Zbekiston respublikasi

 
4.1.7-rasm. Motor-variator-reduktorlarning umumiy komponovkalash 
sxemasi 
Motor-reduktorlarning chastotali tezlikni o`zgartirgichlari bilan komplektda 
qo`llash dvigatel vali aylanish tezligini o`zgartirish yordamida silliq (bosqichlarsiz) 
chiqish vali tezligini rostlash va momentni saqlab qolish imkonini yaratadi.
Yuritmali texnikaning rivojlanishidagi keyingi qadam bu – aylanma 
harakatlanuvchi 
yuqori momentli dvigatellarning
paydo bo`lishi bo`ldi. Ularni 
qo`llash kichik tezliklarda ishlaydigan o`zgarmas tokli elektryuritmalar tarkibidan 
mexanik reduktorni olib tashlash imkonini berdi. 
Yuqori momentli
deb doimiy magnitdan va o`ramlari elektronli 
kommutatsiyadan g`alayonlanadigan o`zgarmas tokli dvigatellarga aytiladi
, ya`ni 
ular o`zgarmas tok elektrdvigatellari bo`lib, ularda elektrmagnit to`lqinlanish 
o`rniga doimiy magnitlardan to`lqinlanish qo`llaniladi.
Bunday dvigatellar moment bo`yicha ko`p martali yuklamani o`zgartirish 
imkonini yaratadi. 

---

290 
 
4.1.8-rasm. Yuqori momentli dvigatel 
 
Yuqori momentli dvigatellar kichik tezliklarda (1000 ayl/min gacha) va 
yuqori momentlarda (60000 N·m gacha) aylanma harakatni ta’minlash uchun 
yaratilgan. 
Asosiy xususiyatlari: 
-
kuchli reduktorlarni inkor etish imkoniyati; 
-
doimiy magnitlardagi sovuq rotor; 
-
katta F.I.K. (0,9 dan katta); 
-
yuqori solishtirma xarakteristikalari (100 N·m/kg gacha); 
-
yangi avlod materiallarni qo`llash. 
Ventilli yuqori momentli dvigatellarda rotoridagi qutublari holatini aniqlash 
uchun qo`shimcha texnik vositalar o`rnatiladi (masalan, Xoll datchigi, induktiv va 
fotoelektrik datchiklar). 
Odatda yuqori momentli dvigatellar 0,1-1∙10
3
ayl/min aylanish 
chastotalarida ishonchli barqaror ishlaydilar. Bu aylanish chastotalari metall 
kesuvchi stanoklar va sanoat robotlarida ko`p qo`llaniladi. 
Ular oraliq uzatmalarsiz asosiy valga ulanganda katta aylanuvchi moment 
hosil qilishadi. Juda kichik vaqt mobaynida va kichik aylanish chastotalarida (20-
50 martalik) ko`p aylanish momenti hosil qiladi, shuning uchun ular tez ishlashi va 

---

291 
katta 
yuklamalarga 
chidamliligi 
bilan 
ajralib 
turadi. 
Elektrmagnitli 
dvigatellardagidek ishlash vaqtida isib ketadigan qo`zg`alish o`ramining yo`qligi 
tufayli doimiy magnitli bu dvigatellarda isish ancha kam.
Yuqori momentli dvigatellar yuritmalarida reduktorning bo`lmasligi 
quyidagi afzalliklarni keltirib chiqaradi: 
-
konstruktsiyaning kompaktliligi va modulliligi, material hajmining 
kamayishi; 
-
tirqishlar yo`qligi tufayli yuritmaning aniqlilik xarakteristikalarining 
yuqoriligi; 
-
mexanik 
transmissiyadagi 
ishqalanishlarning 
yo`qligi 
tufayli 
pozitsiyalash va nochiziqli dinamik effektlar noaniqliklarining kamayishi ; 
-
rezonansli chastotaning oshishi. 
Mexatronikada harakat modullarining muhim rivojlanish bosqichlaridan biri 
bu –