Ўзбекистон республикаси

Tafakkurni rivojlantirish va mustaqil fikrlash muammosi
Biz yuqorida tafakkurni individual xususiyatlari va ushbu jarayonga xos bo’lgan umumiy qonuniyatlarni o’rgandik. Lekin aslida maqsad shundayki, har bir shaxs o’zidagi tafakkur va fikrlash jarayonlarining o’ziga xos tomonini bilgan holda uni o’stirish yo’llarini bilishi kerak. Oxirgi yillarda psixologlarning o’tkazgan tadqiqotlari va kuzatishlari shuni ko’rsatdiki, fikrlash jarayonlarini guruh sharoitida, dars paytida ham o’stirish va bunga qisqa yo’llar bilan erishish mumkin ekan. Ularning fikricha, guruhdagi hamkorlikdagi faoliyat idrok va xotiraning o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatib, fikrlash jarayonini tezlashtiradi va faoliyatni samaraliroq qiladi. Ayrim juda jiddiy va murakkab ijod daqiqalarini inobatga olmaganda, yaxshi tashkil etilgan dars jarayoni, undagi faoliyat shakli individual tafakkurning ham rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Shu narsa isbot qilinganki, jamoada ishlash ko’plab nostandart fikrlarning tug’ilishi, ularning ichidan eng yaxshilarining saralanishi va yangidan yangi g’oyalarning paydo bo’lishiga sabab bo’larkan.

Ana shunday samara beruvchi metodikalardan biri “breynstorming”» deb atalib, uning lug’aviy ma’nosi “miyani zabt etish”dir (“mozgovaya ataka” ruscha – “brain storming” inglizcha). Uni o’tkazish quyidagi tamoyillarga asoslangan:

Ba’zi intellektual masalalarni yechishda bitta yechim bilan cheklanib bo’lmaydi va shu maqsadda ijodiy fikrlovchilar guruhi tashkil etiladi va bu jarayonda “gruppaviy samara” bo’lishi kutiladi. Guruh ishi tez va optimal qarorlar qabul qilishga qaratilgan bo’ladi va bunda alohida ayrim individual qarorlarga ta’sirlanishga yo’l qo’yilmaydi.

Guruhga shunday kimsalar kiritiladiki, ular bir-birlaridan fikrlash uslublarining noyobligi bilan farq qiladilar. Masalan, kimdadir mantiqiylik ustun, kimdir – kreaktiv, kimdir – tanqidchi va shunga o’xshash.

Guruhda shunday ijodiylik ruhi bo’lishi kerakki, har kim xohlagan fikrini bemalol aytaveradi, u yoki bu fikr tanqid qilinishi mumkin, lekin uning egasi tanqid qilinmaydi. Bunday sharoitda o’rtacha intellektual darajaga ega bo’lgan shaxs ham shunday fikrlar izhor qila boshlaydiki, ular alohida qolgan paytida sira ham miyaga kelmagan bo’lardi.

Bu jarayon oliy o’quv yurtlarida darslarda ham qo’llanilishi mumkin, faqat uning yuqoridagi tamoyillari inobatga olinishi va guruhda o’zaro hamjihatlik muhiti bo’lishi kerak.⁷