«zoologiya»

Leyshmaniyalar sistematikasi hám dúzilisi
Leyshmaniyalar xivchinlilar klası Leishmania Ross urıwına kiredi. Házir leyshmaniyaning 20 túri hám genje túrleri málim. 1898 jılı Tashkentte áskeriy vrach P. F. Barovskiy teri leyshmaniozi qozǵawtıwshısın anıqladi. 1903 jılı Indiyada ingliz vrachlari Leyshman hám Donovaniylar kala-azar menen awırǵan nawqastıń talog'idan sol kesellik qozǵawtıwshısın tabıwǵa eristiler. 1908 jılı Jazairda fransuz alımı Nikol Orta teńiz háwizinde ushraytuǵın visseral (ishki aǵza ) leyshmaniozining qozǵawtıwshısın taptı. 1927-1929 jıllarda ilimpazlardan N. I. Xodukin hám M. S. Sofiyevlar (Tashkent) [26] visseral leyshmaniozning dáregi qańǵı ıytlar ekenligin tastıyıqladılar. Adamlarda parazitlik etiwshi leyshmaniya túrlerinen 4 toparı zárúrli áhmiyetke iye.
a) g ol r ol h. L. tropica; L. tropica maior áyyemgi dúnya teri leyshmaniozi qozǵawtıwshısı (Aziya, Afrika ), bul gruppaǵa jaqındaǵana tabılǵan Efiopiya endemik leyshmaniozning qozǵawtıwshı L., aethiopica da kiritilgen.
b) g ol r ol h. L., Mexicana pifanoi; L. mexicana venzuelensis, sonıń menen birge, jańa dúnya teri leyshmaniozi qozǵawtıwshısı L. mexicana garhuhani, Tawlıq And hám Kordilyer endemik teri leyshmaniozi qozǵawtıwshıları L. Peruviana hám L. uta.
v) g ol r ol h. Jańa dúnya teri-silekey qabat leyshmaniozi qozǵawtıwshıları -L. brasiliensis gyuyansis; L. brasiliensis panamensis. g) g ol r ol h. Áyyemgi Dúnya visseral leyshmaniozi qozǵawtıwshısı - L. donovani arhibalolii.
Teri leyshmaniozining qozǵawtıwshısı. Leyshmaniya (Leshmaniya tropica) jaralanǵan toqımalarda dumaloq yamasa máyeksimon, noksimon kóriniste boladı, xivchinlari joq, denesiniń uzınlıǵı 2-6 mkm, eni 2-3 mkm. Leyshmaniyalar jasalma awqatlarda hám flebotomus (iskabtopar shıbını ) ichagida uzınchoq formaǵa aylanıp, xivchin payda etedi. Bulardıń leptomanad sırtqı kórinisler dep ataladı, olar uzınlıǵı 20 mkm ge shekem bolıwı múmkin.
Leyshmaniya turmıs siklida eki basqıshnı oteydi: xivchinsiz (amastigotlar) omırtqalılar organizminde makrofaglar hám teri, silekey qabat, talaq, bawır, ko'mik hám limfa túyinlerin qamtıp alǵan kletkaları boladı, xivchinlilar - iskabtopar shıbını ichagida jaylasadı.
Amastigotlar denesi juqa qabıq menen oralǵan. Olardıń uzınlıǵı 2-6 mkm,eni 2-3 mkm. Sitoplazmada úlken dumaloq yamasa máyeksimon formada yadro, xivchin qodsig'iga iye bolǵan tayaqchasimon blefaroplastlar boladı. Romanovskiy-Gimza[23] usılı menen boyalǵanda sitoplazma hawayına, yadrosı qızıl rangta, blefaroplastlar qıp-qızıl reńga bo'yaladi; promastigotlar uzınlıǵı 20 mkm, eni 3 mkm. Kletkanıń joqarı bóleginen uzın xivchin shıqqan.
Ósiwi. Leyshmaniyalar fibrinsizlantirilgan qoyan qanı qosılǵan (NMI -
Novi, Erisiw, Nikol) agarli ortalıqta 18-220 S de, sonıń menen birge, kletka kulturasida 370 S de ko'payadi.