Ajiniyoz nomidagi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
AJINIYOZ NOMIDAGI
NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

“TASDIQLAYMAN” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor ___________ “__” _____________ 2023-yil

TILSHUNOSLIK NAZARIYASI

FANI BO‘YICHA

SILLABUS

Kunduzgi ta’lim shakli uchun
(1-kurs)

Bilim sohasi:	100000 — Gumanitar
Ta’lim sohasi:	140000 — Pedagogika

Ta’lim yo‘nalishi: 60111400 — O‘zbek tili va adabiyoti
Nukus —2023

Modul / FAN SILLABUSI

Turkiy tillar fakulteti
60111400 — O‘zbek tili va adabiyoti ta’lim yo‘nalishi

Fan nomi:					Tilshunoslik nazariyasi
Fani					Majburiy
Fan kodi:					TAN11208
pil:					4
Semestr					VII
Ta’lim shakli:					Kunduzgi
Mashg‘ulotlar shakli va semestrga ajratilgan soatlar					44
Ma’ruza					14
Amaliy mashg‘uloti					-
Laboratoriya mashg‘uloti					-
Seminar mashg‘uloti					30
Mustaqil ta’lim					90
Kredit miqdori:					1
Baholash shakli:					Imtihon
Fan tili:					O‘zbek
				Fan maqsadi (FM)
FM1				“Tilshunoslik nazariyasi” fani bo‘lajak o‘zbek tili va adabiyoti o‘qituvchilarini tilshunoslikning umumiy nazariy asoslari bilan tanishtiradi, talabalarga tilshunoslikning bo‘limlari bo‘yicha keyingi bosqichlarda o‘rganiladigan ixtisoslik fanlari uchun asos bilimlarni beradi
				Fanni o‘zlashtirish uchun zarur boshlang‘ich bilimlar
1.				Tilshunoslik nazariyasi TAN11208
Ta’lim natijalari (TN)
				Bilimlar jixatidan:
TN1				Tilning ijtimoiy tabiati, ijtimoiy vazifalari, til va jamiyat munosabati, til va tafakkur munosabati haqida bilimga ega bo‘lishi kerak;
TN2				Lison va nutq munosabati, asosiy lisoniy munosabatlar, til birliklari va nutq birliklarining o‘zaro mutanosibligi, tilning semiotik tabiati, tilning ramzlar tizimi sifatidagi ta’rifi, til sathlari, lisoniy paradigma asoslari, lisoniy tasnif asoslari haqida bilimga ega bo‘lishi kerak;
TN3				Tilning tarixiy taraqqiyoti va o‘zgaruvchanligi, dunyo tillari va tillar tasnifi, tilshunoslikning ijtimoiy fanlar bilan bog‘liqligi, tilshunoslikning tabiiy fanlar bilan aloqadorligi haqida bilimga ega bo‘lishi kerak;
TN4				Qadimgi asrlar tilshunosligi, o‘rta asrlar tilshunosligi, Yevropa uyg‘onish davridagi tilshunoslik haqida tasavvurga ega bo‘lishi kerak;
				Ko‘nikmalar jixatidan:
TN5				Tillarning tipologik tasnifini faktik material asosida yoritish, til tiplarining asosiy belgilarini farqlash;
TN6				Morfologik tasnifni agglyutinativ va flektiv tillar misolida tahlil qilish, morfologik shakllarning xilma-xilligi, tillarning morfologik tipologiyasini tahlil qilish, geneologik tasnifni til oilalari va til guruhlari asosida izohlash, agglyutinativ tillar, flektiv tillar, qardosh va qardosh bo‘lmagan tillar o‘rtasidagi munosabatni yoritish;
TN7				Lisoniy va nutqiy birliklarning o‘zaro munosabatini tahlil qilish, tilni umumiy, nutqni xususiy hodisa sifatida asoslash;
TN8				Til-tafakkur nutq munosabatini mustaqil izohlash, tilshunoslik nazariyasi masalalari haqida mustaqil fikr yurita olish, diaxron tadqiqot metodlaridan foydalanish, sinxron tadqiqot metodlarini qo‘llay bilish
			Fan mazmuni
			Mashg‘ulotlar shakli: Ma’ruza (M)
M1			“Умумий тилшунослик” фанининг мазмуни. “Умумий тилшунослик фаниниг предмети, мақсади ва вазифалари
M2			Тилшунослик фани ва мактабларининг вужудга келиши.
M3			Қадимги Юнон тилшунослиги. Аналогистлар ва аномалистлар баҳси. Стоиклар таълимоти. Грамматик давр эллинизм даври тил таълимоти. Қадимги Рим тилшунослиги. Қадимги Рим тилшуносларининг қарашлари. “Анология ҳақида”,”Лотин тили ҳақида”, “Грамматика санъати”, “Грамматика санъати ҳақида таълимот” асарларининг лингвистик моҳияти
M4			Ўрта асрлар тилшунослиги. Ўрта Осиёда тилшуносликнинг шаклланиши. Ўрта Осиёда тилшунослик. Маҳмуд Кошғарий туркий тиллар қиёсий грамматикасининг асосчиси. Қомусий олимларнинг тилшуносликка оид қарашлари. Грамматикага оид назарий қарашлар. Алишер Навоий ва чоғиштирма тилшунослик.
M5			Европа уйғониш даври тилшунослиги. ХIХ ва ХХ аср тилшунослиги. Тилшунослик мактаблари.
M6			Тил социологияси. Ариал лингвистика.Структурализм.Прага структурализми. Копенгаген структурализми. Америка структурализми
M7			ХХ аср жаҳон тилшунослиги.
			Mashg‘ulotlar shakli: Seminar mashg‘ulot (S)
AM1			Панини грамматикасида ҳинд тили сатҳларининг акс етиши.
AM2			Тилшуносликнинг фалсафий ва грамматик даврлари.Қадимги юнон тилшунослиги хусусиятлари. Қадимги Рим тилшунослиги таълимоти
AM3			Ўрта Осиёда тилшуносликнинг шаклланиши. Маҳмуд Кошғарий – қиёсий –тарихий тилшунослик асосчиси
AM4			Компаративистиканинг шаклланиши.Чоғиштирма ва типологик тилшуносликнинг шаклланиши
AM5			Ф.де Соссюрнинг социологик ва структур тилшуносликнинг шаклланишидаги ўрни
AM6			Прага структурализми
AM7			Тиллар таснифи. Генеалогик ва типологик тасниф
AM8			Тилшуносликнинг замонавий йўналишлари.Лингвистик тадқиқот методлари.Тилшунослик тарихининг асосий босқичлари.
AM9			Тил ва жамият муносабати. O’збекистонда тил илмининг ривожланиши
AM10			Тилшунослик мактаблари таълимотларининг асосий моҳияти
AM11			Тилнинг синхрон аспектда ўрганилиши. Тил структураси
AM12			Фонетика ва фонология муаммолари
AM13			Копенгаген структурализми.Америка структурализми
AM14			Грамматика ва грамматик таълимотлар.Лисоний тадқиқотларга хос парадигмалар
AM15			Компьютер лингвистикаси. Этнолингвистика
		Mustaqil ta’lim (MT)
1		Esse – dolzarb mavzu bo‘yicha shaxsiy fikrini publitsistik va boshqa janrlarda yozma bayon qilish
2		Dokladlar tayyorlash
3		Konspekt yozish
4		Glossariy tuzish
5		Individual va guruhiy o‘quv loyihasi
6		Keys-topshiriqlarini bajarish
7		Mavzuli portfoliolar tuzish
8		Axborot-tahliliy materiallar bilan ishlash
9		Manbaalar bilan ishlash
10		Multimediali taqdimotlar yaratish
11		Darslarning metodik ishlanmalarini tayyorlash
12		Darsdan tashqari mashg‘ulotlar ishlanmalarini tayyorlash
		Asosiy adabiyotlar
1		Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish. Darslik. T.: Yangi asr avlodi, 2009. 81.633.1 I-24.-6953/1. 4 ta
2		Yo‘ldoshev I., 3. Muhamedova S., Sharipova O‘., Majidova R. Tilshunoslik asoslari (OTM uchun qo‘llanma). Qo‘llanma. Toshkent, TDPU, 2013. 81.633.1 T-57. U-7690/4. 4 ta
		Qo‘shimcha adabiyotlar
3		Nurmonov A. O‘zbek tilining nazariy grammatikasi. Morfologiya.
4		Nurmonov A., Yo’ldoshev B. Tilshunoslik va tabiiy fanlar (o‘quv qo‘llanma). -T., 2001.
5		Hojiyev A. Tilshunoslik terminlarining izohli lug‘ati.- T., 2002

Talabaning fan bo‘yicha o‘zlashtirish ko‘rsatkichini nazorat qilishda quyidagi mezonlar tavsiya etiladi:

a) 5 baho olishsh uchun talabaning bilim darajasi kuyidagilarga javob berishi lovim:
– fanning mohiyati va mazmunini to‘liq yorita olsa;
– fandagi mavzularni bayon qilishda ilmiylik va mantiqiylik saqlanib, ilmiy xatolik va chalkashliklarga yo‘l qo‘ymasa;
– fan bo‘yicha mavzu materiallarining nazariy yoki amaliy ahamiyati haqida aniq tasavvurga ega bo‘lsa;
– fan doirasida mustaqil erkin fikrlash qobiliyatini namoyon eta olsa;
– berilgan savollarga aniq va lo‘nda javob bera olsa;
– konspektga puxta tayyorlangan bo‘lsa;
– mustaqil topshiriqlarni to‘liq va aniq bajargan bo‘lsa;
– fanga tegishli qonunlar va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarni to‘liq o‘zlashtirgan bo‘lsa;
– fanga tegishli mavzulardan biri bo‘yicha ilmiy maqola chop ettirgan bo‘lsa;
– tarixiy jarayonlarni sharxlay bilsa;
b) 4 baho olish uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lovim:
– fanning mohiyati va mazmunini tushungan, fandagi mavzularni bayon qilishda ilmiy va mantiqiy chalkashliklarga yo‘l qo‘ymasa;
– fanning mazmunini amaliy ahamiyatini tushingan bo‘lsa;
– fan bo‘yicha berilgan vazifa va topshiriqlarni o‘quv dasturi doirisida bajarsa;
– fan bo‘yicha berilgan savollarga to‘g‘ri javob bera olsa;
– fan bo‘yicha konspektini puxta shakllantirgan bo‘lsa;
– fan bo‘yicha mustaqil topshiriqlarni to‘liq bajargan bo‘lsa;
– fanga tegishli qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarni o‘zlashtirgan bo‘lsa.
v) 3 baho olish uchun talabanipg bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:
– fan haqida umumiy tushunchaga ega bo‘lsa;
– fandagi mavzularni tor doirada yoritib, bayon qilishda ayrim chalkashliklarga yo‘l qo‘yilsa;
– bayon qilish ravon bo‘lmasa;
– fan bo‘yicha savollarga mujmal va chalkash javoblar olinsa; – fan bo‘yicha matn puxta shakllantirilmagan bo‘lsa.
g) quyidagi hollarda talabaning bilim darajasi qoniqarsiz 2 baho bilan baholanishi mumkin:
– fan bo‘yicha mashg‘ulotlarga tayorgarlik ko‘rilmagan bo‘lsa;
– fan bo‘yicha mashg‘ulotlarga doir hech qanday tasavvurga ega bo‘lmasa;
– fan bo‘yicha matnlarni boshqalardan ko‘chirib olganligi sezilib tursa;
– fan bo‘yicha matnda jiddiy xato va chalkashliklarga yo‘l quyilgan bo‘lsa;
– fanga doir berilgan savollarga javob olinmasa;
– fanni bilmasa.
Fan ukituvchisi tugrisida malumot

Muallif:	U.Masharipova
E-mail:	[e-mail]
Tashkilot:	Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti, ”Ijtimoiy-gumanitar fanlar” kafedrasi
Taqrizchilar:	Pedagogika fanlari nomzodi, dotsent Sh.Bo‘ranova Filologiya fanlari nomzodi, dotsent M.Xudayarova

Mazkur Sillabus Nukus DPI O‘quv-uslubiy Kengashining 2023-yil “_____” dagi _____ -sonli yig‘ilish bayoni bilan tasdiqlangan.
Mazkur Sillabus ”Ijtimoiy-gumanitar fanlar ” kafedrasining 2023-yil “____” dagi _____ -sonli yig‘ilish bayoni bilan ma’qullangan.
O‘quv-uslubiy boshqarma boshlig‘i A.Abdiev

Fakultet dekani	J .Allanazarov
Kafedra mudiri	Sh.Allashova
Tuzuvchi	U.Masharipova