Ўзбекистон республикаси

5.4. Mustaqil fikrlash – sog’lom ma’naviyat va tafakkurning alohida xossasi sifatida
Yuqorida ko’rganimizdek, tafakkur va uning mahsullari haqida gap ketganda, uning shaxs uchun aamiyati va olamni, o’zini va o’zgalarni bilishdagi ahamiyatiga katta e’tibor berildi. Barkamol shaxs ma’naviyati va fikrlash tarzi haqida gap ketganda uning asosiy xususiyatlaridan biri – mustaqil tarzda fikr yuritish, xulosalar qila olish sifatida ahamiyat qaratiladi. Mustaqil fikrli odam o’ylab ish yuritadi, uning harakatlari asosli va mantiqiydir. Shu sifatni o’rganish borasida ham hozirda talay ishlar qilinmoqda, xususan, O’zbekistonda ham mustaqillikning ilk davrlaridayoq, Prezidentimiz I. Karimov yoshlar borasidagi eng dolzarb ish sifatida ularda mustaqil fikrni rivojlantirish masalasini qo’ydilar va tadqiqotchilar ushbu masalaga alohida e’tibor bera boshladilar.

Yosh tadqiqotchilardan Z.Nishonova o’zining doktorlik izlanishlarida yoshlarda mustaqil fikrlash malakalarini hosil qilishning obyektiv hamda subyektiv shart-sharoitlarini keng qamrovli tadqiqotning predmetiga aylantirgan.(2000-2001 y.y.)

E.Z. Usmanova tafakkurning eng muhim xarakteristikasi – bu tafakkur va nutqning yaqin hamda o’zaro bog’liqligidir, deb ko’rsatib o’tadi. Muallifning fikricha, u yoki bu fikr qanchalik o’ylangan bo’lsa, u so’zlarda, og’zaki va yozma nutqda shunchalik aniq va yaxshi ifodalanadi. Va aksincha, qandaydir bir fikrning so’zlar yordamida shakllanishi qanchalik takomillashtirilgan bo’lsa, shu fikrning o’zi shunchalik aniqlashadi va tushunarli bo’lib boradi. Agar biz o’quvchilar tafakkurini rivojlantirishni xohlasak – unda o’quvchilar nutqini rivojlantirishimiz, ularni o’z nuqtai nazarini himoya qilishga o’rgatishimiz, ularni asoslab bera olishlikka, boshqacha nuqtai nazarlarni eshita bilishga, unda o’zining “o’rinli hissasini qo’shishga, o’rinli tanqid qila bilishga, tortishuvlarga o’rgatishimiz kerak”.

Mustaqillik yillarida kasb-hunar kollejlari va akademik lisey talabalariga mo’ljallangan va birinchi marta chop etilgan “Mustaqil fikrlash”⁶ o’quv qo’llanmasida mustaqil fikrlash – insonning tevarak atrofda ro’y beradigan voqyea-hodisalarga, avval, ichki nutqda, so’ngra tashqi nutqda munosabat bildirish qobiliyatidir, deb ta’riflanadi. Mustaqil fikrlash ijtimoiy ahamiyatga ega shaxs xislati sifatida har qanday faoliyatda individual va jamoada yutuqlarga erishishda yuqori darajani ta’minlaydigan muhim omil hisoblanadi. Shuning uchun mamlakatimiz iqtisodinirivojlantirish, uning ijtimoiy hayotini yanada barqarorlashtirish va demokratiya tamoyillarini hayotda joriy etish uchun eng avvalo bizga mustaqil fikrlovchi va sog’lom e’tiqodli yoshlar kerak.