga va xaltasiga fiksastiya darajasini aniqlash uchun fiksastiya qilingan chanokda sonni distal uchidan qo’lda tortiladi. Bu muayyan klinik va prognostik ahamiyatga ega. Vizual kuzatish sonning xarakatchanlik darajasini aniqlashga imkon beradi.

Trendelenburgsimptomi boshqa xolatlarda (poliomielit asoratida, orttirilgan chiqishda, son suyaganing varusli bo’yinchasida) xam musbat bo’lishi mumkin.

Son suyagi chikhanda katta kust Rozer-Nelaton chizigidan yuqorida turadi. Rozer-Nelaton chizigi — yonbosh suyagi oldingi yuqori khrrasi osti bilan kuymich suyagi do’ngini birlashtiruvchi chizikdir (264-rasm). Oyoqning anatomik uzunligi bir xil bo’lgani xolda solishtirma uzunligi chikdan tomonda kalta bo’ladi.

Tashxisni va davolash usulini aniqlash uchun rentgen suratining ahamiyati katta. Rentgen surati bemor turgan va yotgan xolda olinadi (ayniksa, davolash usuli tanlanayotganda). Oyoq,ning o’rta xolatida va ichki rotastiyada olingan rentgen suratlari anteversiya to’krisida xulosa qilishga imkon beradi.

Sonsuyaginingtugmachiqishida differenstial (solishtirma) tashxisni son suyaganing varusli bo’yinchasi, dumba o’rta mushagi falaji, shuningdek patologik va jaroxat natijasida sodir bo’lgan chiqish o’rtasida qo’yish kerak Anamnez (so’rab bilish), rentgen suratidaga belgilar tashxisni go’gri qo’yishga yordam beradi.

Son suyagining tugma chiqishi kancha erta davolansa, shuncha yaxshi samara beradi. Bu kasallikni konservativ va operativ davolash bir necha bosqichlarga bo’linadi.

Son suyagi tugma chiqishini bola x a yo t i n i ng dastlabki x.aftalarida davolash. Davolashni tugrukxonadan boshlash kerak Keng yo’rgaklashni bola chiqib ketguniga kadar onaga o’rgatiladi. Keng yo’rgaklash uchun ikkita pelyonkani shunday buklash keraki, eni 20 sm bo’lgan kistirma xosil bo’lsin. U tizza va chanoq-son suyagi bo’g’imlari buqilgan xamda 60-80°ga kerilgan oyoqdar orasiga ko’yiladi. Shu xolatda bola oyogi uchinchi pelyonka bilan maxkam bog’lanadi. Poliklinikada bola ortoped nazoratida dispanser xisobiga olinib, ona davolovchi badantarbiya mashklari qilishga o’rgatiladi.

Davolovchi badantarbiya mashklari asosan oyoqni kerishga mo’ljallangan. Mashkkuniga 6-7 marta oyoqning chanoq-son va tizza bo’g’imlari buklangan xolda te kis satx.ga tekkunga kadar bajariladi. Xar gal 15-20 mashk kilinadi.

Bola xayotining dastlabki xaftalarida chanok-son suyagi bo’g’imi displaziyasini davolash kuyidagilardan iborat. MTOI (Markaziy travmatologiya va ortopediya instituta) ning kengaytiruvchi shinasi ko’yiladi, raxitga karshi davo tavsiya kilinadi. Davolovchi badantarbiya mashklari, silash (massaj) tavsiya qilinadi. Shina bilan davolash 4-6 oy davom etib bir yoshga to’lgandan keyin (rentgen nazorati qilib yurilgandan so’ng) yurishga ruxsat etiladi. Ambulator kuzatish 5 yoshgacha bo’ladi.

Son suyagi tugma chikdanda davolash bola xdyotining dastlabki xaftalaridan shina qo’yish bilan boshlanadi. Buning uchun MTOI (265-rasm), Vilenskiy (266-rasm), Volkov (267-rasm) shinalaridan foydalaniladi.

Bir yoshdan katta bolalarda son suyagi tugma chi-KIShINI davolash. Bolayuribketgandankeyinodatdagidekoyoqni kerish yo’li bilan son suyagi boshchasini joyiga solib bo’lmaydi. Ilgari shunday x.ollarda narkoz ostida Lorenst usuli bilan boshcha joyiga solinib, so’ngra gipsli bog’lam ko’yilar edi. Birok bu yo’l bilan davolash son suyagi boshchasining aseptik nekrozi, bo’g’imlar kontrakturasi kabi asoratlarga olib kelganligi uchun bu usuldan yuz kechildi.

Tugma chikkan son suyagi boshchasini Ilizarov apparati yordamida sekin-asta tortib, chanoq chukurchasiga solish yaxshi natija beradi. Buning uchun son suyagining distal metadiafizidan narkoz ostida

bir-biriga burchak ostida 2 ta kegay o’tkazilib, Ilizarov apparatining halkasiga mahkamlanadi. Sor oyoq,ka va bel kamariga karshi tayanch nuqtasi vazifasini bajaruvchi gipsli bog’lam ko’yiladi. Oyoqlar 20-

25°ga keriladi. Kasal oyoq ichkariga 25-30°ga buriladi. Bu esa son suyagi antetorsiyasini yo’qrtadi. 2 sutkadan keyin pastga tortish boshlanadi (sutkasiga 2-3 mm dan). Torta boshlagandan joyiga tushgu-nicha 4. hafta kerak Boshcha bo’g’imga tushgandan keyin apparat 2 hafta davomida bo’kimni tinch va engil dolatda ushlab turishi kerak Keyin apparat echilib, oyoq funkstional gipsli bog’lam yordamida Lorenst tavsiya qilgan >;olatda bo’ladi.

Volkovning polietilen shinasi mushaklarning asta-sekin bo’shashib, oyoqni Lorenst tavsiya qilgan II xolatda buklanishini va sonning 60-70°ga kerilishini ta’min-laydi. Shina oyoqning 5-8°ga Xarakat qilishiga moslangan, bu esa kontraktura rivojlani-shining oldini oladi.

Son suyagi tugma ChIQIShINI jarrohlik yo’li bilan davolash. Xozirgi vaktda tugma son suyagi ChIQIShINI jarro)u1ik yo’li bilan davolashni 2 yoshdan, to’g’rilash kiyin lollarda 1 yoshdan keyin ham amalga oshirish mumkin.

Ochiq usulda to’krilashga ko’rsatmalar: 1) chanoq-son bo’g’imida anatomik (boshchaning ancha surilishi — orqa yuqoriga chiqish, son proksimal qismi burchaklari kagtaliklarining keskin o’zgarishi, «tomcha»ning yaxshi rivojlanmaganligi) o’zgarishlar natijasida yopiq usulda to’g’rilashning imkoni bo’lmaganda, 2) gugma chikdan son suyagi boshchasini o’z joyiga yopiq solingandan keyin qaytadan chiqishi (relyuksastiya), 3) son suyaganing tusha chiqishi ikki yoshdan keyin saqlanib krlsa amalga oshiriladi.

Son suyagining tusha chiqishining damma turini jarrohlik yo’li bilan davolash khuyidagi gurul;larga bo’linadi: a) chikishni o’z o’rniga ochik; usulda tushirish; b) rekonstrukstiya qilib, ochiq usul bilan o’z o’rniga tushirish; v) yonbosh suyagidagi jarro>ushk; g) palliativ operastiyalar.

Son suyagining turma chiqishini o’z o’rniga ochiq usulda tushirishni boshcha va chukz'rcha yaxshi shakllangan bo’lsa, oddiy amalga oshirish mumkin yoki to’g’rilashdan oldin kuymich kosasi chukurlashtiriladi (268-rasm). Son suyagi boshchasi jarodatga chiqariladi, to’g’rilashga xalakit beradigan to’qimalar va tog’ay soyaboni osti kesiladi. Agar operastiya katta ko’stni kesmasdan qilingan bo’lsa, gipsli bog’lam 2-3 daftaga ko’yiladi. Khymich kosasining tog’ay qatlami olib tashlangandan keyin, albagga bo’g’imni plastika qilish kerak Agar boshcha etarli darajada markazlashmagan bo’lsa, o’z o’rniga ochiq tushirishni derotastion osteotomiya bilan amalga oshirish kerak

Bo’g’imni ochmasdan soyabon xosil qilib (Kenig bo’yicha) kuymich kosasining yuqori chetini rekonsgrukstiyalash chanoq-son suyagi bo’g’imi displaziyasida va boshcha kuymich kosasida markazlashgan (teshilgan)

bo’lsa, uning chala chikishida qo’llaniladi. Operastiyaning vazifasi -son suyagi boshchasining tiralib turishi uchun musta>usam tayanch l;osil qilish va chanok-son bo’g’imi chala chiqishining oldini olishdan iborat.

Son suyagi tusha chiqib, asorati qolgan, davolanmagan yoki yaxshi davolanmagan bemorlarda bifurkastiya (yoki vilkalash) olerastiyasi kdyainadi. Bu operastiya 30 yoshdan oshgan bemorlarda qo’llaniladi. Osteotomiya satai bo’g’im kosachasining markaziga to’rri kelishi kerak Osteotomiyadan keyin Lorenst usuli bo’yicha son suyagi periferik qismining uchi kuymich kosasiga to’g’rilab ko’yiladi (269-rasm, a).

Yuqorida ko’rsatilgan xollarda son suyagining chanoq suyagi kuyi kmsmigahto’g’ri kelgan satxdsta Shanst usuli bo’yicha osteotomiya amalga oshiriladi (269-rasm, b). Operastiyaning maqsadi — chanoq suyagida tayanch x,osil qilishdir. Unda son suyagining osteotomiya qilingan joyining yuqori va kuyi qismidan son suyagiga uzun metall sterjenlar krkiladi. Ular kerakli burchak ostida kesishib, son suyagida tiralishi uchun zarur bo’lgan burchak hosil kiladi. Ko’yilgan gipsli boklam ularning birikib, bitishib ketgunigacha bo’lgan muddatga ko’yiladi.

So’nggi vaktlarda, ayniksa, kichik yoshdagi bolalarda son suyagining tugma ChIQIShINI davolashda yonbosh suyagidagi bo’rimdan tash*;ari qilinadigan operastiyalar keng tarqalgan.

Yonbosh suyak asosi sohasida Kiari usuli bo’yicha (270-rasm, a) chanokningto’liqosteotomiyasi chala chiqishda, kuymich kosasiningyaqqol ifodalangan «tomi»da va chanoq-son bo’g’imi displaziyasida amalga oshiriladi. kuymich kosachasining kuyi qismi ochilgandan keyin gorizontal yo’nalishda iskana yoki Djili arrasi bilan kesiladi. Son suyagi kerilganda kuymich kosasi sathida joylashgan boshcha yonbosh suyagining distal qismi va kuymich kosasi bilan birga ichiga suriladi

xamda yonbosh suyakdan surilgan suyak bostirma soyabon bilan krplanadi. Anteversiyasta chanoq osteotomiyasiga ko’shimcha qilib sonning derotastion osteotomiyasi xam kdlinishi kerak Qilingan operastiyadan keyin oyoq kerilgan xolda tirgovichli, koksidli bog’lam 2 oy muxlatga ko’yiladi.

Kuymich kosasining tomchasi yassi bo’lgan xollarda Solter (270-rasm, b) operastiyasi qo’llaniladi. Bu usuldagi operastiyada yonbosh suyagi asosidan kesilib, arralangan bo’laklar orasiga yonbosh suyagi kanotidan olingan uchburchak shaklidagi autotransplantat ko’yiladi. Bu muolajalardan so’ng kuymich kosasining tomi oldingi tomonga kiyshayib, son suyagi boshchasini yopadi.

Ustki astetabulyar (kuymich kosasining ustiga) tusha chiqish yaxshi shakllangan soxta bo’g’im kosasida son suyagining boshchasi yangi bo’g’im chukurchasida yaxshi tayanchga ega bo’lsa, lordoz va kontraktura bo’lmaganda katta ko’stni unga birikkan dumba mushaklari bilan o’zi yopishgan joydan 3-5 sm pastga (Vo-Lyami operastiyasi) tushiriladi. U son suyagaga shtift, sim va boshqa narsalar bilan maxkamlanadi. Operastiyadan keyin Trendelenburg simptomi yo’qrlib, bemorlarning oksashi to’xtaydi. Son suyagi tugma chikdan bemorlar davolangandan keyin 20 yoshigacha dispanser nazoratida bo’lishi kerak Shuni aytish kerakki, jinsiy balogatga etish davrida son suyagi boshchasining chala chiqishi o’zining klinik ko’rinishlari bilan bir necha yildan so’ng rivojlanishi mumkin. Butun nazorat muddati davrida davolovchi badantarbiya mashklari va suvda suzish tavsiya etiladi.