3-mavzu: Mahmud Qoshg’ariyning “Devon-u lug’otit-turk” asari

Qoshg'ariyning "Devoni lug'atit turk" asarining mohiyati

Mahmud Koshg‘ariy

“Devon-u lug‘otit turk” qomusiy asar
Devonu lug‘otit turk»-adabiy manba. Unda turkiy xalqlar tarixiga oid qadimiy afsona va rivoyatlar, 300 ga yaqin maqol va matallar, hikmatli so‘zlar, 700 satrdan oshiq she'riy parchalar o‘rin olgan. «Devon»da keltirilgan she'riy parchalardan 150 satrga yaqini islom davri she'riyatiga xos bo‘lgan «bayt» tipidagi masnaviy, qasida, g'azal, qit'a parchalari bo‘lib, muallif ularni
«bayt» deb ataydi.«Devon»dagi qo‘shiqlar ko‘proq jangnoma xarakterida bo‘lib, ba'zi yirik she'riy parchalarga shartli ravishda «Tangutlar bilan
jangnoma», «Uyg'urlar bilan jangnoma», «Yabaku bilan jangnoma» deb nom qo‘yilgan.
Kitobda sanab o‘tilgan 20 qabila bu bosh turkiy qavmlar nomi xolos. Ularning har biri, o‘z navbatida, mayda bo‘laklarga bo‘linadi. Masalan, muallif o‘g‘uz turkmanlarning 22 qismga bo‘linishini aytib, har birining nomini keltiradi. Asar birgina tilshunoslik, etnografiya emas, tarix, geografiya, folklor va adabiyotshunoslik, hatto tibbiyot kabi bir qator fanlar nuqtayi nazaridan ham qimmatli ma'lumotlar bera oladi. Masalan, Koshg'ariy buquq (bo‘qoq) so‘zini izohlar ekan, uning kasallik sifatidagi ta’rifini beradi, tarqalish doirasini belgilaydi, patalogiyasini tasvirlaydi, naslga o‘tishiga diqqatni qaratadi.
Marsiyada Afrosiyob-Alp Er Ton‘ganing achchiq
qismati dahshatli fojia, o‘rnini to‘ldirib bo‘lmaydigan yo‘qotish sifatida baholanadi.

• Alp Er To‘nga o‘ldimu?
• Esiz ajun qaldimu?
• o‘dlak o‘chin aldimu?
• Emdi yurak yirtilur.
• Alp Er To‘nga xalq sevgan qahramon. Mana bu misralar

motam marosimini eslatadi:

• Bo‘ri bo‘lib uldilar.
• Yoqa yirtib turdilar.
• Yig‘lab-siqtab yurdilar
• Ko‘z yoshlari mo‘l bo‘ldi.

Test topshiriqlarini yeching.

1. Mahmud Koshg‘ariy qaysi shaharda tug‘ilgan?

• A) Barskon b) Barsg‘an c) Bolosog‘un

d) Koshg‘ar

• 2.Koshg‘ariy qaysi shaharlarda ta’lim olgan?

• a) Buxoro, Marv
• c) Bag‘dod, Nishopur

b) Samarqand
d) barchasida

• 3.“Devon-u log‘otit-turk” asari qaysi yillarda yozilgan?

• a)1072-1074-yillar
• b)1074-1076-yillar

c) 1064-1066-yillar
d) 472-474-yillar
4.Asarda turk tili qaysi til bilan qiyoslanadi?
A) fors tili b) o‘zbek tili c) arab tili d) tojik tili
5.Asarda berilgan badiiy hodisalardan kuy, maqom ma’nosini bildirib she’rga nisbatan qo‘llangan atama qaysi?
A) Saj’b) rajaz c) yir d) qo‘shug‘
6.Asarning tarixiy mavzularga bag‘ishlangan qismini aniqlang.
A)Tangutlar bilan bo‘lgan jang haqida parcha c) “Oltin qon” rivoyat b) Alp Er To‘nga marsiyasi d) barchasi to‘g‘ri
Eʼtiboringiz uchun rahmat
Abdukadirova M. M
dan koʼchirildi