Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
ÁJINIYAZ ATINDAGI NÒKIS MAMLEKETLIK PEDAGOGIKA INSTUTITI

TABIYIY PÁNLER FAKULTETI
ZOOLOGIYA, ADAM MORFOFIZYOLOGIYASI HÁM ONI OQITIW METODIKASI KAFEDRASI
“5110400-Biologiya qániygeligi” bakalavr tálim baģdarınıń 2-A topar talabasi Uzakov Atabektiń zoologiya páninen

KURS JUMISI

Kafedra baslıģı: Qudaybergenova. U ____________
Ilimiy basshi: Ubbiniyazova. J ____________
Orinlaģan: Uzakov. A ____________

NÓKIS 2022

Tema: Adam hàm haywanlar organiziminde parazitlik etuwshi bir kletkalilar
I.KIRISIW
1.Adam hàm haywanlar organizimi haqinda
2.Adam hàm haywanlar organiziminde parazitlik etuwshi bir kletkalilar

II.TIYKARG'I BO'LIM

● Sarkodalilar
● Parazitizm
● Tripanosomalar

III JUWMAQLAW

IV.PAYDALANILATUG'IN A'DEBIYATLAR

KIRISIW

Ápiwayı organizmler arasında parazitizm keń tarqalǵan. Parazit jasawshı ápiwayı haywanlar bir neshe mıńdı quraydı. Ápiwayı haywanlar túrli aǵzalarında (ishek, dene boslig'i, qanı, jınıslıq sistema hám basqalar ) jaylasadı hám olardı dálelleydi. Kóbisi kletka ishi parazitlari. Ápiwayı haywanlar arasında adam hám haywanlarda túrli salmaqli, ólim menen tawsılatuǵın awruwlar keltirip shıǵarıwshı túrleri bar. Sol sebepli parazit ápiwayı haywanlardı úyreniw tekǵana zoologiyani medicina hám veterinnariyani da predmeti esaplanadı. Bir kletkalı haywanlar (Protozoa ) kisi álemine 40000 ge jaqın tur kiredi. Kópshilik túrleri teńiz hám okeanlıqta, dushshı suwda jasaydı. Ayırım túrleri topıraqta turmıs keshiredi. Olardıń arasında ósimlikler, haywanlar hám de adam organizminde parazitlik etip jasaytuǵınlıq túrleri de ádewir. Bir kletkalı haywanlar, atınan kórinip turǵanı sıyaqlı, morfologiyalıq tárepten denesi bir kletkadan shólkemlesken bolsada, lekin fiziologikalıq tárepten ǵárezsiz individler bolıp,
bólek halda kóp kletkalı haywanlarǵa uqsap, pútkil organizmge tiyisli barlıq wazıypalardı ózi atqaradı.
Bir kletkalı haywanlar kishi álemi óz gezeginde 5 tipga bólinedi:
1. Sarko-mastigoforalar (Sarcomastigophora).
2. Apikomplekslar (Apicomplexa).
3. Miksosporidiyalar (Micsosporidia).
4. Mikrosporidiyalar (Microsporidia).
5. Infuzoriyalar (Infuzoria).
Bulardan apikomplekslar, miksosporidiyalar hám mikrosporidiyalar tiplerine kiretuǵın barlıq túrleri parazitlik etip turmıs keshiredi. Sálem xattıń baslamasıstigoforalar hám infuzoriyalar tiplerine kiretuǵın bir kletkalı haywanlar, tiykarınan, erkin halda turmıs keshiredi. Biraq olardıń arasında da jemisli haywanlar va adamda parazitlik etip, salmaqli kesellikler, hátte, ólimge alıp keletuǵın túrleri bar baslamasıstigoforalar tipine tiyisli haywanlar jalǵan ayaqlar yamasa xivchinlar járdeminde háreketlenedi. Olar teńiz, dushshı suw háwizleri hám ızǵar topraqlarda turmıs keshiredi. Sonıń menen birge, olar arasında da túrli haywanlar hám adam organizminde parazitlik etip, salmaqli kesellikler keltirip shıǵaratuǵın túrleri bar. Bul tipga 18000 ge jaqın tur kiredi. Sálem xattıń baslamasıstigoforalar sarkodalilar hám xivchinlilar genjetiplariga bólinedi.
Sarkodalilar genje tipi wákilleriniń qattı qabıqı bolmaydı ; kletka citoplazması tek sitoplazma membranası menen sırtqı ortalıqtan ajralıp turadı. Qattı qabıq rawajlanbaǵanlıǵı ushın sarkodalilar denesiniń forması turaqlı emes. Sitoplazmadan payda bolıp turıwshı o'simtalar járdeminde haywan ólpeń jıljıydı, sol sebepli bunday ayaqlar jalǵan ayaqlar psevdopodiylar dep ataladı.
Sarkodalilar genje tipiga 11000 den artıq tur kiredi. Kópshilik túrleri dushshı suwda, teńiz hám okeanlıqta hám de topıraqta erkin jasaydı. Ayırım túrleri parazit esaplanadı. Sarkodalilar kenja tipi túbiroyoqlilar, nurlilet, quyashlılar hám akantariyalar sıyaqlı klassların óz ishine aladı. Bul klaslardan túbiroyoqlilar klası arasında parazitlari ushraydı.