Ўзбекистон республикаси

 

Adabiyotlar: 

1. “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun. T., 1997. 

2. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” T., 1997. 

3.  Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. T., 1999. 

4.  Tarbiyaviy ishlar metodikasi. P.I.Ruvinskiy. – T. 1991 y. 

talaba  ma’naviyatini  shakllantirish  (qo’llanma)  –  Toshkent  –  2000. 

J.Ғ.Yo’ldoshev. 

6.«Pedagogika»  V.A.Slastenin,  I.F.Isaev,  A.I.Mi      henko,  Ye.N.Shiyanov. 

Moskva. «Shkol’naya pressa». 2004 

7. www.school

. edu. ru. 

8. www. inter – pedagogika. ru. 

 

  Guruh  rahbarining  shaxs  va  jamoani  o’rganishi  va  tarbiyaviy 

ishlarni tashkilliashtirishi  usullari

. 

 

 1.Guruh jamoasini tashkil etish va tarbiyalashga qo’yilgan talablar. 

2. Guruh jamoasini o’rganish va uni dasturini ishlab chiqish. 

3.Guruh jamoasini tashkil etish va tarbiyalash ishini rejalashtirish. 

 4.Guruh jamoasi bilan ishlash va unga rahbarlik qilish. 

  

Hozirgi  davrda  o’quv  muassasalar  va  ulardagi  o’quv,  tarbiya  jamoa  oldida 

juda katta ijtimoiy ahamiyatga molik vazifalar qo’yilmoqda. 

Oliy o’quv yurti yosh avlodning dunyoqarashini tarkib toptirish, g’oyaviy va 

siyosiy  jihatdan  chiniqtirishi  yuksak  axloqiy  fazilatga  ega  qilishi  mehnatga  va 

ongli  kasb  tanlashga  tayyorlash  lozim.  Bu  vazifalarni  hal  qilishda  guruh  rahbari 

---

muhim  rolь  uynaydi.  Chunki  u  bir  guruh  sharoitida  tarbiyaviy  vazifalarni  amalga 

oshirishga qaratilgan  ishlarni  tashkil  etadi  va  boshqaradi.  Guruh  rahbarining  ko’p 

qirrali  vazifasi  va  funktsiyalari  “Ta’lim  to’g’risida”  gi  Qonun  va  “Kadrlar 

tayyorlash  milliy  dasturi”da  ,  “O’quv  yurti  ichki  nizomlari”da  bayon  qilingan 

bo’lib,  unda  o’qituvchilarga,  ota-onalarga  va  guruh  rahbarlariga  tavsiyalar 

berilgan;  aqliy,  axloqiy,  mehnat,  estetik  va  jismoniy  tarbiyaning  vazifasi  va 

mazmuni guruhlarga nisbatan moslashtirilgan. 

Ana shunga ko’ra guruh rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi: 

1. O’ziga yuklatilgan guruhda tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. 

 Bu  vazifani  bajarishda  u  yolg’iz  emas.  Shu  guruhda  dars  berayotgan  turli 

fan o’qituvchilari bilan yaqin hamkorlikda va ularga suyangan holda o’quvchilarda 

dunyoqarash  asoslarini  shakllantiradi,  axloq  tarbiyasini  amalga  oshiradi. 

“Kamolot” tashkiloti hamkorligida, muntazam suratda ularga tayanib va kundalik 

ishda  yordam  uyushtirib  talabalar  bilan  darsdan  tashqaridagi  xilma-xil  ishlarni 

tashkil etadi va guruh jamoasini mustahkamlaydi. 

2. O’quvchilarning birligiga bo’lgan qiziqishini va qobiliyatini o’stirish, har 

bir  o’quvchining  individual-ruhiy  xususiyatini  hisobga  olgan  holda  kasbga 

uyunaltirish  va  hayotiy  maqsadlarni  shakllantirish  –  guruh  rahbarining  alohida 

vazifasidir.  Ayni  paytda  u  har  bir  o’quvchining  sog’ligini  mustahkamlashga  ham 

e’tibor beradi. 

3.  Guruh  rahbarining  diqqat  markazida  talabalarning  yuqori  darajada 

o’zlashtirishini  ta’minlash  masalasi  turadi.  Buning  uchun  u  har    bir  talabaning 

kundalik  o’zlashtirishidan  voqif  bo’lib  turadi,  orqada  qolayotganlarga  o’z  vaqtida 

kechiktirmay yordam uyushtiradi. 

4.  Guruhdagi  talabalarning  o’z-o’zini  boshqarish  ishlarini  yo’naltiradi,  ular 

ishtirokida  guruh  jamoasining  ijtimoiy  foydali  ishlardagi  ishtirokini  ta’min  etadi, 

o’quv  yurti  miqyosida  uyushtirilayotgan  muhim  tadbirlarda  o’z  guruhining  faol 

qatnashishini ta’minlaydi. 

5.  Guruh  talabalarining  ota-onalari,  korxonalar  va  muassasalardagi,  turar 

joylardagi  oila  va  o’quv  yurtiga  yordam  beruvchi  homiy  mahallalar  bilan  yaqin 

aloqa o’rnatadi. 

6.  Guruh  rahbari  shu  guruhda  dars  berayotgan  barcha  fan  o’qituvchilari 

o’rtasida,  o’quv  yurti  bilan  oila  o’rtasida  talabalarga  nisbatan  yagona  talablar 

o’rnatilishiga  erishadi,  ota-onalarga  pedagogik  bilimlar  tarqatib,  oila  bilan  o’quv 

yurti o’rtasidagi aloqani mustahkamlaydi. 

7.  Guruh  rahbari  o’z  guruhidagi  turli  hujjatlarning  :  guruh  jurnali, 

o’quvchilarning reyting daftarchasi, shaxsiy hujjatlari, turli xil reja va hisobotlarni 

yuritadi. 

Ko’rinib  turibdiki,  vazifva  keng  va  murakkab,  ularni  muvaffaqiyatli  hal 

qilish  guruh  rahbarining  shaxsiy  sifatlariga  ham  bog’liqdir.  Guruh  rahbarining 

shaxsiy sifatlariga qo’yiladigan talablar o’qituvchiga qo’uyiladigan farq qilmaydi. 

Lekin guruh rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar ma’naviy jihatidan andoza oladigan 

shaxs  bo’lganligi  uchun  ham  bu  talablar  uning  shaxsiy  fazilatiga  aylanib  ketishi 

bilan tarbiyada alohida o’rin egallaydi. 

---

Tarbiyaviy ishlarning sifat va samaradorligi, avvalo tarbiyachining g’oyaviy 

ishonchiga va siyosiy ongining darajasiga bog’liq. 

Guruh rahbari o’zining g’oyaviy-siyosiy ongini oshiradi. Bu guruh rahbariga 

bolalarni  onglilik  ruhida  tarbiyalashga,  ular  orasiga  begona  ideologiya  va  yomon 

xulqning  kirib  borishiga  qarshi  kurasha  olish  imkoniyatini  bera  oladi.    Guruh 

rahbarining  axloqiy  obro’si  hoyat  darajada  yuqori  bo’lishi  ham  bu  o’rinda 

muhimdir.  Guruh  rahbari  ana  shundagina  tarbiyaviy  ta’sir  kuchiga  ega  bo’ladi. 

Tarbiyachining  shaxsiy  fazilatlari,  ma’naviy  qiyofasi  o’quvchilar  ongining  va 

xulqining shakllanishida katta ta’sir ko’rsatadi. Guruh rahbari uchun kasbiy malaka 

va  ko’nikmalarga  ega  bo’lishning  o’zi  yetarli  emas.  O’z  tarbiyaviy  faoliyatida 

yuksak  darajadagi  fuqarolik  fazilatlari,  intizomi  va  odamiyligi,  axloqiy  sifatlari 

bilan ham ta’sir o’tkazadi. Chunki tarbiyachilik talanti juda ko’p sifatlarni chuqur 

bilish, keng fikr doirasi, ishga jon dildan ko’ngil qo’yish bolalarga bo’lgan cheksiz 

muhabbat,  muomalada  nazokatlilik,  qalb  yoshligi,  serzavq,  temperament,  aql  va 

odoblilik  namunasi,  aloqada  nazokat  va  sipolik,  vazminlik  va  kamtarlik  kabi 

fazilatlarning bo’lishini taqozo qiladi. Bunda yana tarbiyachilik texnikasi qo’shilsa 

ishda  muvaffaqiyat  ta’minlanishi  tabiiydir.  Tarbiyachilik  texnikasi  guruh 

rahbarining asosiy qurolidir. 

Guruh  rahbaridan  madaniyat  darajasining  kengligi,  pedagogik  odob 

talablariga  rioya  qilish,  har  bir  talaba  shaxsini  inson  sifatida  hurmat  qilish  bilan 

unga  nisbatan  talabchanlikni  unutmaslik,  tashkilotchilik  malakalariga  ega  bo’lish, 

o’z malakasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy yondoshish talab qilinadi. 

Muhimi  shundaki,  guruh  rahbarining  o’zi  bolalarda  tarbiyalamoqchi  bo’lgan 

g’oyaviy-axloqiy  g’oyaga  mos  bo’lishi  kerak.  Tarbiyadagi  xatolarning  ko’pligiga 

asosiy  sabab  talabalarning  oldiga  qo’yilayotgan  talablar  tarbiyachi  xarakterda 

hamisha ham namoyon bo’lavermasligidadir. 

Guruh  rahbarining  maxsus  kasbiy  va  ijtimoiy  vazifalariga  odilona  baho 

beruvchi  xolis  hakam  –  tarbiyalanuvchilar.  Avvalo,  guruh  rahbarining  amaliy 

faoliyati  faqat  yarimi  tarbiya  texnologiyaga  asoslanganligini nazarda  tutish  kerak. 

Uning  ikkinchi  yarimi  bu  san’at.  Shu  tufayli  guruh  rahbariga  qo’yiladigan 

dastlabki  talab  –  unda  pedagogik  qobiliyat  mavjud  bo’lishi  kerak.  Guruh 

rahbarining qobiliyati – bu o’quvchilar bilan ishlashga ishtiyoq, bolalarga nisbatan 

muhabbat,  ular  bilan  bo’lgan  munosabatdan  mamnun  bo’lish  bilan  ifoda 

bo’ladigan  shaxsning  sifatlari.  Qobiliyat  faoliyat  jarayonida  paydo  bo’ladi  va 

rivojlanadi.  Qobiliyat  uddaburonlikdan  farq  qiladi.  Malaka  va  uddaburonlik 

mashq,  o’qish  natijasi  hisoblansa.  Qobiliyatning  rivojlanishi  uchun  esa  yana 

iste’dod, layoqat va zehn, ya’ni inson asab tizimida anatomo-fiziologik xususiyat 

bo’lishi ham zarur. 

Tarbiyaviy  faoliyatning  samarali  bo’lishi  uchun  guruh  rahbarida 

qobiliyatning  quyidagi  turlari  mavjud  bo’lmog’i  va  tarbiyalab  yetishtirilmog’i 

lozim: 

 tashkiliy  –  guruh  rahbarining  o’quvchilarni  jipslashtirish,  ularni  band 

qilish,  vazifalar  bo’lib  berish,  ishni  rejalashtirish,  qilingan  ishlarni  jamlash 

mahoratiga namoyon bo’ladi; 

---

 didaktiga  oid  –  o’rganishga  bo’lgan  qiziqish  hamda  ma’naviy,  hissiy 

istaklarni  rag’batlantirish,  o’quv  bilimini  orttirish,  faollashtirish  mahoratida 

namoyon bo’ladi; 

 pertseptiv    –  tarbiyalanuvchilarning  ma’naviy  dunyosiga  singib,  ularning 

emotsional  holatini  baholash,  ruhiy  xususiyatlarini  aniqlash  mahoratida  namoyon 

bo’ladi; 

 suggestiv – o’quvchilarga emotsional ta’sir ko’rsatishda namoyon bo’ladi; 

 kelajakni  ko’ra  bilish    -  o’z  harakatlarning  oqibatini  ko’ra  bilishda, 

o’quvchilarda  qanday  fazilatlarni  ro’yobga  chiqarish  lozimligini  oldindan  ayta 

olish mahoratida namoyon bo’ladi; 

 tadqiqiy    -  pedagogik  vaziyatlar  va  jarayonlarni  o’rganish  va  ob’ektiv 

baholash mahoratida namoyon bo’ladi. 

Guruh  rahbarining  faol  jamoatchi  sifatida  hamisha  namuna  ko’rsatishi 

muhim    ahamiyatga  ega.  Ayni  vaqtda  u  kommunikativ  (kattalar  bilan  ham, 

kichiklar  bilan  ham  tez  aloqa  o’rnata  olish)  qobiliyatga  ega  bo’lishi,  ro’y 

berayotgan  fakt  va  hodisalarni  faqat  pedagogik  qoidalarga  bog’lab  baholashgina 

emas,  balki  ro’y  berish  sababiga  qarab  hukm  ham  chiqarishi  pedagogik 

optimizmga,  ijod  qilish  qobiliyatiga  ega  bo’lish  kerak.  Guruh  rahbarining  eng 

muhim  fazilati  –  odamlar  bilan  tezda  til  topa  olishi,  ko’pchilikka  o’shila  bilish, 

ulfatjonlik,  dilkashlik  bo’lib,  bu  undagi  muomala  madaniyatining  yuksakligini 

ifodalaydi. Chunki unga hamisha odamlar bilan aloqa qilishga, ular bilan ishlashga 

to’g’ri  keladi.  Hozirgi  sharoitdan  kelib  chiqqan  holda  o’quv-tarbiya  jarayonida 

qulay  munosabatlar  yaratish  uchun  kasbiy  jihatdan  ahamiyatli  asoslar  bo’luvchi 

guruh rahbarining insoniy xislatlari muhim ahamiyatga ega bo’lmoqda. 

Guruh  rahbari  uchun  juda  muhim  xislat  –  insonparvarlik,  ya’ni  o’sayotgan 

insonga  oliy  qadriyat  kabi  munosabat  qilish  lozim.  Insoniy  munosabatlar  

o’quvchiga  nisbatan  xayrixohlik,  unga  yordam  berish,  ularning  fikriga  quloq 

solmoq, uning o’quvchilik faoliyatiga yuksak talabchanlikdan iborat. 

Guruh  rahbari  doimo  faol,  ijodkor  shaxsdir.  U  o’quvchilarning  kundalik 

hayotini uyushtiruvchi hamdir. O’quvchilarda qiziqish uyg’otish, ularni o’zi bilan 

yetaklash faqat yuksak  irodali insonning qo’lidan keladi. Auditoriya, o’quvchilar 

jamoasi  kabi  murakkab  organizmlarga  pedagogik  rahbarlik  qilishi  guruh 

rahbaridan  topqir,  zehni  o’tkir,  har  qanday  vaziyatni  mustaqil  yechishga  doim 

tayyor  bo’lishligini  talab  qiladi.  Unga  kasbiy  jihatdan  kerakli  xislatlardan  biri  – 

sabr-toqat  va  dadillikdir.  O’qituvchining  birdan  sarosimaga  tushgani,  o’z 

nochorligini  o’quvchilar  sezmasligi  lozim.  Shuni  hamisha  esda  tutish  kerakki, 

guruh  rahbari  o’z  harakati  va  axloqini  nazorat  qilish,  hech  qachon  arzimagan 

narsalarga asabiylashmasligi kerak. 

Muvaffaqiyatli  faoliyat  yuritishning  birinchi  sharti    -  bu  guruh  rahbarining 

talabchanligi.  Dastlab  talabni  u  o’ziga  qo’yishi  kerak,  chunki  o’zingda 

bo’lmaganni  o’zgadan  talab  qila  olmaysan.  Talabchanligi  bilan  birga  oqilona 

tarbiyachi  ham  bo’lishi  lozim.  Pedagogik  jarayonlarda    yuz  berib  turadigan 

keskinliklarni  bartaraf  etish  uchun  tarbiyachiga  hazil-mutoyiba  tuyg’usi  yordam 

beradi.  Uning  ko’lamida  tayyor  hazil,  maqol,  yaxshi,  do’stona  piching  –  ijobiy 

emotsional holat yaratishga imkon berib, o’quvchilarni o’ziga jalb qildiradi. 

---

Shaxs  axloqini  xarakterlaydigan  belgilardan  biri  –  ma’suliyatdir.  Guruh 

rahbarining  ma’suliyati  -  tarbiyachining  faoliyati  va  ta’lim-tarbiya  jarayonining 

aniq  vazifalarini  ham  o’z  ichiga  oladi.  Tarbiyachi  zimmasiga  bolaning  shaxs 

sifatida  har  tomonlama  kamol  toptirish  ma’suliyati  yuklanadi.  U  o’quvchiga 

chuqur  nazariy  bilim  berishi,  uni  hayotga,  mehnatga  tayyorlashi  lozim.  Shu  bilan 

birga u o’quvchidagi mavjud layoqat va qobiliyatni o’z vaqtida payqab, individual 

munosabatda  bo’lishi,  unda  mavjud  bo’lgan  ijobiy  axloqiy  sifatlarni  avaylab 

o’stirishi darkor. 

Guruh  rahbari  o’quv  yurtidagi  eng  universal  pedagogik  hisoblanib  u 

bajaradigan  mehnatning  o’lchovi,  chegarasi  yo’q.  Uning  bilmagan  ishi  uddasidan 

chiqa  olmaydigan  sohasi  bo’lmaydi.  Shu  bilan  bir  qatorda,  u  beg’araz,  xolis  va 

ta’masiz shaxs bo’lib, jamoachilik asosida ishlaydi. Guruh rahbari pedagoglar, ota-

onalar  va    o’quvchilarni  o’zaro  bog’lovchi  shaxs  sifatida  barcha  tomonlarning 

nuqtai  nazarini  hisobga  olishi,  harakatlarni  bir  markazga  birlashtirishi,  o’zaro 

aloqalarning  to’g’ri  bo’lishiga  ta’sir  o’tkazishi  va  ayni  vaqtda  o’zining 

pozitsiyasini aniq ta’minlay olishi kerak. Bu esa donolikdir. 

Shunday  qilib,  pedagogik  odobga  ega  bo’lgan  guruh  rahbari  o’quvchilar 

orasida  obro’  qozonadi.  Ustoz  qanchalik  obro’  qozonsa,  ta’lim  va  tarbiya 

mohiyatan  shunchalik  muvaffaqiyatli  bo’ladi  va  aksincha,  tarbiyachining  sha’ni 

qanchalik  past  bo’lsa,  uning  ta’siri  shuncha  bo’sh  va  o’quvchilarni  voyaga 

yetkazish jarayoni ham shuncha zaif bo’ladi. 

Yuqori  aytib  utilgan  fazilatlar  guruh  rahbarining  tarbiyaviy  ishlari 

samarasini oshirishda va uning muvaffaqiyatini ta’minlashga garov bo’ladi.