Ўzbekiston respublikasi

6.3. Hid bilish sezgilari
Shid yuilish sezgilariga shidlarni shis qilish kiradi va ularning organi burun kovagining yuqori tomoni shisoblanib, bu yerda shid bilish shujayralari shamda sezuvchi nerv tarmoqlari joylashgan, ular shilliq pardalarda botib turadi.
Shidli moddalar sezuvchi nervni qo’zqaydi, shid bilish markazi bosh miya yarim sharlari orqa yuzasining pastki qismida mavjud deb taxmin qilinadi. Shidli moddalar shid bilish shujayralariga gaz sholatida ta'sir etib, kimyoviy reaksiyalar yo’li bilan ularni qo’zqatadi (ularning barchasi buqlanadi va eriydi). Odatda gaz sholatidagi shidli moddalar shavo bilan nafas olish jarayonida burun kovagiga kirib keladi, natijada aks ettirish sholati shosil bo’ladi.


6.4. Ta'm bilish (maza) sezgilari
Ta'm bilish sezgilari shirin, achchiq, nordon, sho’r singari mazalarni shis qilish bilan tavsiflanadi. Ular muayyan turkumga kiritilgan va kiritilmagan xilma-xil turlarga ega bo’lib, narsalarning, moddalarning nomlari bilan yuritiladi: nonning mazasi, qovunning mazasi kabilar.
Ta'm bilish sezgilarining organi tilning yuzasi va tanglayning yumshoq qismidan tashkil topgandir. Tilning shilliq pardasida maxsus ta'm bilish so’rqichlari mavjud bo’lib, ularning tarkibida tayoqsimon shujayralardan tuzilgan maxsus ta'm bilish "kurtaklari" ("so’qonlari") ga ega. O’ziga xos xususiyatlari, sifatlari bilan tafovutlanuvchi ta'm bilish so’qonlari til yuzasida bir tekis taqsimlanmaganligi uchun uning orqa qismi achchiq mazani, uchi shirin mazani, chetlari esa nordon mazani aniq sezadi, lekin uning o’rtasi bo’lsa ta'm mazasini aks ettira olmaydi. Ta'm bilish so’qonlarining shujayrali qismlarida maxsus sezuvchan nervlarning chekka uchlari joylashgan, ular ta'm bilish organidagi qo’zqalishni bosh miyaga uzatib turadi, uning markazlari shid bilish markazlariga yaqin joydadir.
Ta'm bilish sezgilari moddalarning kimyoviy xossalari ta'sirida shosil bo’ladi va so’qonlar erigan moddalar ta'siri ostida qo’zqaladi.
Shid va ta'm bilish sezgilari o’zaro chambarchas boqlangan bo’lib, kimyoviy moddalarning ta'sir etishi natijasida yuzaga keladi. Ammo ularning bittasi kontakt, ikkinchisi distant sezgilar toifasiga kiradi.