Zbekiston respublikasiaxborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini

Tranzistori –tranzistorli mantiqiy elementlar 
TTM ning oddiy bazaviy elementi, 3.27a- rasmga binoan diod hossalarini va 
tranzistorli kuchaytirgichni biriktiruvchi, ko‘p emitterli tranzistordan foydalanish 
hisobiga tezlikni ortirishga, iste’mol qilinayotgan quvvatni kamaytirishga va 
mikrosxemalarni tayorlash texnologiyasini mukammallashtirishga imkon yaratadi 
TTM ning baza elementi VA-YO‘Q mantiqiy amalini ham bajaradi. Signalning 
quyi darajasida (mantiqiy nol) VT
1 
ko‘p emitterli tranzistorning hech bo‘lmaganda 

---

bitta chiqishida oxirgisi to‘yingan holatda bo‘ladi, VT
2
esa yopiq. Sxemaning 
chiqish qismida yuqori darajali kuchlanish mavjud bo‘ladi (mantiqiy bir). 
Signalning yuqori darajasida barcha kirishlarda VT
1
aktiv invers rejimda ishlaydi, 
esa to‘yingan holatda bo‘ladi. Bu yerdai tavsiflangan TTM baza elementi, 
tayorlanish texnologiyasi sodda bo‘lganiga qaramasdan, to‘sqinqa bardoshliligi 
quyiligidan, yuklash qobiliyati kichikligi va sig‘imiy kuchlanish bilan ishlashda 
tezligi kichikligi sababli keng qo‘llanilmaydi. Uni, 3.29b-rasmga binoan, yuqori 
to‘sqinqa bardoshlilik va katta yuklash qobilyati talab qilinmaganda, ochiq 
kollektorli mikrosxemalarni ishlab chiqarishda ishlatish maqsadga muvofiqdir 
rasmga muvofiq, oldingi sxema bilan taqqoslaganda TTMning baza elementi 
yaxshilangan parametrlarga ega. Biroq sxemadagi chiqishlarning birikishi mumkin 
emas.
Xulosa
Zamonaviy axborot texnologiyalari asosida ma`lumotlarni obrazlar ko’rinishida 
taqdim etish va fikrlash jarayonini tashkil etish o’quvchilarning aqliy rivojlanish 
darajasini yuqoriga ko’taribgina qolmasdan, an`anaviy o’qitish o’rtasidagi nisbatni 
o’zgartirishga ham olib keladi. An`anviy o’qitish metodikasida o’quv materiallari 
asosan matn va formulalar ko’rinishida berilib, o’quv materiallarini namoyish 
imkoniyati deyarli mavjud emas. O’quvchilarga berilayotgan materiallarni qayta 
kodlashtirish va o’zlarining modelini yaratish masalasi yuklanmaydi. Bu ma`noda 
AT asosida o’quv materiallarini obrazli ko’rinishda taqdim etishda ularga har xil 
ko’rinishdagi ranglar, harakat, ovoz kabi elementlarni kiritish o’quvchilarning 
o’quv materiallarini qabul qilish jarayoni samaradorligini oshirish bilan birga, 
berilayotgan materiallarni tahlil qilish, taqqoslash hamda abstraktsiyalash kabi 
muhim sifatlarini rivojlantiradi. 
Mantiqiy algebraning ahamiyati uzoq vaqt davomida inkor qilib kelinadi, chunki 
uning usul va uslublaridan o‘sha davrning fan va texnikasi uchun amaliy foyda 
yo‘q edi. Biroq elektron asosdagi (bazadagi) hisoblash texnikasi vositasini yaratish 
uchun prinsipial imkoniyat paydo bo‘lganida Bul tomonidan kiritilgan amallar 

---

katta foyda berdi. Ular avval boshdanoq faqat ikkita mohiyat: rost va yolg‘on bilan 
ishlashga mo‘ljallangan. Ular ikkilik kod bilan ishlash uchun qanchalik qo‘l 
kelganini tushunish qiyin emas. Bu kod zamonaviy kompyuterlarda ham faqat 
ikkita signal: nol va bir bilan taqdim etilgan.
Elektron hisoblash mashinalarini yaratishda Jorj Bul taklif qilgan mantiqiy 
amallarning hammasi emas, balki to‘rtta asosiy amali: VA (kesishma), YOKI 
(birlashtirish), EMAS (inkor) va YOKINI ISTESNO ETUVChI zamonaviy 
kompyuterlar protsessorlarining hamma turlarida qo‘llaniladi. 
Xulosa qilganda hozirgi vaqtda ma’lumotlarning ko’pligi va keskin suratda 
ko’payish, o’zgarish tufayli EHMlarning roli va o’rni, ularning rivojlanishi axborot 
jamiyati uchu eng kerakli bo’lgan texnologik vosita hosoblanadi.
Shu yerda raqamli hisoblash mashinalarning xususiyatlardan biri algoritmik 
universalligini ko‘rish maqsadga muvofiqdir. Raqamli hisoblash mashinasining 
algoritmik universalligi – raqamli hisoblash mashinalarning inson faoliyatining har 
qanday sohasiga tegishli bo’lgan hisobiy va mantiqiy masalalarni echa olish 
qobiliyatidir. Bunga mashina bajara oladigan amallar to’plami tarkibiga raqamli 
axborotni o’zgartiruvchi har qanday algoritmni amalga oshira oladigan amallarni 
kiritish, ishlanadigan axborotni etarlicha aniqlikda uzlukli ko’rinishda ifodalash va 
uni raqam shaklida o’zgartirish yo’li bilan erishiladi.