Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Parazitizm (yun.parasitos — jatıpisher, hamtovoq, parazit hám ismos — kesellik jaǵdayı ) — (biologiyada) oziklanish arqalı baylanısqan hám óz-ara elementlar almasinuviga tiykarlanǵan, genetikalıq tárepten túrlishe bolǵan organizmlerdiń tariyxıy qáliplesken assotsiatsiyasi. P. de bir organizm (parazit) ekinshi organizm (xojayın ) den jasaw ortalıǵı hám ozik, dáregi retinde paydalanadı : eki organizm de óz-ara antagonistik munasábette boladı. Bunnan tısqarı, parazit—xo'ja-yin munasábetleri organizmde immunobiologik reaksiyalardı keltirip shıǵaradı. Haywanot

dúnyasınıń derlik barlıq tiplerinde parazitlik menen turmıs keshiriwshi túrler bar. Birpara klasslar (so'rg'ichlilar, lenta sıyaqlılar ), hátte tiplar (sporalilar, mikrosporidlar, tikenboshlilar) tek parazit túrlerdi uz ishine aladı. Bo'g'imoyoqlilar tipida parazitlar shıbın-shirkeyler hám órmekshisimonlar klası wákilleri arasında kóp ushraydı. Ulıwma Jer júzinde ámeldegi bolǵan haywanlar turining 60—65 mıńı (4—5%) parazit turmıs keshiredi. " P. " termininiń kelip shıǵıwı Grekistonda, Perikl dáwirinde (eramızǵa shekemgi 5-ásir) ámeldegi nızamǵa tiykarınan, kózge kóringen mámleket ǵayratkerleri ǵarrılıq jasında mámleket qarawına ótiwgen. Olar ushın qurılǵan arnawlı pansionlar parasitariya, onda jasawshılar bolsa paras (z) ıytlar dep atalǵan. Rim imperiyasi dáwirinde parazit sózi ózgeler esabına jasawshı mánisin anglatib, házirgi kunge shekem saqlanıp qalǵan. Bul sóz biol., veterinariya hám medicinada da tap usı mánisten alıp qaraǵanda kirip kelgen bolıp, basqa organizm (xojayın ) toqımaları yamasa as sińiriw etken azıq elementlar menen azıqlanatuǵın, onıń ishki shólkemleri yamasa dene maydanında waqtınsha yamasa doi-miy jasaytuǵınlıq organizmdi ańlatadı. Orıs alımı R. S Shulsning pikrine qaraǵanda, P. dıń 1- kriteryası onıń jasaw jayı ; 2- oziklanish usılı (metabolitik baylanıslılıǵı ) hám 3- xojayın organizmine patogen tásirinen ibarat. I. I. Mechnikov parazitizmni basqa organizmler esabına jasawshı hám azıqlanıwshı jonivorlardebta'riflagan. P. menen boglik hádiyseler adam hám haywanlarda talay tolıq úyrenilgen bolıwına kapustaay, onıń kelip shıǵıwı hám qáliplesiwi máseleleriniń kóp tárepleri házirge shekem málim emes. Bul áwele haywanlar evolyusiyasi menen baylanıslı.

Jasaw jayına kóre, P. sırtqı — ektoparazitizm (parazit xojayın dene-sining sırtında jasaydı ) hám ishki — endoparazitizm (parazit xojayın organizmi ishinde jasaydı ), jasaw mud-datiga kóre, waqtınshalıq (parazit ómiriniń málim bir bólegi parazitlik menen ótedi) hám turaqlı (statsionar) (parazitning hámme rawajlanıw bas-qichlari parazitlik menen turmıs keshira-di) boladı.

Parazitlarni úyreniw hám olarǵa qarsı gúres ilajların islep shıǵıw menen parazitologiya, gelmintologiya, mikrobiologiya, virusologiya hám fitopatologiya shuǵıllanadı. Evolyusiya jara-janında organizmler ortasında hár qıylı biologiyalıq, atap aytqanda, indifferent (be-tárep), simbioz (óz-ara paydalı ), an-tagonistik (qaramaqarshi) munasábetler payda bolǵan.
Indifferent munasábet degi organizmler birdey sharayatta hám bir aymaqta birgelikte jasap, bir-birine payda yamasa zıyan keltiriwmeydi (mas, teńiz astında jasawshı aktiniyalar, teńiz juldızları, teńiz shayanımonlar).
Simbioz munasábette 2 yamasa odan artıq organizmler óz-ara mápdarlıqta jasaydı. Bul munasábetler tiykarında ijarada jasaǵıshlıq (sinoykiya) hám oziklanish arqalı baylanısıw

(kommensalizm) jatadı. Barlıq parazitlar evolyusiya processinde erkin jasawshı orga-nizmlardan, kópshilik ektoparazitlar bolsa jırtqıshlar oziklanish múddetiniń az-azdan uzayıwı nátiyjesinde kelip shıqqan. Ektoparazitlar, ásirese, bo'g'imoyoqlilar arasında kóp ushraydı. Uzok, evolyusiya processinde bo'g'imoyoqlilar omırtqalı qayvonlar menen oziklanish sebepli baylanısıwda bolıwı arqalı az-azdan ektoparazitlarga aylanıp barǵan. Kanalar, parxo'rlar, patxo'rlar, junxo'rlar, bıytlar hám búrgeler tap sol jol menen payda bolǵan. Kópshilik omırtqasızlardıń omırtqalı haywanlar terisi, saǵaq yoriklari yamasa basqa shólkemlerine jabıwıp turmıs keshiriwi, olar az-azdan botib kirip oziklanishga utishi sebepli ektoparazitlarga aylanıp barǵan. Infuzoriyalar hám parazit qısqısh -baqasimonlar buǵan mısal boladı. Birpara shıbın-shirkeylerdiń lichinkalari qurǵaqlıqtaǵı omırtqalı haywanlardıń parazitlari esaplanadı. Daslep bul lichinkalar jaralar daǵı nobud bolǵan toqımalar yamasa ólgen haywanlar menen azıqlanǵan. Keyinirek olar tiri toqımalar menen azıqlanıwına maslawıp, haqıyqıy parazitlarga aynalǵan. Endoparazitlarning kelip shıǵıwı kóp tárepten ektoparazitlarning evolyusiyasi menen tikkeley baylanıslı. Terinde parazitlik etiwshi infuzoriyalarning bir toparı hám shıbın-shirkeyler lichinkalari nátiyjede endoparazitlarga aynalǵan. Orıs alımı v. A. Dogelning pikrine qaraǵanda, erkin jasawshı omırtqasız haywanlardıń cistaları, máyekleri yamasa lichinkalari kútilmegende awqat as sińiriw qılıw shólkemlerine túsip qalıp, onda rawajlanıwdı dawam ettiriwi nátiyjesinde endoparazitlarga aylanıp qalǵan. Kópshilik bir kletkalılar hám nema-todalar sol jol menen kelip shıqqan bolıwı múmkin. Qan parazitlari P.ga joqarı dárejede maslasqan bolıp, daslep olar ishekte parazitlik etken, keyinirek túrli jollar menen qanǵa ótip, onda jasawǵa muvofiklashgan bolıwı múmkin. Parazitlarning turmıs sikli hám tarqalıwın úyreniw olarǵa qarsı gúres hám, ásirese, kesellik-darning aldın alıwda júdá zárúrli. Bunda parazitlar, parazit tasıwshı hám aralıq xojayınlar dáriler járdeminde joytıladı. Parazit (zıyankes) ósimliklerge qarsı

biologiyalıq gúresten (mas, perde qanatlı shıbın-shirkeyler — jaydaqchilardan) keń paydalanıladı.Bir kletkalı organizmler hámme turmıs cikllerinde denesi bir kletkadan dúzilgenligi menen kóp kletkalilardan parıq etedi. Ápiwayı organizmler arasında parazitizm keń tarqalǵan. Parazit jasawshı ápiwayı haywanlar bir neshe mıńdı quraydı. Ápiwayı haywanlar xojayınların túrli aǵzalarında (ishek, dene boslig'i, qanı, jınıslıq sistema hám basqalar ) jaylasadı hám ulami zálelleydi. Kóbisi kletka ishi parazitlari. Ápiwayı haywanlar arasında adam hám haywanlarda túrli salmaqli, ólim menen tawsılatuǵın hastaliklami keltirip shıǵarıwshı túrleri de bar. Sol sebepli parazit ápiwayı haywanlami úyreniw tekǵana zoologiyani bálki parazitologiyani da predmeti esaplanadı.Bir kletkalı haywanlami protozoologiya yamasa protistologiya páni úyrenedi. Parazit bir kletkalılar tárepinen keltirip shiǵarılatuǵın kesellikler protozoy kesellikleri dep ataladı.Ápiwayı organizmlerdi birinshi ret 1675-jılda golland alımı A. Levenguk kuzatgan. Ápiwayı haywanlar Protozoa kishi álemine tiyisli. Protozoa termi 1820 -jılda Goldfiiss tárepinen pánge kiritilgen. 1845-jılda Zibold hám Kellekerlar tárepinen birkletkalılar álemin Protozoa dep ataw usınıs etilgen. Birkletkalılar XvII ásirden to'Iiq o4 rganila baslanǵan. Bul waqıtqa Ilimpazlarınıń xızmetlerin de úlken boldı. L. S. Senkovskiy (1822-1887) tárepinen ápiwayı organizmlerdiń úlken toparı úyrenildi.XX ásirdiń ekinshi yarımında ápiwayı organizmlerdiń dúzilisi,
kóbeyiwi, sistematikasi hám turmıs ciklleri úyrenildi. Protozoolog
alım v. A. Dogel jáne onıń shákirtleri tárepinen de pán rawajlanıwına úlken úles qosıldı.veterenar protozoologiya salasında v. L. Yakimov jáne onıń shákirtleri tárepinen úlken jumıslar alıp barıldı. Olardıń jumıslarında úy haywanlarında protozoy kesellikleri, olardıń kelip shıǵıwı haqqında kóp maǵlıwmatlar keltirilgen.Medicinalıq protozoologiya rawajlanıwda máleriyani (bezgek) úyreniw zárúrli orın tutadı jáne bul bólim rawajlanıwı Ye. I. Martsinovskiy jáne onıń shákirtleri atı menen bekkem bog]Iiq. Keselliktiń qásiyetleri jetilisken úyrenilinip, bunı tiykarında kesellikti pútkilley tamamlawǵa erisildi.


N. I. Latishev teri leyshmaniyozini úyreniwde málim jetiskenliklerge erisken. T. v. Epshteyn, A. A. Filipchenkolar tárepinen ishekte parazitlik etiwshi túrli ápiwayı organizmler úyrenilgen.Házirgi kúnde dúnya kóleminde xalıq aralıq jurnallar,Protozoologlar kongresi ámeldegi bolıp, ápiwayı organizmler haqqında túrli maǵlıwmatlar berip barıladı.Bir kletkalı haywanlar, atınan kórinip turǵanı sıyaqlı,morfologiyalıq tárepten denesi bir kletkadan ibarat bolıp, fiziologikalıq tárepten ǵárezsiz organizmdi quraydı. Olarda kóp kletkalı haywanlarǵa uqsap, pútkil organizmge tiyisli barlıq wazıypalami orınlawshı kletka elementleri (organoidlari) bar.Ápiwayı oprganizmlar dene forması túrme-túr boMib, sitoplazma hám yadro (bir yamasa bir neshe) den ibarat. Yadro eki qabatlı membrana menen oralǵan bolıp, xromatin saqlaydı, xromatin quramında dezoksiribonuklein kislotası bolıp (DNK), ol kletkanıń genetikalıq maǵlıwmatların anıqlaydı. Kópshilik ápiwayı organizmlerde kletka turaqlı komponentlerine metoxondriy hám Goldji apparatı kiredi. Dene maydanı amyobasimonlarda kletka membranası menen . Kópshilik túrleri janede miytin, elastik qabıq -pellikula menen o'raladi. Ayırım xivchinlilarning denesi bóylama fibrillalaming pellikula menen qosılıwınan payda bolǵan periplast menen oralǵan. Kópshilik ápiwayı organizmlerde arnawlı tayanshkelip, erkin jasaytuǵınlıq ápiwayı organizmler menen bir qatarda parazit ápiwayı organizmler haqqında da maǵlıwmatlar jıynaldı.
1856 -jılı Malmsten tárepinen ishek paraziti Balantidium coli haqqında maǵlıwmatlar keltirildi. 1859 -yiida Xarkov Universitetiniń professorı Lyamb adamdıń ichagidan xifchinlilami tabadı hám keyinirek bul xivchinliga Lamblia intestinalis dep at beriledi.1875-jılda Peterburg áskeriy medicina akademiyası akademigi F. A. Lesh ichburug4 amyobasi (Enthoamoeba histolilica) di úyrenedi. 1880-jılda Laveran tárepinen adamlarda parazitlik etiwshi leyshmaniya hám tripanasomalar úyrenildi.Keyingi jıllar dawamında parazitlaming biologiyasi hám de ulaming adam hám haywanlar organizmi menen munasábetleri tereń úyrenila baslandı. Protozoologiyaning rawajlanıwda orısFibrillalari boladı. Mısalı : tayansh xilpillovchi fibrilla (tripanasoma, trixomonadalardagi tolqınsimon xilpillovchi membrana ).Goldji apparatı -kletka organoidi bolıp, to'rsimon yamasa bólek ibarat, yadro átirapında jaylasıp, kletkada júz bo'Iadigan bir qansha processlerde qatnasadı. Mitoxondriy-(xondriyosomalar) kletkanıń bólek organoidlari bolıp, formasi aģash siyaqti sabaqday , kletka daǵı ashıw processlerinde zárúrli rol oynaydı.Atqaratuǵın funktsiyalarına qaray, háreket, azıqlanıw, ayırıw hám basqa organellalar. Háreket organellalari olarda túrlishe,amyobasimon formalarında sitoplazma ósikleri (jalǵan ayaqlar ),basqalarında arnawlı háreket orgonellalariixivchin hám Kipriklar.Ápiwayı organizmlerde basqa háreket formaları da ushraydı.Mısalı, sirpanib (gregarina) yamasa denesin bukib (bezgek paraziti sporozoidlari) hám basqalar.
Awqat as sińiriw qılıwda as sińiriw vakuolalari qatnasadı. Ápiwayı organizmlerge azıqa bolıp. sırtqı ortalıqta erigen elementlar menen bir qatarda túrli awqat bóleksheleri (usınıń menen birge túrli may de tiri organizmler) da kiredi. Amyobasimonlacda azıqa bólekleri fagatsitoz jolı menen qabıl etiledi. Basqalarında kletka awızshası arqalı qabıl etiledi (sitostom- Infuzoriyalar).Ayırıw belgisi processleri tiykarınan qısqaratuǵın vakuollar qatnasıwında baradı. Ápiwayı organizmler jınıslıq hám jınısız jol menen ko'payadi.Jınısız kóbeyiw, ápiwayı oprganizm denesin ápiwayı bóliniwi (mitotik usılda ) menen baradı. Binar bóliniw. Bunda bir ana organizminen eki qız kletka ónim boMadi. Yadro mitotik usılda bólinedi (tegis emes bólinedi, interfaza, profaza, metafaza, anafaza,telofaza), odan keyin sitoplazma eki bólekke bólinedi. Bo4 linish kese, bóylama yamasa túrli jóneliste boMishi múmkin.Jınısız kóbeyiw kóp ret bóliniw yo'ii menen de barıwı múmkin (shizogoniy), bunda ápiwayı organism yadrosı bir neshe ret bo'linedi(kóp ret boiinishi nátiyjesinde kóplegen qız kletkalar payda boladı ).Jınıslıq process hámme ápiwayı organizmlerde de baqlanbaydı.Ápiwayı organizmlaming jınıslıq kóbeyiw forması : kopulyatsiya hám konyugatsiya. Kopulyatsiya eki jınıslıq kletka, gametalamiQosılıwı menen baradı. Qosıw ónimi zigota dep ataladı.Ayırım qallarda qosiIgan gametalar morfologiyalıq tárepten bir-birinen parq etpeydi (izogam kopulyatsiya - bir yadrolı birdey gametalaming qo*shilishi). Geyde olar arasında fiziologikalıq parq bolıp, shártli túrde er adam hám urǵashı (mikro, shakgo gametalar) gametalar deyiw múmkin (anizogam kopulyatsiya - jınıslıq process bolıp, bunda urǵashı (makrogameta) hám er adam (mikrogameta) jınıslıq kletkaların qosılıwı menen baradı.Konyugatsiya procesi kletkalaming citoplazması qasılıwı menen barmaydı. waqtınsha baylanısqan individlerde yadro almasınıwı (yadro jasarıwı ) menen baradı. Ápiwayı organizmler (tufelka) konyugatsiya processinde payda bolǵan pronukleuslar menen almasinadi. Bunda yadro jasarıwı gúzetiledi.Birdey ápiwayı haywanlar jınısız, basqaları tek jınıslıq,úshinshileri de jınıslıq, da jınısız yo'1 menen ko'payadi. Parazit birkletkalılar bir qatar ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye boMib, bul ulami jasaw tárizi menen bekkem baylanıslı.Ápiwayı organ baǵındırıw laming to^ridan-tog^i yuqadigan ayırım túrlerinde, bir ho'jayindan, ekinshi bir ho'jayinga juǵıwı sırtqı ortalıq sharayatların ózgeriwi menen baylanıslı bolmaydi. Mısalı :Enthoamoeba gingivalis, Trihomonas elongata awız boslig' ida jasaydı.Parazit ápiwayı organizmlaming tómendegi gruppa wákilleri medicinalıq áhmiyetke iye: Amyobasimonlar, Evglenozoalar, Apikomplexa,Alveolata.
XX ásirdiń birinshi yarımında sol kesellikten 1 mln. den artıq
kisi qaytıs bolǵan. Kesellik dene temperaturasınıń eliriwi menen baslanadı, keyininen az-azdanlıq menen oraylıq nerv sistemasınıń qattı zaqım aliwi gúzetiledi. Nawqasda uyqlap qalıw hám kerisinshe,uxlay almaslik halları gúzetiledi. Kesellik o4 z waqtında davollanmasa,ólimge alıp keliwi múmkin. Parazitlar nawqaslardıń qanına, limfa bóziga, keyinirek bolsa, arqa mıy suyıqlıǵına ótedi.
1-súwret. Tripanosomalar: Tripanosoma rhodesiense (a) dıń rawajlanıw sikli:
qo'zg'tuvshinin tasuvshisi,
2-tasıwshı organizmindegi tripanosomalar,
3-tripanosoma rezervuar xojayını -Antilopa. Tripanosoma gambiense (b) dıń
rawajlanıw sikli: shıbını (Glossina palpalis)- gambienze uyqı
keselligi qo'zg'tuvchisining tasıwshısı,
3-tasıwshı organizmindegi
tripanosomalar, 3-tripanosoma rezervuar bastiģi -shoshqa Xojayın
organizmindegi tripanosomaning dúzilisi (v):
1-xivchini,
2-yadrosı,
3-blefaroplast,
4-parabazal deneshe
5-tolqınlanıwshı membrana, eritrositlar.
Afrika uyqı keselliginiń tábiy dáregi Antilopalar,taratıwshısı bolsa shıbını (Glossina palpalis) esaplanadı.Kesellik tek sol shıbınları tarqalǵan aymaqlarda ushraydı.Shıbın adam qanın so'rganda oǵan parazitni juqtıradi. Shıbınlar ichagida parazitlar boyına bolınıp jınısız ko'payadi.Ttypanosoma cruzi-Latin Amerikası mámleketlerinde qáwipli chagas keselliginiń qozǵawtıwshısı esaplanadı. Morfologiyalıq tárepten Afrika uyqı keselligin qozǵawtıwshısınan parq etpeydi.


Biraq jaylasıw jayına qaray forması hár túrlı boladı. Kletkanıń ishinde parazitlik etken tripanosoma xivchinsiz, intensiv túrde kóbeyip psevdosistalar payda etedi. Parazitlar kesellik taratıwshı organizminde hám jasalma usılda o'stirilganda xivchinli formada boMadi.Chagas keselliginiń taratıwshısı qan soratuǵın Triatomainfestans qandalası bolıp tabıladı. Tripanosomalar qandalanıń arqa ichagida jasaydı hám 5-15 kún dawamında taraqqiy etedi. Parazitlami ózine bir ret juqtırgan qandala pútkil omiri dawamında ózinde tripanosomalami saqlaydı hám adam ushın qáwipli esaplanadı.Ádetde, parazitlar adamǵa teri hám silekey qatlamlaming hár túrlı jarıqları, jaralar arqalı aktiv jol menen ótedi.Triatom qandalaları adamǵa tiykarınan, keshesi uyqlap jatqanında hújim etip, erin, kóz hám murındıń shilimshiq qatlamlarınan qan sıpab azıqlanadı. Olar azıqlanǵan jayına kóbinese tripanosomalar menen pataslanǵan taslandıqın chiqazadi hám ziyanlanǵan teri arqalı tripanosomalar júdá ańsatlıq penen adamǵa ótedi. Parazitlar teri hám shilimshiq perdelaming kletkalarında 1-2 haffca jasap, ko'paya baslaydı. Keyin parazitlik qılıp atırǵan kletkalardan shıǵıp, qan tamırlarǵa ótedi hám pútkil organizmge tarqaladı. Sol dáwirde adamdıń dene temperaturası kóteriledi, parazitlar júrek, nerv, as sińiriw sisteması hám retukuloendotelial organlardıń kletkalarına ótip, ol jerde jasap qaladı.Keselliktiń belgilerine dene temperaturasınıń koctarilishi, bawır hám talaqtıń úlkenlesiwi, ishek iskerliginiń aynıwı sıyaqlılar kiredi. 5 jasqa deyingi balalarda chagas keselligi júdá salmaqli ótip,ólimge alıp keliwi múmkin. Ayırım maǵlıwmatlar boyınsha 14 % ge shekem nawqaslar bul kesellikten o'ladi. Kesellik onadan balaǵa aq sút, qan quyılıw arqalı da yuqadi. Chagas keselligi kóbinese awıllarda kóp tarqalǵan. Ásirese, sanitariya -gigiyena qaǵıydalarına ámel etilmegen xojalıqlarda, patas orınlarda triatoma
qandalalarınıń lichinkalari biymálel rawajlanadı.
Kazaxstan, Turkmenistan, 0 'zbekiston Respublikaları choilarida túyeler, atlar hám de eshaklarda Trypanosoma evansi túri parazitlik etip, salmaqli “suw awrıwı” keselligin keltirip shıǵaradı. Bul parazitning taratıwshısı da sonalar esaplanadı.
Atlarda
Trypanosoma equiperdum túri parazitlik etip,“kuyukish” keselligin keltirip shıǵaradı. Bul kesellik bir haywannan ekinshisine jınıslıq baylanıs arqalı ótedi.
Tripanosomalaming ayırım túrleri ósimlik toqımalarında da parazitlik etiwi múmkin. Tripanasomalardan Leptomonas áwladı vakiWari-Leptomonas divide Qubla Amerikada kofe tereki bargi toqımalarında parazitlik etip, japıraqlarınıń sarg4 ayib tógiliwine,geyde qurib qalıwına sebep boladı.
Jumıstı ótkeriw tártibi. Ámeliy jumıslar ushın Trypanosomaequiperdum ni tabıw múmkin. Jumıs ushın Romonovskiy-Gimza menen boyalǵan tayın preparatlarni isletse boiadi.Tripanosoma menen kesellengen at yamasa tıshqandıń qanınan birtamshı alıp, buyım aynasına tóbeizing hám preparatni mikrbskopning


Kazaxstan, Turkmenistan, 0 'zbekiston Respublikaları choilarida túyeler, atlar hám de eshaklarda Trypanosoma evansi túri parazitlik etip, salmaqli “suw awrıwı” keselligin keltirip shıǵaradı. Bul
Kishi obiektivi arqalı kuzating. Dóńgelek forma daǵı kishkene denechalarga itibar beriń. Bular at yamasa tıshqan qanındaǵı eritrositlar bolıp tabıladı.Tripanosomalar mikroskoptıń kishi obiektivi menen tekserilgende salgina kórinedi. Preparatning sol jayın úlken obiektiv menen qarang. Bunda siz eritrositlami hám olar arasındaǵı uzınchoq denechalami kóresiz. Mine sol denesheler tripanosomalar bolıp tabıladı.Tripanosomalaming dúzilisin teksergende, ulaming yadrosın,xivchinini hám de denesiniń shetindegi tolqınsimon perdesmi kóriw
múmkin. Bul jaǵdaydı tripanosomalar boyınsha tayarlanǵan turaqlı
preparatlarda da baqlaw múmkin.
Tripanosomaning dúzilisin albomingizga sızıp alın hám
tómendegi sorawlarǵa juwap beriń.
1. Afrika uyqı keselliginiń tábiy dáregi qaysı haywanlar?
2. Trypanosoma cruzi qaysı kesellikti keltirip shıǵaradı?
3. Tripanosomalaming forması qanday hám uzınlıǵı qansha?
4. XX ásirdiń birinshi yarımında qaysı tripanasomadan, qansha
adam qaytıs bolǵan?
5. Tripansomalar qaysı shıbın-shirkeydiń arqa ichagida jasaydı?
6. Triatoma qandalası qaysı tripanosomaning tasıwshısı
esaplanadı?
7. Parazit kinetoplastidalar gruppaınan adam hám omırtqalı
haywanlar qanında parazitlik etetuǵın túrlerin kórsetiń.
8 Tripansomalaming neshe túri jaqsı úyrenilgen?
9. Qandalanıń arqa ichagida jasap 5-15 kún dawamında
taraqqiy etetuǵın parazitni aytıń.
10. Chagas keselligi qozǵawtıwshısı qay jerde tarqalǵan jáne bul
kesellikten adamlaming neshe foyizi o'ladi?

11. Qubla Aziya mámleketlerinde qaramallarda parazitlik

etiwshi tripanosoma qanday kesellik qozǵatadı hám taratıwshısın
aytıń?
12. Kazaxstan, Turkmenistan hám 0 'zbekistonda túyeler, atlar
hám de eshaklarda parazitlik etiwshi tripanosomaning atı hám
qozǵatatuǵın kesellikti aytıń.
13. Atlarda parazitlik etetuǵın tripanasomaning atı, juǵıw
jolı hám qozǵatatuǵın keselligin bayanlaıń.