Зиёдулла Давронов

jonli
mushohadadan nazariy jihatlarga o‘tish aniqlikdan abstraksiyaga o‘tish
demakdir.
Ijod bu bilan oxiriga yetmaydi, albatta. Aniqlikdan abstraktlikka
o‘tish ham zarur. Demak, abstraksiya insonning, ijodkorning ongi tafakkuri
bilan bog‘langan. Insonsiz abstraksiya, abstraksiyasiz inson bo‘lishi mumkin
emas.
Takidlaganimizdek, abstraktlashtirish ob’yektlarni mukammal bilishda
fikriy jihatdan ko‘maklashadi. Masalan: iqtisodiy nazariya ham turli
tushuncha va qonunlardan tashkil topadi. Bozor, pul, qiymat, tovar, ishlab
chiqarish usuli, bozor munosabati, qo‘shimcha qiymat, raqobat, daromad,
ishlab chiqaruvchi kuchlar, ishlab chiqarish munosabatlari kabi tushunchalar
abstraksiyalash holatining mahsulidir. Abstraktlash jarayoni mantiq va
matematikada ustuvor xarakterdadir.

---

98
Demak, abstraktlashtirish orqali ham bilimga ega bo‘linadi. Bu
jarayon, ya’ni
abstraktlashtirish ideallashtirishning bir turidir
, yoki
aksincha. Bu sohalar bir-biri bilan chambarchas bog‘langan.
Ideallashtirishda ob’yektning moddiylik jihatlarini inkor etib, xayoliy
bir narsa yoki hodisani topishga qaratilgan jarayon tushuniladi.
Ideya
so‘zi lotincha so‘z bo‘lib, o‘zbek tilida “g‘oya” bo‘lsa, ideallashtirish
deganda, umuman g‘oyalashtirishni tushunmaslik kerak.
Ideallashtirish va abstraktlashtirish o‘rtasida umumiylik hamda
tafovut ham bor. Ikkala sohada ham maqsadni bajarishda sohadan uzoq turib
ish yuritiladi. Ammo ularning sohadan uzoq turishlik xossasi bir xil emas.
Demak, narsa va hodisadan umuman uzoq turish, bu ideallashtirishning
yuqori nuqtasidir. Abstraktlashtirishda birinchi, ikkinchi, uchinchi kabi
darajalar bo‘ladi. Abstraksiya yordamida olingan mukammallik natijasi
ideallashtirishdir. Binobarin,
ideallashtirish deb, tabiat va jamiyatdagi