Zbekiston respublikasi

4.2.6 rasm. Chiqish zvenosi chiziqli harakatlanadigan MHM sxemasi
Dvigatel rotori 
1 
aylanganda val 
2
gayka 
5 
ni aylantiradi, bunda sharik 
4
lar orqali vint 
3
ning ilgarilanma harakati vujudga keladi.
Vint harakati natijasida me’yordan ortiq aylanib ketish va siyqalanish 

---

303 
oldini olish maqsadida unga uchta o`q bo`ylab tirqish (paz)lar qilingan bo`lib, 
pazlarga yo`naltirgich 
6 
ning shariklari 
10
kiradi. Vint 
3
ning harakat qiymatlarini 
fotoimpulsli datchik 
8
belgilab boradi. Elektr energiyasi o`chgan paytda korpus
9
da joylashgan elektromagnit tormoz 
7
ishga tushadi va vint to`xtatiladi. 
Chiziqli harakat uchun mexatron modullar 
chiziqli dvigatellar
asosida 
quriladi. Stanoklarda chiziqli siljitish uchun aylanma harakat elektrodvigateli va 
aylanma harakatni to`g`ri chiziqli ilgarilanma harakatga aylantiruvchi mexanik
uzatgichlar (tishli reyka, sharikli vintli juftlik va b.) bilan berish yuritmasi 
ishlatilgan. Mexanik uzatgichlarni ishlatmaslik maqsadi aylanma harakat qiluvchi 
stator 
1
va rotor 
2
ni tekislikda chiziqli qiluvchi dvigatellarni yaratish fikriga olib 
keldi (4.2.7-rasm, 
a
). 
Shunday qilib, bir mexatron uzelida yuritmaning yurituvchi va bajaruvchi 
elementlari konstruktiv birlashtiriladi. Odatda harakat qiluvchi qismida 
(stanokning ishchi organi - supportda, stolda va b.da) elektromagnitlar 
3
(4.2.7-
rasm, 
b
), yo`naltiruvchi (harakat qilmaydigan) qismida doimiy magnitlar 
4
joylashtiriladi. Chiziqli dvigatellarda harakati doimiy magnitlarning va 
elektromagnit g`altak (katushka)larning magnit maydonlarining o`zaro ta’siri 
natijasida paydo bo`ladi, ya’ni, bevosita energiyani chiziqli harakatga aylanishiga 
olib keladi.
1980-yillardan boshlab chiziqli dvigatellarni ishlab chiqish yo`lga 
qo`yilgan, lekin ularning past solishtirma kuch ko`rsatgichlari sababli kam 
sohalarda ishlatilgan (grafopostroitellar, koordanata o`lchaydigan mashinalar) 
avtomatlashtirilgan jihozlarda ishlatish imkoni bo`lmagan. 
Mexatron yondoshish asosida yuqori momentli dvigatellar bazasida 
aylanma harakat modullarini yaratish oxirgi yillarda chiziqli harakat qiluvchi 
modullarda ham o`z rivojini topdi. Bunday loyihalashning maqsadi yuqoridagisiga 
o`xshash –MHM tarkibidan mexanik uzatmalarni olib tashlash. 

---

304