okula bisiklet ile gitti. (ile - ko'makchi), Engin He Ay§e okula gittiler
(ile - bogiovchi). Shuningdek, bogiovchi va ko'makchi orasidagi
farqni aniqlash uchun so‘zni gap ichidan chiqarish kerak. Agar shunda
gap buzilmasa, demak qoilanilgan yordamchi so‘z bogiovchi bo'
ladi, buzilsa - ko'makchi boiadi.
Umuman, nutqda vosita, sabab, zamon, makon va shu kabi
sintaktik munosabatlarni ifodalash uchun qoilanadigan yordamchi
so'zlarga ко ‘makchilar (edatlar; son gekim edatlari) deyiladi. Ba’zi
grammatika kitoblarida ko'makchilar ilgeqler deb ataladi.
Hozirgi zamon turk tilidagi asosiy ko'makchilar sirasiga igin,
gibi, kadar, gore, dolayi, otiirii, iizere, degin yordamchi so'zlari kiradi.
Ba’zi ot, sifat ravish turkumlariga mansub so'zlar ham ko'makchi
sifatida qoilanadi: nazaran, ait, beri, gayri, boyle, once, evvel, sonra.
144
karp, dogru, yana, ba§ka, dair, ragmen, dek, ote kabi. Qadimgi turkcha
matnlar, shuningdek, badiiy adabiyotda uchrab turadigan nap, birle,
tek, sari, igre, ara, iqeri, di$ari, dzge kabi so'zlami ham ko'makchi
sifatida namoyon bo1 lishi mumkin.
Ko'makchilar
o'zgarmaydigan
(turlanmaydigan
va
yasalmaydigan) yordamchi so’zlardir. Nutqda qo'llanishlari, otlaming
ayrim kelishik shakllarini boshqarishlariga ko‘ra ko'makchilar
quyidagi turlarga boiinadi:
1. Bosh kelishikda turgan ot va qaratqich kelishikda turgan
olmosh bilan birga qo'llanadigan ko'makchilar: ile, igin, gibi, kadar
(su ile, bal gibi, benim gibi, Ayse igin) kabi.
Dostları ilə paylaş: |
