11-mavzu: mahalliy moliya reja

11-MAVZU: MAHALLIY MOLIYA
Reja:
1.Mahalliy moliyaning mohiyati va tarkibi. Mahalliy byudjet.
2.Hududlarni rivojlantirishda mahalliy byudjetning moliyaviy
imkoniyatlari.
3.Mahalliy byudjetdan tashqari fondlar.
Kalit so‘zlar: mahalliy boshqaruv organlari, moliyaviy
resurslar, mahalliy byudjet.
Mashg‘ulotning maqsadi: Mahalliy moliyaning mohiyati va
tarkibi, O‘zbekiston Respublikasida mahalliy moliyaning o‘rni va
ahamiyati, byudjetdan tashqari mahalliy fondlarni yoritib berish.
O‘qitish vositalari: yozuv doskasi, turli plakatlar, taqdimot
materiallari, tarqatma materiallar, videoproyektor. Ilmiy adabiyotlar:
darslik, o‘quv qo‘llanma, statistik ma’lumotlar, uslubiy qo‘llanma va
shu kabilar.
O‘qitish usullari: Talabalarni ma’ruza materiallari bilan
tanishtirish, suhbat, mavzuni nazariy yoritish, savollarga javob
berish. O‘qitishning zamonaviy pedagogik texnologiyalarini
qo‘llash: aqliy hujum, taqdimot, dialog, Internet yordamida mavzuni
qo‘shimcha yoritish.
1. Mahalliy moliyaning mohiyati va tarkibi.
Mahalliy byudjet.
Mahalliy byudjetlar O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetida
muhim tarkibiy qismni tashkil etadi va mahalliy hokimiyatlarning
faoliyat ko‘rsatishlarida moliyaviy manba bo‘lib hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000-yil 14-dekabrdagi
“Byudjet tizimi to‘g‘risida”gi Qonunida “Mahalliy byudjet – Davlat
byudjetining tegishli viloyat, tuman, shahar pul mablag‘lari
jamg‘armasini tashkil etuvchi bir qismi bo‘lib, unda daromadlar
manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek, moliya yili
mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablag‘lar sarfi
yo‘nalishlari va miqdori ko‘zda tutilishi ko‘rsatilgan.
159
Mahalliy byudjetlar tizimi mahalliy talab-ehtiyojlarni to‘laroq
qondirishni hamda davlatning markazlashgan tartibda amalga
oshiradigan tadbirlarning bajarilishi bilan chambarchas bog‘langan
holda ijro etishga imkon yaratib beradi.
Mahalliy byudjetlar daromadlari asosan mahalliy soliqlar va
umumdavlat soliqlaridan ajratmalar hisobiga shakllanadi. Respublika
va mahalliy byudjetlari o‘rtasidagi munosabatlarni, bog‘liqlikni
yanada takomillashtirish, shubhasiz regionlarni iqtisodiy rivojlantirish ular o‘rtasidagi iqtisodiy nomutanosiblikka mumkin qadar
barham berishdan iborat. Bundan tashqari, mahalliy byudjetlarga
tushumlarning yangi manbalarini qidirib topish, soliq undirishning
progressiv tizimini joriy qilish va mavjud soliq tushumlari asosini
takomillashtirish sohasida bir qancha ishlar amalga oshirilgan
bo‘lsada bu ishlarning haqiqiy holati hali to‘liq o‘rganilmagan. Shu
sababli mahalliy byudjet faoliyatini hamda mahalliy byudjet
daromadlari bazasini o‘rganib chiqish va tahlil qilish zarurdir.
Mahalliy byudjetlar daromadlari bazasini mustahkamlashga oid
muammolarni hal qilishda va ularning hozirgi holatini tahlil qilishda
rivojlangan davlatlar tajribasiga tayanib, bu tajribalarni
Respublikamizning mahalliy sharoitidan kelib chiqqan holda tadbiq
qilish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish muhimdir. Ushbu kurs ishi
loyihasida mahalliy byudjetlar daromadlarning amaldagi bo‘linish
tamoyillarini o‘rganish va mahalliy byudjetlarni tartibga solish
amaliyoti yuzasidan tegishli takliflar kiritish, amaliyotda
qo‘llanilayotgan soliqlar, mahalliy byudjetga tushadigan soliqlar
turini kamaytirish asosida yangi soliq bazalarini yaratish yo‘llarni
aniqlash va boshqa masalalar ko‘rib chiqildi. Byudjet daromadlarini
shakllantirishda mahalliy soliqlar rolini oshirishning asosiy
yo‘nalishlaridan biri sifatida ularning shu jarayondagi salmog‘ini
oshirish e’tirof etilgan va unga, bir tomondan, soliqqa tortish bazasini
kengaytirish va ikkinchi tomondan, tegishli mahalliy soliqlarning
stavkalarini o‘zgartirish orqali erishish ko‘zda tutilgan ekan,
to‘g‘risini aytganda, unga osonlikcha o‘z-o‘zidan erishib bo‘lmaydi.
Bu ancha murakkab bo‘lgan yo‘nalish hisoblanib, uning
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, ko‘p jihatdan, byudjet va soliq
to‘lovchilar manfaatlarining mushtarakligiga bog‘liq. Ana shunday
160
mushtaraklilikka erishilmas ekan, byudjet daromadlarini shakllantirishda mahalliy soliqlar rolini oshirishning birinchi yo‘nalishi o‘z
samarasini ko‘zlanganidek bera olmaydi. Bunday sharoitda, albatta,
ushbu maqsadga erishishning boshqa yo‘nalishini qidirib topishga
ehtiyoj tug‘iladi. Bizning fikrimizcha, ana shunday yo‘nalishlardan
biri mahalliy soliqlarning undirish mexanizmini takomillashtirish
orqali ularning byudjet daromadlarini shakllantirishdagi rolini
oshirish hisoblanishi kerak.