Kesimlar ne yapti? - nima qildi?, ne yapiyor? - nima qilyapti?, ne yapacak? - nima qiladi?, nima qilmoqchi?, kim? - kim?, ne? - nima?, nere? - qayer?, nasil? - qanday? kabi savollarga javob beradi. Odatdagi tartibdagi gapda kesim gapning oxirida joylashadi. Masalan: Kapi agildi (na yapti?). - Eshik ochildi. Bizim amacimiz iyi okumaktir (ne?). - Bizning maqsadimiz yaxshi oqishdir. Inanmak zor (nasil?). - Ishonish qiyin. Keltirilgan gaplaning birichisida asosiy e’tibor eshikning ochilganligiga, ikinchi gapda maqsadning o ‘qish ekanligiga, uchunchi gapda esa ishonishning qiyinligiga qaratiladi. Yani yuqorida keltirilgan gaplarda belgilangan so'zlar gaplarning kesimlaridir. Gapning kesimi bir so'z bilan yoki so‘z birikmasi yoki so'z qo'shilmasi bilan ifodalanishi mumkin. So'z bilan ifodalangan kesimlarga yuqorida misollar keltirilgan. So‘z birikmasi bilan ifodalangan kesimlar: Halbuki hen, daha bu diinyadayim. — Vaholanki, men hali bu dunyodaman. Siz R odos’ta Vacit Pa§anm k m degilmi§siniz. - Siz Rodosdagi Vajit pashaning qizi emasmishsiz. Oteki §eyler hep hayalimden silindi. — Qolgan narsalarning hammasi xayolimdan о ‘chib ketdi. Bunda so'z birikmasi tuzilishiga ko'ra oddiy yoki murakkab. shuningdak, erkin yoki turg'un bo'lishi mumkin. Yuqorida keltirilgan misollarning birinchisida kesim oddiy birikma bilan (bu dilnyada- yint), ikkinchisida murakkab birikma bilan ifodalangan(Vacit Pa§a- nm k m V Bu kesimlar erkin so'z birikmalari bilan ifodalangan. Ke- 11
T urk tilshunosligida kesim gapning eng asosiy bo'lagi hisoblanadi. Turk
tilshunosligida kesim ni faqat ifoda m aterialiga ko‘ra tasniflash m asalasiga bir-
m u n ch a e’tib o r qilinganini k o n s h m um kin. M asalan, M .Ergin, L.Karaxan
kabi tilshunoslarda kesim tuzilishiga ko'ra ham , ifoda m aterialiga binoan ham
tasniflanm aganligini k o rish im iz m um kin. Faqat T .B anguoglu va E.Yamanning
ta d qiqotlaridagina ot kesim bilan fe’l kesim farq k n ad i.
A m m o bu
vaziyatda ham faqat atam a n o m i qayd etiladi va um um iy xususiyatlari qayd etiladi, xolos.
