141
taqqoslanadigan ilmiy qarashlarga olib keladi. Eksperimental faktlar
gipotetik bilimni falsifikatsiya qilish, uni inkor etishga qodir”
1
.
Farazni o‘rtaga qo‘yish, tajribaviy dalillarni tushuntirish imkonini
beradi. Farazdan alohida xulosalar keltirib chiqariladi. Bu xulosalar esa
tajriba natijalariga solishtiriladi. Ilmiy bilishning ushbu uslubi
gipotetik-deduktiv usul deb ataladi.
Gipotetik-deduktiv mushohada
yuritish bilishning bosh bo‘g‘inini tashkil etadi. K.Popperning fikricha,
gipotetik bilim deduksiya normalari bilan tartibga solinadi. Deduksiya ilmiy
yondashishga olib keladi va bu dalillar tajriba dalillariga solishtiriladi.
Tajriba esa farazni va unga asoslangan gipotetik bilimni soxtalashtirishga,
undan foydalanishning asosli ekanligini inkor etish yoki aksincha bo‘lishini
tasdiqlashga qodir. Bilish jarayoni (epistemologiya)da gipotetik-deduktiv
usul farazga, qonunlar, tamoyillar, nazariyalarni aniqlashga olib boruvchi
tushuntiruvchi takliflarni asoslash uchun xizmat ham qiladi. Gipotetik-
deduktiv uslub dalillash usuli sifatida ta’lim nazariyasi, evristika, dialektika,
fikriy, eksperimental analiz, bo‘lg‘usi harakatlarni bashorat qilish va shu
kabilarda keng qo‘llaniladi. Bilish jarayonining bunday holatlarida (ilmiy
ijodda) tadqiqotchilar boshlang‘ich farazlardan iloji boricha ko‘proq
deduktiv xulosalar chiqarishga
harakat
qiladilar va o‘zlarining keyingi
harakatlarida shunga qarab tuzatish kiritadilar. Gipotetik-deduktiv usul
tabiatshunoslikda ko‘pgina nazariyalarning tuzilishini o‘rganish uchun,
ayniqsa samaralidir. Galiley, Nyutonlar klassik mexanikasining deyarli
barcha metodologik asoslari gipotetik-deduktiv mushohadalar asosida
qurilgan.
Dostları ilə paylaş: 
