Abş-ın maşınqayırma sənayesi Masınqayırma amerikan sənayesinin doyunən urəyi, vuran

ABŞ-ın maşınqayırma sənayesi

Masınqayırma amerikan sənayesinin doyunən urəyi, vuran

nəbzi hesab edilir. Coxsahəli kompleks olan masınqayırma umumi

olkə sənayesinin 40 % məhsulunu, ixracatını isə 50 %-ni verir.

Olkədə isləyənlərin 40 %-ni ozundə cəmləsdirmisdir. ABS-da

masınqayırmanın metal emalı, umumi nəqliyyat, elektrotexnika,

elektron, cihazqayırma, dəqiq masınqayırma sahələri də vardır. Cox

murəkkəb struktura malik olan masınqayırmanın nəqliyyatı və kənd

təsərrufatı masınları, cihazlar, komputer texnikası və s. istehsalına

gorə dunyada liderlik edən dovlətlərdən biri kimi tanınır. Xüsusilə,

son illərdə aviaraket - kosmik, eləcə də ətraf muhitin muhafizəsinə

dair muxtəlif nov masınlar istehsalı ABS-da surətlə inkisaf edir.

Muasir masınqayırmada Elmi-Texniki Tərəqqinin nailiyyətindən

genis istifadə edilir. Masınqayırmanın aparıcı sahələrinə cox

nəhəng monopoliyalar nəzarət edir. Olkədə masınqayırmanın

coğrafıyası cox genisdir. Onun 3/4 hissəsi Simal makroregionunun

ərazisində yerləsir. Qərb və Cənub makroregionunda, xususilə

aviaraket-kosmik masınqayırma ilə yanası radioelektronika

sənayesi boyuk surətlə inkisaf edir. Muxtəlif masınqayırma

məhsullarının istehsalına gorə ABS-ın dunyada tayı-bərabəri

yoxdur. Bu sahənin yerləsməsi əsasən səhərlərin, aqlomerasiyaların,

eləcə də meqalopolislərin coğrafıyası ilə uyğun gəlir. Bu

meqalopolislərin hər birində muxtəlif sənaye sahələrinin olmasına

baxmayaraq, ayrı-ayrı statlar daha dar ixtisaslasdırma ilə fərqlənir.

On minlərlə muəssisələrə, fırmalara, ayrı-ayrı sahələrə rəhbərlik

edən monopoliyalara malik olan masınqayırma ABS-in simasını

muəyyən edən kompleks sahəsidir.

Nəqliyyat masınqayırmasının əsasını təskil edən avtomobil

sənayesi amerikan iqtisadiyyatında olcuyəgəlməz əhəmiyyəti kəsb

edir. Olkədə ilk avtomobil muəssisəsi 1893-cu ildə Cikaqoda

yaradılsa da Detroyt səhərində yaradılmıs zavodda ilk ≪Ford - 1≫

avtomobili 16 iyun 1903-cu ildə buraxılmısdır. Bununla da

avtomobil sənayesinin erası baslamısdır. 1900-cu ildə ABS-da 8000

avtomobil vardırsa, bu, 1930-cu ildə 30 mln-a, 1950 -ci ildə dunya

istehsalımnın 83 %-nə, son illərdə isə 200 mln-dan artıq

saya catmısdır. Olkədə hər min nəfərdən 520-nin avtomobili vardır.

Bu dunyada Đtaliyadan (560) sonrakı 2-ci yer deməkdir. Təsadufu

deyildir ki, el arasında ≪Amerikanı avtomobil yaratmısdır≫ sozləri

səslənir. Amerikanın avtomobil sənayesində 13,0 mln. nəfər və ya

sənayedə calısanların 17%-i isləyir. O, umumi emal sənayesinin 25

%-ni verir. Digər tərəfdən, avtomobil sənayesi hər il olkədə istehsal

olunan natural kaucukun 79 %-ni, qurğusunun 63 %-ni, muxtəlif

rezin məmulatlarının 59 %-ni, neft məhsullarının 30 %-ni, susənin -

25 %-ni, sintetik kaucukun 57 %-ni, cuqunun 34 %-ni,

aluminiumun 27 %-ni, sinkin 23 %-ni, poladın 15 %-ni, misin 11

%-ni, plastik kutlənin 4 %-ni islətməli olur. Avtomobil satısını

tənzimləmək ucun 25 minə qədər satıs yeri movcuddur. Movcud 50

statdan 26-cında 150 səhər avtomobil istehsal edən zavoda

malikdir. Lakin olkənin ≪avtomobil statı≫ Miciqan, ≪avtomobil

paytaxtı≫ isə Detroyd hesab edilir. Istehsal olunan avtomobillərin

90 %-dən coxunu 3 nəhəng korporasiya - ≪Djeneral Motors≫ (48

%), ≪Ford≫ və ≪Kraysler≫ verir. ≪Djeneral Motors≫ 40 yığma

zavoduna malikdir. Yerli avtomobillər 75 %-ə qədər yerli tələbat

ucun istifadə olunur, yerdə qalan 25 % tələbat isə Yapon

avtomobilləri hesabına odənilir. 4-5 % avtomobillər ixrac olunur.

Gostərilən avtomobil korporasiyalarının illik gəliri (ildə 15 mln.

ədəd avtomobil satılır) 15 mlrd. dollar təskil edir. Hər il

avtomobillər təkmilləsdirilərək 1997-ci ildə Nevada da saatda 1200

km surətə malik olan idman avtomobilləri sınaqdan cıxarılmısdır.

≪Djeneral Motors≫ (7,6 mln), ≪Ford Motor≫ (6,6 mln) və

≪Kraysler≫ indiki ≪Daymler Kraysler≫ (4,5 mln) avtomobil

korporasiyaları xaricdəki muəssisələri ilə birlikdə hər il 19 mln.

ədəd avtomobil buraxırlar. Bunun dunyada illik hasilatı isə 51,1

mln. təskil edir. Dirborn, Pontiak, Flinq, Detroyt, Cikaqo, Tolido,

Klivlend, Buffalo, Kentukki, Viskonsin, Đllinoy, Kaliforniya və

digər səhərlərdə avtomobil buraxılmaqla olkənin avtomobil

parklarında 215 mln-dan artıq masın saxlanılır.

Aviasiya masınqayırması təsərrufatın aparıcı sahələrindən

birinə cevrilmisdir. Onun bazasında raket və kosmos texnikası daha

surətlə ozunə yer taparaq aviaraket kosmik sahə kimi ABS-ı

dunyada tanıtmısdır. Aviaraket - kosmik sənayesinin tərkibi hesab

edilən aviasiya sənayesi, xususilə II Dunya muharibəsi dovru daha

surətlə inkisaf edərək hələ 1938-ci ildə 15, 1943-cu ildə isə 86

zavoda malik olmusdur. Bunun aparıcı korporasiyaları - ≪Boinq≫,

≪Mak-Dannel-Duqlas≫, ≪Jeneral-daynemiks≫ hesab edilir. Aviasiya

muəssisələrinin 30 %-i Kaliforniyanın Los-Anjeles, San-Dieqo

səhərlərində, ≪Boinq≫ isə Simal-Qərbin Sietl hissəsində, Dallasda,

Ford-Uertdə, Uicioda, Kanzas-Sitidə, Atlantada, Simal-Sərqdə

cəmləsmisdir. ≪Boinq≫ korporasiyası muəssisələrində son illərdə

400-ə qədər hava layneri istehsal olunmusdur. Kompleksin raketkosmik

sahəsi xususilə II Dunya muharibəsindən sonra inkisaf

surəti almısdır. Bunlar Kaliforniyada, Qərb statlarında, Simal-

Sərqdə, Cənubda daha cox muəssisələrə malikdir. Elektronika və

elektron sənayesi XIX əsrin sonralarından Simal-Sərqin

Bostonunda, Atlantiksahili meqalopolisdə, eləcə də Gollərsahili

bolgədə ≪Djeneral Elektrik≫, ≪Motorola≫, ≪Vestinqauz≫ iri

korporasiyalarına malikdir. Onların istehsal etdikləri məhsullar həm

sənaye əhəmiyyətli, həm də məisətdə istifadə edilir. Dunya EHM

bazarına ABS-m ≪Ay-Bi-Em≫ fırması nəzarət edir ki, orada da 300

mindən artıq isci calısır.

Gəmiqayırma surətlə inkisaf edərək əsasən Atlantik okeanı

və Meksika korfəzi sahillərnidə, Boyuk gollər rayonunda

yerləsdirilmisdir.

Nisbətən cavan sahələrdən biri radioelektron sənayesi hesab

edilir. Bu Kaliforniyada (40 %), Texasda, Floridada mərkəzlərlə

səciyyələnir. Dunya komputerlərinin 20 %-indən coxu ABS-m

payına dusur.