Ўзбекистон республикаси
Guruh rahbarining vazifalari va shaxsiy sifatlari
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.Guruh rahbarining pedagogik faoliyati va mahorati
|
3. Guruh rahbarining vazifalari va shaxsiy sifatlari.
Hozirgi davrda akademk litsey, kollej va undagi ukuv, tarbiya jamoa oldiga juda katta ijtimoiy axamiyatga molik vazifalar kuyilmokda.
Akaedmik litsey yosh avlodning dunyokarashini tarkib toptirish, goyaviy va siyosiy jixatdan chiniktirishi yuksak axlokiy fazilatga ega kilishi mexnatga va ongli kasb tanlashga tayyorlash lozim. Bu vazifalarni xal kilishda gurux raxbari muxim rol uynaydi. Chunki u bir gurux sharoitida tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishga karatilgan ishlarni tashkil etadi va boshqaradi. Guruh rahbarning ko’p kirrali vazifasi «Ta’lim tugrisida» gi Konun va «Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi»da. «O’quv yurti ichki nizomlari» da bayon kilingan bulib, unda akademik litsey, kollej direktoriga, tarbiyaviy ishlarning tashkilotchilariga, ukituvchilarga, ota-onalarga va gurux raxbarlariga tavsiyalar berilgan; akliy, axlokiy, mexnat, yestetik a jismoniy tarbiyaning vazifai va mazmuni guruxlarga nisbatan moslashtirilgan. Ana shunga kura gurux raxbari kuyidagi vazifalarni bajaradi: O’ziga yuklatilgan guruxda tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Bu vazifan bajarishda u yolg’iz emas. Shu guruxda dars dars berayotgan turli fan ukituvchilari bilan yakin xamkorlikda va ularga suyangan xolda ukuvchilarda dunyokarash asoslarini shakllantiradi, axlok tarbiyasini amalga oshiradi. Kamolot tashkiloti xamkorligida, muntazam suratda ularga tayanib va kundalik ishda yorda uyushtirib talabalar bilan darsdan tashkaridagi xilma-xil ishlarni tashkil etadi va gurux jamoasini mustaxkamlaydi. Ukuvchilarning birligiga bulgan kizikishini va qobiliyatini ustirish, har bir ukuvchining individual –ruxiy xususiyatini hisobga olgan holda kasbga yunaltirish – guruh rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda u har bir ukuvchining sogligini mustahkamlashga ham e’tibor beradi. Guruh rahbarining diqqat markazida talabalarning yuqori darajada uzlashtirishini ta’minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir talabaning kundalik uzlashtirishidan voqif bulib turadi, orqada qolayotganlarga uz vaqtida kechiktirmay yordam uyushtiradi. Guruhdagi talabalarning uz-uzini boshkarish ishlarini yunaltiradi, ular ishtirokida guruh jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta’min etadi, ukuv yurti mikyosida uyushtirilayotgan muhim tadbirlarda uz guruhining faol qatnashishini ta’minlaydi. Guruh talabalarining ota-onalari, korxonalar va muassasalardagi, turair joylardagi oila va uquv yurtiga yordam beruvchi homiy mahallalar bilan yaqin aloqa urnatadi. Guruh rahbari shu guruhda dars berayotgan barcha fan ukituvchilari urtasida, ukuvchilari urtasida, ukuv yurti bilan oila urtasida talabalarga nisbatan yagona talablar o’rnatilishiga erishadi, ota-onalarga pedagogik bilimlar tarkatib, oila bilan ukuv yurti urtasidagi aloqani mustahkamlaydi. Guruh rahbari o’z guruhidagi turli hujjatlarning: guruh jurnali, uo’quvchilarning reyting daftarchasi, shaxsiy hujjatlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. Ko’rinib turibdiki, vazifa keng va murakkab, ularni muvaffakiyatli hal kilish guruh rahbarining shaxsiy sifatlariga ham boglikdir. Guruh rahbarlarining shaxsiy sifatlariga qo’yiladigan talablar o’qituvchiga qo’yiladigan talablardan farq qilmaydi. Lekin guruh rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar ma’naviy jihatidan andoza oladigan shaxs bulganligi uchun ham bu talablar uning shaxsiy fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida o’rin egallaydi. Tarbiyaviysh ishlarning sifat va samaradorligi, avvalo tarbiyachining goyaviy ishonchiga va siyosiy ongining darajasiga bogliq. Guruh rahbari o’zining g’oyaviy-siyosiy ongini oshiradi. Bu guruh rahbariga bolalarni onglilik ruhida tarbiyalashga, ular orasiga yot idealogiya va yomon xulkning kirib borishiga karshi kurasha olishimkoniyatini bera oladi. Gurux raxbarining axloqiy obrusi goyat darajada yuqori bulishi ham bu urinda muhimdir. Gurux rahbari ana shundagina tarbiyaviyta’sir kuchiga ega buladi. Tarbiyachiningn shaxsiy fazilatlari, ma’naviy kiyofasi ukuvchilar ongining va xulqining shakllanishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Guruh rahbari uchun kasbiy malaka va kunikmalarga ega bulishning uzi yetarli emas. U o’z tarbiyaviy faoliyatida yuksak darajadagi fukarolik fazilatlari, intizomi va odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan xam ta’sir o’tkazadi. Chunki tarbiyachilik talanti juda kup sifatlarni chukur bilish, keng fikr doirasi, ishga jon dildan kungi qo’yish, bolalarga bo’lgan cheksiz muhabbat, muomalada nazokatlilik, qalb yoshligi, serzavq, temperament, aql va odoblilik namunasi, aloqada nazokat va sipolik, vazminlik va kamtarlik kabi fazilatlarning bo’lishini takozo kiladi. Bunga yana tarbiyachilik texnikasi kushilsa ishda muvaffakiyat ta’minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi gurux raxbarining asosiy kurolidir. Guruh rahbaridan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya kilish, har bir talaba shaxsini inson sifatida hurmat kilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bulish, uz malakasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy yondoshish talab kilinadi. Muximi shundaki, guruh rahbarining uz bolalarda tarbiyalamokchi bulgan goyaviy-axlokiy goyaga mos bulishi kerak. Tarbiyadagi oldiga kuyilayotgan talablar tarbiyachi harakterda hamisha ham namoyon bulavermasligidadir. Guruh rahbarining faol jamoatchi sifatida xamisha namuna kursatishi muxim axamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ (kattalar bilan xam, kichiklar bilan ham tez aloqa urnata olish qobiliyatiga ega bo’lishi, ro’y berayotgan hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga boglab baholashgina emas, balki ruy berish sababiga qarab hukm ham chikarishi pedagogik optimizmga, ijod kilish qobiliyatiga ega bulishi kerak. Guruh rahbari uquv yurtidagi eng unievrchal pedagogik hisoblanib, u bajaradigan mehnatning uochovi,
chegarasi yuq. Uning bilmagan ishi uddasidan chika olmaydigan sohasi bo’lmaydi. Shu bilan bir qatorda u begaraz, xolis va ta’masiz shaxs bulib, jamoatchilik asosida ishlaydi. Guruh rahbari pedagoglar, ota- onalar va ukuvchilarni uzaro boglovi shaxs sifatida barcha tomonlarning nukai nazarini hisobga olishi, harakatlarni bir markazga birlashtirishi, o’zaro aloqalarning to’gri bulishiga ta’sir o’tkazishi va ayni vaqtda o’zining pozitsiyasini anik ta’minlay olishi kerak. Bu esa donolikdir.
Mana shu fazilatlar guruh rahbarining tarbiyaviy ishlari samarasini oshirishga va uning muvaffakiyatini ta’minlashga garov buladi. 4.Guruh rahbarining pedagogik faoliyati va mahorati Guruh rahbarining faoliyati ko’p qirrali va sermazmundir. U o’zi rahbarlik qilayotgan guruh o’quvchilarini tarbiyalash bilan bir qatorda o’quv yili davomida nimalar qilish kerakligi, talabalar hayotining nima bilan band qilish va tanlangan ish turini amalga oshirishini behato aniqlash kabi ancha murakkab muammoni uechadi. Bu borada guruh rahbariga turli xil manbalar yordam beradi.Guruh rahbarining ish stolida «Talabalarni tarbiyalash ishining mazmuni» bo’lishi kerak. Chunonchi, -dunyoqarash asoslarini tarkib toptirish; -siyosiy onglilikni tarbiyalash va ijtimoiy faoliyatni rivojlantirish, -axloqli, ongli intizomni va xulq madaniyatini tarbiyalash; -o’qishga ongli munosabatni tarbiyalash,bilish faolligini va aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish -mehnatga va ijtimoiy mulkka munosabatni tarbiyalash, politexnika bilim doirasini kengaytirish, kasbni ongli tanlashga tayyorlash; -o’z huquqini anglab yetishga o’rgatish,fuqarolik mas’uliyatini tarbiyalash; -estetik madaniyat asoslarini tarbiyalash va badiiy qobiliyatni rivojlantirish; -jismoniy barkamollik, salomatlikni, mustahkamlash va sanitariya- gigiena madaniyati kabi muhim masalalar alohida qayd etiladi. Guruh rahbarining pedagogik faoliyati va ma horarati o’quv faoliyatida ham, o’qishdan tashqari faoliyatda ham zarur bo’lgan umumiy pedgogik malakalar majmuidan tashkil topadi. Xo’sh, tarbiyachining pedagogik mahorati,texnikasi qanday malakalarni o’z ichiga oladi? Ularning pedagogik ta’sir ko’rsatishdagi roli qanday? Avvalo, pedagogik texnikaning tarkibiy qismi sifatida pedagogning nutq malakalarini, ya’ni savodli gapirish, o’z fikr va his tuyg’ularini so’zda aniq ifodalash malakalarini aytib o’tish mumkin. Pedagogik texnikaning boshqa tarkibiy qismi guruh rahbarining mimkin va pantomimik ifodaliligidir. Aniq imo – ishora, ma’noli qarash, rag’batlantiruvchi yoki istehzoli tabassum pedagogik ta’sir ko’rsatishda ko’p so’zli tushuntirish yoki e’tiroz bildirishga qaraganda ancha samarali muomala vositalari bo’ladi. Pedagogik o’zaro ta’sir ko’rsatishda guruh rahbarining o’z hissiy holatini boshqarish, o’zida eng qulay hissiy jiddiylik darajasini va umidbaxshlik, xayrixohlik kayfiyatini saqlash, o’zining hissiy dam olishini tashkil etish mahorati muhim rolь o’ynaydi. Bu mahorat pedagogning kasbiy jihatdan o’z – o’zini nazorat qilishni ta’minlaydi. Ko’p yillar davomida sog’lom asab sistemasini saqlab qolish, asabiy buzilishlardan, hissiy va aqliy zo’riqishdan o’zini tiyishga yordam beradi. Samarali o’zaro ta’sir ko’rsatishni tashkil tish uchun pedagog aktyorlik va rejissyorlik mahorati tarkibiy qismlarini egallashi zarur, ular pedagogga tarbiyalanuvchilar bilan muomala qilishda tarbiyalanuvchilarning aql – idorkigagina emas, balki ularning his tuyg’ulariga ham ta’sir ko’rsatishga yordamlashadi. Shunday qilib, guruh rahbarining pedagogik texnikasi – bu shunday bir malakalar yig’indisidirki, u guruh rahbariga tarbiyalanuvchilar ko’rib va eshitib turgan narsalar orqali ulaga o’z fikrlari va qalbini yetkazish imkonini beradi. A.S.Makraenko shularni nazarda tutib, «Trabiyachi tashkil etishni, yurishni, hazillashishni, quvnoq, jahldor bo’lishini bilishi lozim, u o’zini shunday tutishi kerakki, uning har biri harakati tarbiyalasin”, deb yozgan edi. Pedagogik texnikani egallashning asosiy yo’llari pedagog rahbarligidagi mashg’ulotlar (pedagogik texnikani o’rganish) va mustaqil ishlash (kasbiy jihatdan o’z – o’zini tarbiyalash) dir. Pedagogik texnika malakalrining individual – shaxsiy tusda ekanligini hisobga olib, pedagogik texnikani egallashda va uni takomillashtirishda kasbiy jihatdan o’z – o’zini tarbiyalash, ya’ni talabaning o’zida mohir pedagog shaxsiy fazilatlarini va kasbiy malakalarini shakllantirishga qaratilgan faoliyat yetakchi rol’ o’ynaydi, deb aytish mumkin.
Pedagogik texnik-malakalarini shakllantirishda gruppaviy ish olib borish alohida rolь o’ynaydi. Pedagogik texnik mashg’ulotlarining bu shaklini batafsiliroq ochib berish maqsadga muvofiqdir, chunki u hozirga qadar pedagoglar uchun muljallangan o’quv va metodik adabiyotlarda lozim darajada ko’rsatib berilmagan. Guruh shaxsning o’z – o’zini bilish va o’z–o’zini tarbiyalash labaratoriyasi, pedagogik vazifalarni hal qilishning yangi usullari tekshirib ko’riladigan, nazariy masalalar muhokama qilinadigan tajriba maydoni bo’lib qolishi mumkin. 1
Shu narsa muhimki, guruh qatnashchilari, bo’lajak pedagoglar kasbiy jihatdan birga ishlash malakalarini ishlash malakalarni egallashga faol intilishlari, o’z – o’zini bilish va kasbiy jihatdan o’z –o’zini tarbiyalash bo’yicha chuqur ish olib borishga psixologik jihatdan tayyor bo’lishlari kerak. Barcha hollarda ham individual, ham guruhiy mashg’ulotlar boshlanishidan oldin pedagogik texnikani egallashning individual dasturi tuzib chiqilishi lozim. Bunday dasturni tuzish uchun avvalo pedagogik texnika malakalri shakllanishining boshlang’ich darajasini aniqlab olish zarur. Biroq tajribaning ko’rsatishicha, odatda, mazkur bosqichda faqat malakalar haqidagina emas, shu Bilan birga dastlab avtomatlashtirlgan (ta’limni boshlash vaqtiga kelib) ko’nikmalar haqida ham borishi mumkin ekan. Bular masalan, nafas olish va ovozning tabiiy yo’lga qo’yilishi, to’g’ri talaffuz, bundan oldingi tarbiyaning natijasi bo’lgan savodli, ifodali nutq, mimik va pantomimik aniqlik va boshqalar bo’lishi mumkin. Bunday ko’nikmalarning mavjudligi pedagogik texnika malaklarini shakllantirishni ancha osonlashtiradi. Oliy o’quv yurtlaridagi kasbiy tayyorgarlik jarayonida pedagogik texnikani egallash guruh rahbariga o’zining kasb yo’nalishining boshlanishidayoq ko’pgina xatolardan holi bo’lishda, talabalarga ta’lim tarbiya berishning yuksak samaradorligiga erishishda yordam beradi. Guruh rahbari vaziyatlarning haddan tashqari xilma – xilligi pedagogdan ijodiy xulq – atvorni talab qiladi. Pedagogik texnika pedagog malakalarining eng yaxshi ijodiy xulq atvoriga, boshqacha qilib aytganda, har qanday pedagogik vaziyatda tarbiyalanuvchilarga samarali ta’sir ko’rsatishga yordam beradi. Pedagogik texnika malakalari tarbiyachining individual–shaxsiy xususiyatlari bilan chambarchas bog’liqligi faqat bu malakalarning individual tusda bo’lishi emas, balki ularning shakllanishi va rivojlanishi pedagog shaxsiga ta’sir ko’rsatishda ham nomoyon bo’ladi. 2
Pedagogik texnikaning yana muhim xususiyatlaridan biri pedagogning ma’naviy va estetik nuqtai nazarlari tarbiyalanuvchilarga yanada to’laroq ochib beriladi. Agar pedagogning nutqi qashshoq va tartibsiz bo’lsa, agar u bo’lar bo’lmas sabablar bilan o’z hissiyotlariga erk bersa, didi past, estetik jihatdan omi bo’lsa, u holda “eng to’g’ri” so’zlar ham, eng “kerakli” tadbirlar ham tarbiyalanuvchilarning na aql – idrokiga, na hissiyotiga ta’sir qiladi.
1 Маhкамов М. «Бo’лажак тарбиячиларнинг педагогик мулоqат маданиятини шакллантириш” номзодлик диссертацияси. Т., 2005.
2 Маhкамов М. «Бo’лажак тарбиячиларнинг педагогик мулоqат маданиятини шакллантириш” номзодлик диссертацияси. Т., 2005. Pedagogik texnika to’g’risida aytilganlarning hammasi har bir guruh rahbari uchun bu texnikani tashkil etuvchi malakalarni egallash nihoyatda zarurligini ochiq – oydin ko’rsatib turibdi va bu pedagogik vaziyat hamda san’at bilan bog’liq. Chunki inson o’zining har bir qadamini oldindan ko’rishi, rejalashtirishi amalda mumkin bo’lmaydi. Guruh rahbari ning mehnati – bu behad izlanish va azob – uqubatli kechinmalar, ilhom va betakror nurlanish oni, ko’pdan ko’p kundalik ishlar, hafsalasi pir bo’lish va shaxslar birgalikda boshdan kechirilgan quvonchdan qanoat hosil qilishdir. Pedagogk san’at – bu qandaydir qul bilan tutib bo’lmaydigan, fahm – farosat bilan amalga oshiriladigan mahorat mahsulidi. Xo’sh, pedagogik mahorat nima va u nimalardan tashkil topadi? Pedagogik mahorat fahm – farosat va bilimlarning, chinakam ilmiy, tarbiyadagi qiyinchiliklarni yengishga qodir bo’lgan nufuzli rahbarlikning, shaxslar qalbining qandayligini his qilish mahorati, ichki dunyosi nozik va zaif bo’lgan shaxs shaxsiga mohirlik bilan avaylab yondoshishi, donolik va ijodiy dallilik, ilmiy tahlil, xayol va fantaziyaga bo’lgan qobiliyat majmuasidir. Pedagogik mahoratga pedagogik bilimlar, fahm – farosat bilan bir qatorda pedagogik texnika sohasidagi malakalr ham kiradiki, ular tarbiyaga ozroq kuch sarflab, ko’proq natijalarga erishish imkonini beradi. Pedagogik mahorat nazariyasi va metodikasining ishlab chiqilmaganligi shunga olib keladiki, pedagoglarning har biri o’zicha, paypslab ijodiy izlanish olib boadi, Ayni bir xil savollarni: shaxslar bilan, pedagoglar jamoai bilan qanday qilib til topish mumkin? Qanday qilib qisqa muddat ichida tarbiyalanuvchilar o’rtasidagi munosabatlarning haqqoniy manzarasiga erishmoq kerak?
Tarbiyalanuvchilarni pedagogik talablarni bajarishga qanday qilib majbur etish mumkin? Qanday qilib yaxshi pedagogik ruhiyatni saqlab qolish va o’z kuch – qo’vvatini oqilona sarflash mumkin? Degan savollarni muttasil takrorlaydi va hakoza.
Bu kabi savollarga javob berish uchun pedagogdan odatdan tashqari kuch – g’ayratni, qat’iyatni, tirishqoqlikni, tadqiqotlar olib boirishga intilishni, yangi vaziyatga, yangi jamoaga kirish qobiliyatini, samimiyatni, to’g’rilik va halollikni, o’tkir aql idrokni, o’z topilmalarining qimmatini aniqlash qobiliyatini talab qiladi. Pedagogika fani bilan tarbiya san’atining o’zviy aloqadorligi zarurki, u yuksak kasb mahoratini ta’minlaydi. Pedagogika fikrlashga o’rgatadi, murakkab pedagogik muammolarni hal qilish uchun to’g’ri yo’l yo’riq va ilmiy asoslangan yo’llarni ko’rsatadi, pedagogning pedagogik ta’sir ko’rsatish metodikasi va texnikasi bilan qurollantiradi. Biroq texnikaning tarkibiy qismlari bilan mahorat o’rtasidagi nisbatning dialektik muammolarini to’g’ri hal qilish uchun tayyor andazalar, mutloqo aniq tavsiyalar qaerda bo’lishi mumkin, qaerda bo’lishi mumkin emas, degan savolga javob berishi mumkin. Tarbiyaning maqsadlari, vositalari va natijalari o’rtasida, shuningdek, tarbiyalanuvchi va tarbiyachi tafakkuri, motivlari o’rtasida g’oyat murakkab bog’liqlik bor. Kattalarning maqsadi, odatda, yoshlarning maqsadlari (hatto strategik maqsadlari) bor. Talabaning rivojlanish mantiqi, uning tafakkuri, harakatlari bitta nuqtai nazarda, tarbiyachining mantiqi boshqa nuqtai nazarda turishi mumkin. Bunday variantda hech qanday tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish bo’lmaydi. Pedagogik faoliyatda vositalar, maqsadlar va natijalarning nisbatini doimo tahlil qilib borish zarur. Ular uzviy birlikni tashkil etadi, bir – biriga bog’liq bo’ladi va alohida tarzdi amalga oshirilmaydi. Maqsadni amlga oshirish usuli – bo’lajak natijadir. Natija yangi vositalarni tanlash, yangi maqsadlarni qo’yish uchun amaliy asos hisoblanadi. Tajribada ma’lum darajada qo’llanilgan har qanday vosita natija beradi, hatto biror sababga ko’ra maqsad aniq ifodalanmagan bo’lsa ham natija bervermaydi. Tajribada mavjud bo’lgan pedagogik vositalarni ikkitasini ko’rib chiqamiz. Birinchisi: har qanday pedagogik vosita hamisha bir qator boshqa vositalar, usullar, shartlar Bilan bog’liq bo’ladi, ular pedagogik jarayoning muayyan bosqichida ta’sir ko’rsatish natijasini belgilab beradi. Masalan rag’batlantirish bir xil jarayonlarni tezlashtirish va boshqarishga to’siqnlik qilish, turli salbiy va ijobiy hissiyotlarning turli – tuman ko’irinishlarini vujudga keltirishi mumkin. Ikkinchi: ayrim vositalarni qo’llanish pedagogning ular ta’sirini, mumkin bo’lgan o’zgarishini anglash qobiliyatlariga butunlay bog’liq bo’ladi. jamoa muomala sharoitida vositalarni qo’llash minut sayin o’zgarib turadigan vaziyatni hisobga olish zarurligini taqazo qiladi. Hozircha biz ko’proq mavhum kategoriyalardan foydalanamiz. Amaliy faoliyatda esa vositalar, maqsadlar va natijalar dialektikasi ovozlar shovqini, g’oyat turli – tuman ehtiyojlar va da’volarning avj olishi bilan to’la bo’ladiki, bu barcha jonli manzara doimo bir kishining – pedagog tarbiyachining diqqat markazida bo’lishi lozim. Agar pedagogik san’at haqida gapirganda, chamasi, uning asosiy ko’rinishlari – talabalarga umidbaxsh faraz bilan yondoshish, talab va ishonchning birligi, uning shaxsga avayla munosabatda bo’lish, uni hurmat qilishdan iborat bo’lishi mumkin. Pedagogik umidbaxshlik hatto eng qarovsiz talaba ham o’zida ko’pgina ijobiy narsalarga egadir, degan ishonchga asoslangan. Pedagogik mahorat o’ziga talabalar haqidagi, ularning psixologiyasi to’g’risidagi, ta’lim muassasasi haqidagi, ta’lim – tarbiya jarayonini tashkil etish va uning mazmuni, metodlari haqidagi keng bilimlarni qamrab oladi. Bu bilimlar umumiy pedagogik madaniyani tashkil etadi, pedagog, tarbiyachi bu madaniyatni egallamasa, hech vaqt o’z ishining chinakam ustasi bo’la olmaydi, eski usuldan, bir qolipdagi tayyor andazalarni ishlatishdan nariga o’tmaydi. Biroq zamonaviy guruh rahbariga birgina umumiy madaniyatning o’zi kifoya qilmaydi – maxsus bilimlar va malakalar: talabalarni kuzatish, ularning o’sishidagi muhim narsalarni aniqlay olish, bu muhim narsalarni jamiyatda vujudga kelgan asosiy ijtimoiy g’oyalar bilan taqqoslash, ularni rivojlantirish yo’llari va usullarini aniqlash, turli vositalar, tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish usullarining o’zaro bir – biriga o’tish dialektikasini chuqur tahlil qilish, pedagogik izlanishlar va yutuqlarni ilmiy jihatdan bir sistemaga solish malakalari zarur bo’ladi. Guruh rahbari yangi tajribalarni o’rganar ekan, o’zining hayotiy bilmini, his etgan va anglagan narsalarini, o’z tajribasini aslo kamsitmasligi kerak. Guruh rahbarni keng va dadil tajribachilik ishlariga yo’llash zarur. Demak, guruh rahbarining pedagogik texnikasi – bu shunday bir malakalar yig’indisidirki, u guruh rahbariga tarbiyalanuvchilar ko’rib va eshitib turgan narsalar orqali ularga o’z fikrlari va qalbini yetkazish imkonini beradi. Talabalar bilan bevosita muomala qilishda guruh rahbarining xuddi ana shu malakalari (yoki ularning yo’qligi) uning xulq atvorida namoyon bo’ladi. Guruh rahbarining pedagogik mahorati bu tarbiyachining fahm – farosat va bilimlarning, chinakam ilmiy, tarbiyadagi qiyinchiliklarni yengishga qodir bo’lgan nufuzli rahbarlikning, talabalar qalbining qandayligini his qilish mahorati, ichki dunyosi nozik va zaif bo’lgan talaba shaxsiga mohirlik bilan avaylab yondoshishi, donolik va ijodiy dallilik, ilmiy tahlil, xayol va fantaziyaga bo’lgan qobiliyat majmuasidir. Pedagogik texnika, mahorat, san’at, pedagogik malakalar, pedagogik vaziyatlar, maqsad, o’z – o’zini tarbiyalash, moxirlik, tashkilotchilik, aktyorlik, rejissyorlik, mimika,
pantomimika, savodli
gapirish, ma’noli qarash, rag’batlantiruvchi yoki istehzoli tabassum, pedgogik ta’sir ko’rsatish.
U guruhdagi tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi, talabalarning murabbiysi, guruxni tashkil etadi hamda kamolot tashkilotchilari, o’qituvchilar, oila, keng jamoatchilik ahli bilan birga ish olib boradi.
So’nggi yillarda guruh rahbarining faoliyati turli shakl va metodlar bilan boyitildi. Tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va o’tkazishda o’quv yurti jamoat tashkilotlarining roli tobora oshirildi.
Ushbu ishni tayyorlashdan maqsad o’quv yurtining guruh raxbariga xozirgi vaqtda mamlakatda uzluksiz ta’limning yagona tizimini yaratish borasidagi ish uslublarini xar tomonlama keng joriy qilish va metodik yordam ko’rsatishdan iboratdir. Ideologik muassasalar sifatida o’quv yurti oldiga muhim tarbiyaviy vazifalar ko’yilgan, bu esa ayni vaqtda har bir guruh rahbarining asosiy vazifalarni xisoblanadi, shunday qilib. Alohida guruh birlashib o’quv yurtini tashkil etadilar. Alohida guruh jamoalari ko’lga kiritgan ta’lim va tarbiya borasidagi muvaffaqiyatlar butun o’quv yurti jamoasining muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Shu nuqtai nazardan guruh rahbarining ma’suliyati jamiyat oldida raxbarlik ma’suliyatidan kam emas. Shuning uchun o’quv yurti direktorlari gurux rahbari vazifasiga tajribali, tashkilotchi, mexnatsevar, mahoratli, yosh avlodni sevadigan o’qituvchilarni tayinlab, ular bilan muntazam ish olib boradilar.
Guruh rahbarining muhim vazifalaridan biribu talabaning o’qishga bo’lgan havasi, e’tiqodi va bilim, qobilyatini rivojlantirish, kasb-xunarga bo’lgan layoqatini, yosh va ruxiy xususiyatlar asosida rivojlantirish, har bir o’quvchining bo’lg’usi hayoti rejalarini amalga oshirish, talabalarning salomatligini muxofaza qilishdan iborat. Faollarga ishonish, ularning gurux jamoasi orasida obro’sini ko’tarish, o’z vaqtida ularga tegishli yordam ko’rsatish gurux rahbarining bevosita asosiy vazifasidir. |