Zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

Topshiriq: Har bir talaba belgilangan ko’cha bo’yicha ko’chaning yuklanganlik darajasini aniqlashi kerak.
11-amaliy ish. Shahar yo‘llarida ekologik xolatni baxolash
Ishning maqsadi: Shahar yo‘llarida ekologik xolatni baxolash bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lish.
Nazariy qism
Avtomobil chiqindi gazlari tarkibida uglevodorodlar, azot oksidlari va karbon oksidlari, xlor, oltingugurt dioksidi, fosfor, aldegidlar kabi zararli moddalar bor. Bu komponentlar atrof-muhitga salbiy ta’sir ko‘rsatib, yekologik ko‘rsatkichlarni yomonlashtiradi, ayniqsa shaharlarda. Xorijdagi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, atmosferaga zararli moddalar chiqarilishining 40% dan ortig‘i yo‘l transportiga to‘g‘ri keladi, Rossiyada yesa bu ko‘rsatkich 38 % ni tashkil yetadi.
Shahar aholisidagi asab kasalliklarining 70% dan ortig‘i odam organizmiga shovqin ta’sir yetishi natijasida yuzaga keladi. Bunday salbiy ta’sirlar charchoq, uyqusizlik va yurak kasalligining rivojlanishiga olib keladi. Shaharda shovqin ta’sirining o‘ziga xos og‘irligi 80% ni tashkil yetadi. Shahar avtomobil yo‘llari hududida joylashgan shaharlardagi shovqin darajasi 70 dan 75 DBA gacha oraliqda, normasi yesa kunduzi 40-50 DBA, 30-40 DBA-kechasi.
Transport vositalari atrof-muhitga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunday ta’sir zararli moddalarni atmosferaga chiqarishdan iborat. Qo‘shimcha sifatida yonilg‘iga tetraetil qo‘rg‘oshin degan birikma qo‘shiladi. Bir litr benzin yonganda havoga 0,2-0,4 g qo‘rg‘oshin kiradi. Natijada yoqilg‘ini yondirishda yiliga zararli moddalar miqdori 26 ming tonnagacha bo‘lib, vulqon otilishlari vaqtida qo‘rg‘oshinni qabul qilishdan deyarli 100 barobar ko‘pdir. Bir tonna qo‘rg‘oshinli benzinning yonishi vaqtida atrof-muhitga zararli chiqindilar miqdori 0.65 kg qo‘rg‘oshin oksidini tashkil yetadi.
Rejalashtirish va shaharsozlik tadbirlariga quyidagilar kiradi: udlar qurilishi, avtomobil yo‘llari bo‘ylab yashil kosmik chiziqlar, turar joylarni funksional maqsad bo‘yicha taqsimlanishi va boshqalar. Agar iloji bo‘lsa, avtomagistralning to‘g‘ri yo‘li daraxtlar va past bo‘yli daraxtlar shaklida yashil joylar bilan jihozlangan. Ushbu chora-tadbirlar yekologik vaziyatni yaxshilash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar bilan bog‘liq. Lekin avtomobillarning yekspluatatsion-texnik xususiyatlarini oshirish orqali transport vositasining yekologik xavfsizligini yaxshilash ham zarur.
Tajribalar natijasida dvigatel bekorchi bo‘lganda 6% miqdorida karbon monoksit chiqindilari sodir bo‘lishi va haydashda bu ko‘rsatkich ancha kam - 2% yekanligi aniqlandi. Avtomobil dvigatelining ko‘p vaqt bekorchi bo‘lishi sharti bilan transport vositasining to‘xtagan holatida haydashda avtomobil dvigateli ishlaydigan bo‘sh vaqtni kamaytirish kerak.
Zararli moddalar chiqindilarini kamaytirish uchun transport vositasi harakati paytida TP bo‘sh holatda bo‘lishi kerak. Asosiy ko‘chalarning uzunligi UDS umumiy uzunligining taxminan 20-30% ni tashkil qiladi. Asosiy ko‘chalar Udsning yeng tirband qismlari bo‘lganligi sababli, shahar ichkarisida harakatlanadigan barcha transport vositalarining 75 foizigacha ularda to‘plangan. Binobarin, asosiy ko‘chalar bo‘ylab joylashgan hududlar yekologik vaziyatni yaxshilash uchun alohida ye’tibor talab qiladi. Yuqori tezlik rejimiga yega bo‘lgan avtomagistral shaharlaridagi qurilma yo‘l harakati tizimining o‘tkazuvchanligini oshirishni, avariyalar sonining kamayishini, turar joylarni ajratishni va diqqat markazlarini yuqori intensivlikdagi TP mavjudligidan olib tashlashni va shuning uchun yekologik vaziyatni yaxshilashni ta’minlaydi. Biroq, tezyurar avtomagistral qimmatbaho inshootdir. Uning qurilishi faqat shaharda uzoq muddatli sayohatlarga yega bo‘lgan Tplar doimo mavjud bo‘lgan joylarda o‘zini oqlaydi. Natijada, magistral yo‘llar faqat yeng yirik aglomeratsiyalar uchun mo‘ljallangan. Shunday qilib, shaharlarda yekologik vaziyatni yaxshilash uchun turli xil tashkiliy va rejalashtirish tadbirlari yordamida transport vositalarining yo‘llar va chorrahalarda to‘planishini minimallashtirish zarur.
Havodagi changlar ekologiyani zarazlanishiga sabab bo‘ladi. Havodagi chang konsentratsiyasi quyidagi formula bilan topiladi: