1 – mavzu: Kirish. «Chizma geometriya» fani. Proekstiyalash metodlari. Monj metodi Reja

---

1 – mavzu: 
Kirish. «Chizma geometriya» fani. 
Proekstiyalash metodlari.Monj metodi 
Reja: 
1. Kirish.
2. “Chizma geometriya” fani. 
3. Chizma geometriyada uchraydigan shartli belgilar. 
4. Proeksiyalash usullari: 
a) Markaziy proeksiyalash. 
b) Paralel proeksiyalash .
Chizma geometriya fazoviy geometriyaning maxsus bo`limi bo`lib, umumiy 
injenerlik fanlari qatoriga kiradi. Chizmalarni chizish, o`qish, chizmachilik 
asboblaridan foydalanish va qo`lda tasvirlar yasashni o`rgatadigan fan 
texnikaviy chizmachilik deyiladi. 
Chizma geometriya proektsiya qurishni o`rgatuvchi fandir.Chizma 
geometriyaning asosida uch o`lcham (X, Y, Z) bo`yicha proektsiyalash 
usuli bor.Chizma geometriya tasviriy san`at va texnikaning ko`pgina 
masalalarini o`z ichiga oladi. 
Chizma geometriya insoniyatning amaliy faoliyayidagi e`htiyog`lari natig`asida 
vujudga keladi.Qadimgi greklarning tasviriy san`at sohasidagi madaniyati ancha 
yuksak bo`lishiga qaramay, ularda nazariya hali vuj`udga kelmagan edi. 
Qadimgi rassomlar va ayniqsa haykaltaroshlar asosan fahm va qobiliyat bilan 
hamda tajribaga asoslanib ish qilganlar. 
Geometriyaning rivojlanishi natijasida uyg`onish davrida (XV-XVI asrlarda) 
tasvirlar chizish nazariyasi vujudga kela boshladi. Bu sohada italyan olimi Leon 
Battista Albert (1404-1472), italyan rassomi, olimi va muhandisi Leonardo da 
Vinchi (1452-1519), nemis rassomi va o`ymakori Albrext Dyurer (1471-
1528), italyan olimi Gvido Ubaldi(1545-1607) va fransuz me`mori va 
matematigi Dezarg (1593-1662) asarlari ayniqsa diqqatga sazovordir. 
Burjuaziya jamiyatininig paydo bo`lish va taraqqiy qilish davrida sanoatning, 
to`qimachilik korхonalari va bug` texnikasining rivojlanishi natigasida 
muhandislik tajribasida va yirik inshoatlar barpo qilishda mashinasozlik tipidagi 
ancha kichik obуektlar barpo qilishga o`tildi. 
Tasvirning o`zida o`lchash va har-xil konstruktiv masalalarni уechish 
imkonini beradigan aniq chizmalarga bo`lgan ehtiyojlarni vujudga kelishi, hozirgi 
zamon mashinasozlik chizmalari tipidagi maxsus chizmalarni kelib chiqishiga 
sabab bo`ldi. Bunday chizmalar yasash nazariyasi chizma geometriyaining to`g`ri 
burchakli(ortogonal) proektsiyalar bo`limida bayon etiladi. 
Chizma geometriya o`quv fani sifatida birinchi marta fransuz olimi Gaspar 
Monjning 1798 yilda nashr etilgan «Geometriy descriptive» degan asari 
natijasida vujudga keldi. Monj o`zining bu asarida fan va texnikaning taraqqiy 
qilishi natijasida dunyodagi bir qator mamlakatlarda ortogonal proektsiyalar 
bo`yicha orttirilgan ayrim qoida va usullarni ilmiy sistemaga soldi hamda har 
taraflama ishlab chiqdi. 

---

GASPAR MONJ
KURDYUMOV VALERIY 
IVANOVICH
VLASOV ALEKSEY 
KONSTANTINOVICH 
GLAGOLEV NIL 
ALEKSONDROVICH 
KARGIN DMITRIY 
IVANOVICH 
N.A.RININ 
V.O. GORDON 
CHETVERUXIN NIKOLAY 
FYODOROVICH 
KIRGIZBAYEV YUNUS 
MURODOV SHMIT 
KARIMOVICH 

---

Shuning uchun chizma geometriya kursida otrogonal proektsiyalar metodi 
Monj metodi deb ataladi. 
Chizma 
geometriya 
fani 
Monj 
zamonasidan 
boshlab, 
barcha 
mamlakatlardagi texnik maktablarda o`qitila boshlandi. 
Chizma geometriya Rossiyada 1810 yildan boshlab, endigina tashkil etilgan 
Peterburf yo`llar injenerlari korpusi institutida o`qitildi. Dastlabki vaqtda bu 
institutda Chizma geometriyadan Monjning shogirdlari Fabr va Pote dars berdilar. 
Darslar fransuz tilida olib borildi. 
1814 yilda shu institutni bitirgan Yakov Aleksandrovich Sevastyanov
(1796-1849) chizma geometriyadan repititor qilib tayinlandi. Sevastyanov 1818 
yilda rus tilida mustaqil leksiya o`qiy boshladi va 1821 yilda bu fandan rus tilida 
«Chizma geometriya darslari asoslari» degan birinchi original darslik nashir 
ettirdi. 
Rossiyada chizma geometriya o`qitish metodlarining rivojlanishiga 
professorlardan Nikolay Ivanovich Makarov (1824-1904) va Valerian Ivanovich 
Kurdyumov (1853-1904)ning ilmiy pedagogik faoliyatlari katta ta`sir qildi. 
Chizma geometriyainig nazariy asoslarini o`sishi Evgraf Stepanovich 
Fedorov(1853-1919), 
Nikolay 
Aleksуevich 
Rening(1877-1942), 
Nil 
Aleksandrovich Vlagolov (1888-1945), Aleksandr Ivanovich Dobriyaruxin
(1895-1947), Nikolay Fedorovich Chetveruxin(1891-1974) va boshqalarning 
asarlarida aks ettirildi. «Chizma geometriya «faniga o`zbek olimlaridan
Yu. Qirg`izboуev, R. Xorunov, Sh. Murodov, Sobitovlar katta hissa qo`shgan. 
Chizma geometriya fanini yaratgan frantsuz olimi va muhandisi Gospar 
Monjning ta`biri bilan aytganda, chizma dunyodagi barcha millatlar uchun 
tushunarli til, ya`ni texnika tilidir. Chizma geometriya mashhur olimi 
V.I.Kurdyumovning ta`rificha «texnika tilining gramatikasi»dir. 
Narsaning qog`ozdagi har qanday tasviri ham shu narsaning geometrik 
shakli to`g`risida aniq tasavvur beravermaydi. Narsaning geometrik shakli 
to`g`risida aniq tasavvur olish uchun uning tasviri (chizmasi) tekislikdagi 
(o`zgargan) shaklidan fazodagi haqiqiy shakliga o`tish imkonini beruvchi ma`lum 
geometrik qoidalar asosida yasalgan bo`lishi lozim. 
Fazoviy narsaning tekislikdagi ana shunday geometrik tasviri proektsiyalar 
metodi yordami bilan chiziladi. 
Chizma geometriya kursidan ko`zda tutiladigan maqsad quyidagilardir: 
1. Fazoviy shakllarni(narsalarni) tekislikda proektsiyalash metodi bilan 
tasvirlash nazariyasini va tasvirlar yasashni o`rgatish. 
2. Bu tasvirlarni(chizmalarni) o`qishni o`rgatish. 
3. Fazoviy shakllarga oid konstruktiv va metrik masalalarni shu shakllar 
ning tekislikdagi tasvirlarida yasash yo`li bilan уechish usullarini o`rgatish. 
4. Talabaning fazoviy tasavvurini o`stirish.
1
1
George Young “Descriptive geometry”. Forgotten Books. Great Britain-2013.
2

---