Araşdırmaya qarşı mübarizə və onun aradan qaldırılması üçün

---

Araşdırmaya qarşı mübarizə və onun aradan qaldırılması üçün

tədbirlər

1. İstintaq əleyhinə müxalifətin anlayışı, məzmunu və subyektləri

2. İstintaq üçün əks tədbirlər

İstintaq əleyhinə müxalifətin anlayışı, məzmunu və subyektləri

Cinayət  əməllərinin  mövcudluğundan  və  bununla  bağlı  aparılan  istintaq  və  məhkəmə

prosesləri  ilə  yanaşı  ,  cinayətlərin  izlərini  ört-basdır  etməyin  yolları  ,  məsuliyyətdən

yayınmağa yönəlmiş müxtəlif hiylələr də mövcuddur. İndiki  vaxtda  bu  hadisələr  xüsusi

aktuallıq qazanmış və istintaq əleyhinə fəaliyyətə çevrilmişdir.

Əgər  əvvəllər  istintaqa  qarşı  çıxmaq,  əsasən,  cinayətin  gizlədilməsi  kimi  başa

düşülürdüsə, indi bu anlayış daha geniş məna kəsb edir.

Qarşılıqlı  mübarizənin  əsas  məqsədi  istintaqın  aparılmasına  və  son  nəticədə  cinayət

işində həqiqətin üzə çıxarılmasına mane olmaqdır. Daha konkret məqsədlər bunlardır:

törədilmiş cinayətə görə məsuliyyətdən yayınmaq və ya ən azı cəzanın layiqincə

yüngülləşdirilməsinə nail olmaq ;

cinayət hadisəsinin baş vermə faktını, onun mexanizmini, fərdi izlərini və digər sübutları

gizlətmək ;

cinayətin törədildiyi mühitin təfərrüatlarını məhv etmək və ya gizlətmək;

mütəşəkkil cinayətkar qrupun (icma) təhlükəsizliyini təmin etmək;

müəyyən istintaq hərəkətlərinin aparılması üçün müəyyən çətinliklər yaratmaq və s.

İstintaqa  qarşı  mübarizə  işdə  obyektiv  həqiqətin  müəyyən  edilməsinə  və  cinayətlərin

açılması  və  təhqiqatında  hüquq-mühafizə  orqanlarının  işinə  mane  olan  qəsdən  edilən

hərəkətlərdir (hərəkətlər sistemidir) .

Cinayətlərin  açılmasına  və  araşdırılmasına  qarşı  mübarizə  cinayət  fəaliyyətinin

elementidir və müəyyən strukturu təmsil edir:

təhqiqata qarşı çıxan qurum;

qarşısı alındıqda təsir obyekti;

müxalifətin məqsədi, motivi;

qarşı mübarizə üsulu;

vaxt, yer, şərait;

təmin edilən müxalifətin nəticəsi.

Cinayətkarın özü ən çox istintaqa etiraz obyektinə çevrilir. Əks-tədbirlər daha az hallarda

cinayətkarla əlaqəli olan və istintaqın mənfi nəticələri ilə maraqlanan şəxslər tərəfindən

həyata keçirilir.

İstintaqın əleyhinə olan subyektlərin qrupları:

1.  Cinayətkarlar  və  onların  ortaqları.  Cinayət  işlərinin  istintaqı  zamanı  onlar  şübhəli,

təqsirləndirilən  şəxs,  bəziləri,  müəyyən  vaxta  qədər  şahid  ,  hətta  şəxsiyyəti  məlum

olmayan şəxs kimi prosessual statusa malik ola bilərlər.

2. Müxalifət subyekti kimi həm öz təşəbbüsü, həm də təqsirkarların və ya onlarla əlaqəli

olan şəxslərin təsiri nəticəsində çıxış edən şahidlər və zərərçəkmişlər .

Rusça

Azerice



---

3.  Cinayət  prosesinin  iştirakçıları  olmayan  ,  lakin  şəxsi,  o  cümlədən  muzdlu  səbəblərə

görə  istintaqa  qarşı  çıxan  cinayətkarlarla  əlaqəli  şəxslər  (qohumları,  cinayətkarın  digər

yaxın şəxsləri, iş yoldaşları, sinif yoldaşları, yaşayış yeri üzrə qonşular və s.)

4.  Cinayətin  iştirakçıları  şübhəli  (təqsirləndirilən  şəxs)  şəxs  qismində  cinayət  işi  üzrə

istintaqa cəlb edilmiş cinayətkar qrupların üzvləri.

5. Korrupsioner hüquq-mühafizə orqanlarının məmurları və ya istintaqa nəzarət edənlər.

Müxalifət subyektlərinin bu qrupuna müstəntiqlərdən , dindiricilərdən, əməliyyatçılardan,

ekspertlərdən,  mütəxəssislərdən,  təhqiqat  orqanlarının  və  Daxili  İşlər  İdarəsinin  digər

idarələrinin rəislərindən, nəzarət edən prokurordan və başqaları daxil ola bilər.

6.  Cinayətin  istintaqı  ilə  əlaqəli  olmayan,  lakin  istintaqın  müəyyən  nəticələri  ilə

maraqlanan  vəzifəli  şəxslər.  Bu  qurumlar,  rəhbərləri  ola  bilər  müəssisələrin  audit

xidmətləri, işçilərin icra hakimiyyəti orqanlarının və ya bələdiyyələrin .

7.  Vicdansız  vəkillər  .  Cinayəti  törədənlərə  istintaqa  müqavimət  göstərməkdə

müdafiəçinin  rolu  çox  əhəmiyyətli  ola  bilər.  Vicdansız  vəkillər  istintaqa  etiraz  təşkil

etməklə müştərinin hüquqlarını qorumaq üçün öz hərəkətlərini əvəz edirlər .

8.  Maraqlı  şəxslərin  tələbi  ilə  istintaqa  qarşı  mübarizəyə  kömək  edən  digər  şəxslər,

məsələn, media işçiləri (jurnalistlər, redaktorlar).

Cinayətlərin təhqiqatına qarşı mübarizədə təsir obyekti cinayət işinin istintaqını aparan

şəxs,  onun  fəaliyyəti,  ibtidai  araşdırmaya  qarşı  yönəlmiş  təsirə  məruz  qalan  maddi  və

ideal izlərdir.

İstintaqın  əleyhinə  çıxmağın  motivləri  birbaşa  əks  fəaliyyətin  subyektlərindən  asılıdır.

Təqsirkarlar əksər hallarda məsuliyyətdən yayınmaq və ya törətdikləri əmələ görə cəzanı

yüngülləşdirmək üçün istintaqa əngəllər yaradırlar. Bundan əlavə, konkret müstəntiqə və

ya  hüquq-  mühafizə  orqanlarına  qarşı  mənfi  münasibət  motivasiya  ola

bilər.ümumiyyətlə.  Şahidlər  daha  çox  muzdlu  səbəblərə  görə  və  ya  cinayətkarı  dostluq

və ya ailə münasibətlərindən qorumaq istəyi ilə, habelə cinayətkarın və ya digər şəxslərin

qisas  almaq  qorxusundan  istintaqa  mane  olurlar.  Qurbanların  davranışının  motivləri

şəxsi  motivlərdən  cinayətkarın  mövqeyini  ağırlaşdırmaq  istəyi  və  ya  öz  nalayiq

hərəkətlərini  gizlətmək  istəyi  ola  bilər.  Korrupsioner  hüquq-mühafizə  orqanlarının

əməkdaşlarının  motivləri  çox  vaxt  eqoist  motivlərdir.  Cinayətin  istintaqı  ilə  əlaqəsi

olmayan,  lakin  ibtidai  araşdırmanın  konkret  neqativ  nəticələrində  maraqlı  olan  vəzifəli

şəxslər  istintaq  edilən  cinayətlə  bağlı  olmayan  cinayət  və  ya  əxlaqsız  əməllərini

gizlətməyə, yaxud onunla dolayı əlaqəsi olan əməllərini gizlətməyə çalışırlar.

İstintaqa  qarşı  mübarizənin  bu  elementləri  haqqında  məlumatlar  maddi  və  ya  ideal

izlərdə olur, onun mövcudluğu mexanizmi haqqında təsəvvür əldə etməyə və cinayətlərin

açılması və istintaqı zamanı onu aradan qaldırmağın ən təsirli yollarını müəyyən etməyə

imkan verir.

İstintaq üçün əks tədbirlər

R.S.  Belkin,  cinayətin  gizlədilməsi  kimi  istintaqa  qarşı  mübarizə  formasını  ilk  müəyyən

edənlərdən  biri  olub  .  O,  əks  təsir  üsullarını  qruplara  bölürdü:  gizlətmə,  məhv  etmə,

maskalama, informasiyanın və onun daşıyıcılarının saxtalaşdırılması, qarışıq üsullar.

Cinayəti gizlətmə dedikdə , cinayətin izini , təqsirkarı və onların daşıyıcılarını gizlətmək,

məhv etmək, ört-basdır etmək və ya saxtalaşdırmaqla ibtidai araşdırmaya mane olmağa

yönəlmiş  fəaliyyət  (cinayət  fəaliyyətinin  elementi)  başa  düşülə  bilər  .  Bu  vəziyyətdə

fəaliyyət təkcə insan davranışının aktiv formasını, yəni hərəkəti deyil, həm də passiv, yəni

hərəkətsizliyi əhatə edir.

---

Məzmununa görə cinayətin gizlədilməsi üsullarını aşağıdakı qruplara bölmək olar:

1. məlumatın və (və ya) onun daşıyıcılarının gizlədilməsi;

2. informasiyanın və (və ya) onun daşıyıcılarının məhv edilməsi;

3. informasiyanın və (və ya) onun daşıyıcılarının maskalanması;

4. məlumatın və (və ya) onun daşıyıcılarının saxtalaşdırılması;

5. qarışıq yollar.

Bu üsul qruplarının hər birinin məzmununu açıqlayaq.

Gizlətmə.  Sözün  hərfi  mənasında  gizlətmək  işin  müəyyən  halları  və  ya  həqiqətin

müəyyən edilməsi üçün tələb olunan məlumat mənbəyi haqqında müstəntiqi qaranlıqda

buraxmaq deməkdir ; həm aktiv, həm də passiv formada həyata keçirilə bilər.

Aktiv olanlar arasında təcavüz obyektinin, maddi sübutların , cinayət yolu ilə əldə edilmiş

pul  və  qiymətlilərin,  digər  obyektlərin  -  məlumat  mənbələrinin  gizlədilməsi  ;  istintaq

orqanına gəlməkdən yayınma. Passiv gizlətmə defolt, məlumat verməmək, tələb olunan

məlumatı  çatdırmamaq,  tələb  olunan  hərəkətləri  yerinə  yetirməmək,  ifadə  verməkdən

imtina etməkdir.

Məhv.  Bu  üsullar  nəyə  yönəldildiyindən  asılı  olaraq  bölünə  bilər:  cinayətin  və  ya

cinayətkarın  izlərini  məhv  etmək.  Bu,  həm  dəlilin  özünün,  həm  də  daşıyıcılarının  məhv

edilməsi deməkdir.

Məhv tam və ya qismən ola bilər. Qismən məhvetmə saxtakarlıqla həmsərhəddir, bəzən

onun yolu kimi çıxış edir.

Maska  törədilmiş  cinayətin  üsulu,  cinayətkarın  şəxsiyyəti  ,  obyektlərin  -  məlumat

daşıyıcılarının və onların dairəsinin məqsədinin dəyişdirilməsi məqsədini güdür .

Kamuflyaj üsulları kimi aşağıdakıları adlandırmaq olar: hərəkət edən cisimlər (məsələn,

mövcud  və  ya  müəyyən  edilmiş  qaydalara  uyğun  olaraq  olmaları  lazım  olan  yerdən

başqa  yerə);  cinayət  predmetinin  xarici  görünüşünün  dəyişməsi  (parik,  makiyaj,

maskalar, paltarın, saç rənginin dəyişdirilməsi, saxta taclar, süni şəkildə yaradılması və

ya  xüsusi  işarələrin  dəyişdirilməsi  və  s.);  obyektdən  faktiki  təyinatdan  kənar  istifadə

görünüşünün yaradılması; paralel hərəkətlər və ya davam edən proseslərlə gizlədilməsi

(məsələn, oğurluq silahlarının hərəkətindən gələn səslər - nəqliyyat vasitəsinin səs-küyü

ilə).

Saxtalaşdırma. Saxtakarlıq, yalan məlumatların yaradılması və (və ya) onun daşıyıcıları.

Cinayətləri saxtalaşdırma yolu ilə gizlətməyin yolları bunlardır:

bilərəkdən yalan ifadə;

bilərəkdən yalan xəbər, bəyanat, danonsasiya;

saxta izlərin və digər maddi sübutların yaradılması;

sənədlərin tam və ya qismən saxtalaşdırılması;

obyektlərin dəyişdirilməsi, təkrarlanması;

obyektin qismən məhv edilməsi, onun xarici görünüşünü dəyişmək məqsədi ilə

dəyişdirilməsi, təyinatının saxtalaşdırılması və s.

Birləşdirilmiş  saxtalaşdırma  üsulu  saxta  alibidir.  İstintaq  təcrübəsi  yalançı  alibi

yaratmağın  iki  yolunu  bilir.  Birinci  halda,  cinayəti  törədən  şəxs  cinayət  ortaqları  və  ya

sonradan  şahid  qismində  çıxış  edəcək  şəxslərlə  əlbir  olur  .  Bəzən  aşkar  əminlik  üçün

bütün bu şəxslər cinayət törədilməzdən əvvəl və ya sonra müəyyən müddət birlikdə olur

və sonra ifadələrində yalnız birgə qalma tarixini və ya saatlarını dəyişirlər.

---

Yalançı alibi yaratmağın başqa, daha mürəkkəb yolu günahkar şahidləri birlikdə qalma

tarixi  və  ya  vaxtı  ilə  aldatmağa  əsaslanır.  Bu  halda  alibi  təsdiq  edən  şahidlər  vicdanla

yanılırlar.

İstintaq  təcrübəsində  cinayətin  gizlədilməsinin  qarışıq  üsulları  müxtəlif  mərhələlərlə

təqdim olunur.

Cinayətin  səhnələşdirilməsi  bu  yerdə  faktiki  baş  vermiş  hadisəyə  uyğun  gəlməyən  bir

mühitin  yaradılması  kimi  müəyyən  edilə  bilər,  bu  vəziyyətə  uyğun  davranış  və  həm

səhnələşdiricilərin,  həm  də  tamaşaçıların  yalan  xəbərləri  ilə  tamamlana  bilər.  onlarla

əlaqəli olanlar.

Cinayətin  təşkilinin  mərkəzində  həmişə  hadisənin  maddi  izlərinin  süni  şəkildə

yaradılması dayanır. Səhnəni icra edənin və onunla əlaqəli şəxslərin müstəntiqə təsirini

artırmaq  məqsədi  ilə  davranışları  həmişə  maddi  izlərə  əlavədir,  baxmayaraq  ki,  zaman

keçdikcə  müstəntiq  tərəfindən  aşkarlanaraq  dərk  oluna  bilər.  Bu,  tamaşaçıların  özləri

istintaq orqanına iddia edilən cinayət (məsələn, xəyali oğurluq haqqında bəyanat ) və ya

onun mümkün törədilməsinə dair fərziyyələri (məsələn, bir şəxsin itkin düşməsi barədə

bəyanat) haqqında məlumat verdikləri hallardır. ).

Səhnə yaratmaq məqsədini həyata keçirə bilər:

a)  başqa  cinayətin  müəyyən  yerdə  törədilməsinin  aşkar  edilməsi  və  həqiqi  cinayətin

əlamətlərinin gizlədilməsi;  

b) törədilmiş cinayəti gizlətmək məqsədi ilə müəyyən yerdə baş vermiş cinayət xarakteri

daşımayan hadisənin görünməsi;  

c)  əxlaqsız  davranış,  ehtiyatsızlıq  və  cinayət  xarakteri  daşımayan  digər  hərəkətlər

faktlarını gizlətmək üçün törədilmiş cinayətin zahiri görünməsi;  

ç)  faktiki  törədilmiş  cinayətin  müəyyən  təfərrüatları  və  ya  onun  tərkibinin  müəyyən

elementləri  haqqında  yalan  fikir:  cinayətin  başqa  şəxs  tərəfindən,  başqa  yerdə,  başqa

məqsədlərlə və başqa səbəblərdən törədilməsi və s.

Mərhələ təsnifatları aşağıdakı kimi təqdim edilə bilər:

1) məqsədlərə görə:

a) cinayətin gizlədilməsi;  

b) cinayət tərkibi olmayan hadisənin gizlədilməsi;

2) obyektə görə:

a) cinayət törətmək;  

b) cinayət tərkibi olmayan hadisənin təşkili;  

c) cinayət tərkibinin ayrı-ayrı detallarının və ya ayrı-ayrı elementlərinin dramatizasiyası;  

d) tamaşaların dramatizasiyası;

3) vaxta görə:

a) cinayətdən əvvəl törədildikdə;  

b) cinayət və ya cinayət tərkibi olmayan hadisə zamanı həyata keçirildikdə;  

c) cinayət və ya cinayət tərkibi olmayan hadisədən sonra həyata keçirildikdə;

4) mövzuya görə:

a) cinayətkar(lar) tərəfindən törədildikdə;  

b) başqa şəxslər tərəfindən törədildikdə;

5) yerində:

---

a) cinayət yerində;  

b) başqa yerdə;

6) leqallaşdırma üsulu ilə:

a)  ifaçının  və  ya  onunla  əlaqəli  şəxslərin  siqnalı  ilə  aşkar  edilmək  üçün  nəzərdə

tutulmuşdur;  

b) icazəsiz şəxslər tərəfindən aşkar edilmək üçün nəzərdə tutulmuşdur;

7) məruz qalma müddətinə görə:

a)  həqiqi  hadisənin  ümumiyyətlə  aşkar  edilməyəcəyi  (müəyyən  edilməyəcəyi)  ilə

hesablanır;  

b)  vaxtında  qazanc  əldə  etmək  üçün  hesablanmış  (yalançı  alibi  yaratmaq,  sığınacaq

axtarmaq, oğurlananı gizlətmək və s.);

8) məzmununa görə:

a) hadisənin maddi izlərinin dramatikləşdirilməsi;  

b)  müvafiq  davranış  və  yalan  məlumatların  verilməsi  ilə  birlikdə  hadisənin  maddi

izlərinin dramatikləşdirilməsi.

Təhqiqata qarşı mübarizə üsullarının əks fəaliyyət subyektindən müəyyən asılılığı var.

Şahidlərin və ya zərərçəkmişlərin istintaqa etirazı aşağıdakı hallarda həyata keçirilir:

1) Şahid və ya zərərçəkmiş cinayətkarların və ya onlarla əlaqəli şəxslərin təsirinə məruz

qalır.  Bu,  rüşvətxorluq,  şantaj,  hədə-qorxu,  əmlakın  məhv  edilməsi  və  ya  zədələnməsi,

özünün, yaxud uşaqların və qohumların oğurlanması ilə ifadə edilə bilər .

2) Cinayət, məsələn, qorxaqlıq, tamahkarlıq, vicdansızlıq və s. kimi keyfiyyətlərə şəhadət

verən  şəxs  üçün  rüsvayedici  xarakter  daşıyırsa,  məsələn,  qurban  belə  dələduzluğun

qurbanı  olubsa  ,  hansı  psixoloji  bu  tərəflər  insan  xarakteri  üçün  xüsusi  hazırlanmışdır.

Cinayət  qurbanı  tərəfindən  rüsvayçı  kimi  qiymətləndirilə  bilər,  bu  mühitdə  yayılmış

müəyyən  baxışlara  görə  onun  nüfuzuna  əhəmiyyətli  zərər  vurur.  Zorlama  belə  qəbul

edilir , buna görə də qurban tez-tez nüfuzunu qorumaq üçün ona qarşı törədilən cinayəti

gizlətməyə üstünlük verir.

3) Cinayətin açılması qurbanın özünü cinayət məsuliyyəti ilə hədələyir . Bu, cinayətkarlar

tərəfindən pul və qiymətli əşyalarını ələ keçirmiş, öz növbəsində cinayət yolu ilə - oğurluq

, rüşvətxorluq və s. nəticəsində əldə edilmiş şəxsə qarşı dələduzluq etdikdə mümkündür

.

4)  mütəşəkkil  cinayətkar  birliklərin  üzvlərindən  olan  residivist  cinayətkarlar  arasından

zərər  çəkmiş  şəxsin  istəyinə  görə,  cinayətkarla  şəxsən  hesablaşmaq  və  ya  bu

kateqoriyadan olan şəxslərin qrup mənafelərini müdafiə etmək.

Şahidlərə  və  zərərçəkmişlərə  qarşı  mübarizənin  ən  geniş  yayılmış  üsulları:  bilərəkdən

yalan  ifadə  vermək,  müstəntiqin  iştirakından  yayınma,  şəxsiyyəti  müəyyən  etmək  üçün

təqdimat  zamanı  yalan  ifadə  vermək,  əsassız  vəsatətlər  vermək,  maddi  sübutları

gizlətmək və ya məhv etmək, vəzifəli şəxslər vasitəsilə müstəntiqə təsir göstərmək.

Cinayətin növündən asılı olaraq mübarizə tədbirləri

1. Qətl , sağlamlığa ağır zərər vurma, zərərçəkmiş şəxsin ölümünə səbəb olduqda:

meyitin gizlədilməsi, qurbanın üzünün eybəcərləşdirilməsi, meyitin parçalanması;

mərhumun şəxsiyyətinin müəyyən edilməsini çətinləşdirmək məqsədilə mərhumun

---

başının və əllərinin onların məhv edilməsi ilə müşaiyət olunmaqla kəsilməsi;

qətl silahlarını gizlətmə və ya məhv etmə və ya sağlamlığa ağır xəsarət yetirmə; bu

silahları qandan təmizləmək;

cinayət zamanı qatilin olduğu paltarların, ayaqqabıların yuyulması, tullanması və ya

yuyulması;

naməlum yoxluğun hallarının dramatizasiyası

şübhəli (təqsirləndirilən şəxsin) yalançı alibisi, çox vaxt yalançı şahidin ifadəsi və ya

saxta sənədlərlə dəstəklənir;

şübhəli (təqsirləndirilən şəxs) tərəfindən psixi pozuntu kimi təqdim edilməsi;

qatili başqa ərazidə tərk etmək, icra istintaqından və məhkəmədən qaçmağın başqa

yolları (Rusiyadan xaricə səyahət , Rusiya ərazisində qondarma sənədlərlə yaşamaq ).

2. Yol hərəkəti cinayətləri araşdırılarkən:

cinayəti nəqliyyat vasitəsi ilə törədən və ya hadisə yerini tərk edən sürücünün rayonu;

yol polisi və ya müstəntiq gələnə qədər yol-nəqliyyat hadisəsi yerində vəziyyətə dəyişiklik

edilməsi;

gizlənən sürücünün ona məxsus avtomobili idarə etməməsi və hadisədən əvvəl

avtomobilin naməlum şəxs tərəfindən ondan qaçırılması barədə yalan ifadə verməsi;

qəza zamanı zədələnmiş avtomobil hissələrinin dəyişdirilməsi; avtomobilin bəzi

hissələrinin, komponentlərinin məhv edilməsi, zədələnməsi - hadisəni bu hissələrin

nasazlığı ilə izah etmək (məsələn, əyləc sistemi);

nəqliyyat vasitəsinin məhv edilməsi;

ekspertiza müəssisələrinin işçilərinə təsir edən - ekspertizalarda iştirak edən və ya

ekspertizalar aparan mütəxəssislər və ekspertlər (əksər hallarda avtotexniki, traseoloji

və məhkəmə-tibbi ekspertiza);

ibtidai araşdırmanın vaxtının qəsdən gecikdirilməsi çoxsaylı və mürəkkəb məhkəmə

ekspertizasının aparılması ilə bağlı əsassız tələblər olduqda;

təqsirkar sürücü tərəfindən yol polisi əməkdaşlarına və ya cinayətləri araşdıran

müstəntiqə (dindirməyə) təzyiq göstərmək üçün hüquq-mühafizə orqanlarının və digər

dövlət qulluğunun vəzifəli şəxsləri ilə əlaqələrindən istifadə etməsi.

3. Təhqiqata qarşı müqavimətin müəyyən edilməsi və aradan qaldırılması üsulları

İstintaqın  müxalifliyinin  müəyyən  edilməsi  və  aradan  qaldırılması  (zərərsizləşdirilməsi)

məzmun  və  üsullara  görə  ayrılmaz  şəkildə  bağlıdır.  Təhqiqata  qarşı  mübarizənin

müəyyən  edilməsi  üzrə  fəaliyyətlər  müstəqil  şəkildə  və  ya  əks-hərəkətin  aradan

qaldırılması üzrə tədbirlərlə paralel həyata keçirilə bilər.

Qarşılıqlı təsirin müəyyən edilməsi üzrə fəaliyyət əks-hərəkət əlamətlərinin aşkarlanması

və qiymətləndirilməsindən ibarətdir.

Təhqiqata etirazın tipik əlamətləri:

zaman hadisə yerinə araşdıraraq, məntiqsiz hallar və ya izləri ki, olmamalıdır aşkar

edilmişdir;

saxtalaşdırma əlamətləri olan sənədləri təqdim etdi;

proses iştirakçılarının (şübhəli və zərərçəkmiş, öz aralarında bir neçə şahid) ifadələrində

əhəmiyyətli ziddiyyətlər ;

zərərçəkmişlərin və ya mühüm şahidlərin ifadələrinin şübhəli (təqsirləndirilən şəxsin)

xeyrinə kəskin dəyişməsi;

maddi sübutları, müqayisəli tədqiqat üçün nümunələri, istintaqa aidiyyəti olan digər

əşyaları və sənədləri təqdim etmək istəməməsi;

istintaq hərəkətlərinin aparılmasında iştirakdan yayınma;

şübhəlinin (təqsirləndirilən şəxsin) öz alibi haqqında qəfil ifadəsi;

şübhəlinin (təqsirləndirilən şəxsin) və ya onun qohumlarının iş üzrə zərərçəkmiş və ya

şahidlərlə əlaqə yaratmağa cəhdləri;

---

əlavə istintaq hərəkətlərinin və ekspert araşdırmalarının aparılması üçün əsassız

sorğular barədə bəyanat.

Müstəntiq  tərəfindən  əks-hərəkətin  aradan  qaldırılması  taktiki  tövsiyələr  sisteminə

əsaslanan müəyyən hərəkətlər ardıcıllığı şəklində metodlar sistemidir.

Təhqiqata qarşı müqavimətin aradan qaldırılması üsullarını iki qrupa bölmək olar:

cinayətləri gizlətməyə cəhdlərin aradan qaldırılmasının vasitələri və üsulları;

müxalifətin digər formalarını aradan qaldırmağın vasitələri və üsulları.

Birinci  qrupa  istintaq  və  əməliyyat-axtarış  tədbirləri,  əhalinin  və  KİV-in  köməyi  daxildir.

Onlardan ən əhəmiyyətlisi.

Hadisə yerinə baxış

Səhnənin bir versiyası yarandıqda, səhnənin yoxlanılması sözdə mənfi halları aşkar edir,

yəni.  müəyyən  bir  vəziyyətdə  işlərin  adi  gedişi  ideyasına  zidd  .  Söhbət  hadisə  yerinin

vəziyyəti  və  ya  onun  təfərrüatları,  hadisənin  ideyası  və  onun  mexanizmi  arasında

kəmiyyət  və  ya  keyfiyyət  uyğunsuzluğundan  (məsələn,  yanmış  meyit  aşkar  edildikdə

dəm  qazından  zəhərlənmə  əlamətlərinin  olmamasından)  gedir.  yanğın  mərkəzində;

boğulan  adamın  ciyərlərində  su).  Bəzən  belə  neqativ  hallar  kilidləmə  cihazlarının

zədələnməsi zərurəti, ticarət və ya anbarda açıq-aşkar əsassız pozğunluq və s. Neqativ

halların aşkarlanması səhnələşdirilənləri ifşa etmək üçün həlledici vasitədir.

İstintaq  ekspertizasının  digər  növlərinin  -  maddi  sübutların,  nəqliyyat  vasitələrinin  və

xüsusilə sənədlərin hazırlanmasında ondan az əhəmiyyətli nəticələr əldə edilə bilməz .

Sonuncu  təkcə  saxtalaşdırmanın,  sənədin  saxtalaşdırılmasının  izlərini  aşkarlamağa

imkan  vermir,  həm  də  sənədin  saxlanma  yerinin  dəyişdirilməsi,  ondan  cinayət

məqsədləri üçün istifadə edilməsi və s.

Dindirmə . Baxılan problemin aspektində bu istintaq hərəkətinin əsas vəzifəsi dindirilən

şəxsi yalanda, həqiqəti gizlətmək, gizlətmək və ya təhrif etmək cəhdi ilə ifşa etməkdir.

Bu problemi həll etmək üçün kriminalistika bir sıra taktiki üsullar işləyib hazırlamışdır ki,

onları kompleks şəkildə , sadə taktiki kombinasiya kimi və ya ayrıca tətbiq etmək olar.

Belə üsullar məntiqi, psixoloji, taktiki və ya mürəkkəbdir.

Məntiqi  xarakterli  üsullar  arasında  ən  çox  yayılmışı  ittihamedici  sübutların  təqdim

edilməsidir.  Belə  ki,  cinayət  ortaqlarının,  şahidlərin,  zərərçəkmişlərin  ifadələrindən,

sənədlərdən,  məhkəmə-tibbi  ekspertiza  sənədlərindən  və  s.  istifadə  edilə  bilər  .  Bu

şəxslərin  dindirilməsi  zamanı  səs  və  video  çəkilişlərin  nümayişi  ilə  ittiham  ifadələrinin

təsirinin gücü daha da artacaq. Bu vəziyyətdə texnika mürəkkəbdir - məntiqi və psixoloji.

Məntiqi xarakter daşıyan digər üsul iş üzrə maddi sübutların öyrənilməsində məhkəmə

ekspertizasının imkanlarını nümayiş etdirməkdir. Dindirilən şəxsə ekspertiza vasitəsi ilə

onu  ittiham  edən  hansı  halların  müəyyən  edilə  biləcəyi,  onların  nə  üçün  təkzib  edilə

bilməyəcəyi,  seçdiyi  vəzifəni  təkzib  etmək  üçün  ekspertizanın  nəticələrindən  necə

istifadə ediləcəyi izah edilir.

Psixoloji  xarakterli  üsullar  arasında,  ilk  növbədə,  dindirilən  şəxsin  iş  üzrə  mövqeyini

dəyişməsinin, düzgün ifadə verməsinin zəruriliyinə inamı qeyd etmək lazımdır. Bu işdə

uğur əldə etmək üçün dindirilən şəxsə əmələ görə tövbə etmənin, xeyirxah etirafın, qrup

cinayəti zamanı - birincinin cinayəti etiraf etməsi faktının bütün üstünlüklərini izah etmək

lazımdır.  Cəmiyyətin  cinayətkar  fəaliyyətində  onun  rolunun  digər  iştirakçılarla

müqayisədə əhəmiyyətsizliyinin vurğulanması və s. də tanınmağa kömək edə bilər.

Üz-üzə qarşıdurma psixoloji təsirə hesablanır, lakin onun aparılması risklə doludur, çünki

doğru  ifadə  verən  şəxs  başqa  bir  iştirakçının  təsiri  altında  onları  mənfi  istiqamətdə

---

dəyişə  bilər.  istintaq.  Eyni  təhlükə  şəxsiyyəti  müəyyənləşdirmək  üçün  təqdim  edildikdə

də yarana bilər, lakin şəxsiyyəti müəyyən edilən şəxsin varlığından belə şübhələnmədiyi

şəxsə təqdim edilməsi faktı ona çox güclü psixoloji təsir göstərir.

Taktiki texnikalar arasında aşağıdakılara diqqət yetirəcəyik.

"Sürpriz".  Bu  ümumiləşdirilmiş  termin  sürpriz  faktorun  istifadəsinə  əsaslanan  bir  sıra

dindirmə taktikasını, xatırladılmasını ifadə edir: dindirilən şəxsə dindirildikdən sonra bu

və  ya  digər  istintaq  hərəkətini  həyata  keçirmək  niyyəti  barədə  gözlənilməz  xəbər,

dindirilən şəxsin fikrincə, müstəntiqin müvafiq halları bilməməsi (məsələn, müstəntiqin

bilməməli  olduğu  yerdə  axtarışın  aparılması  haqqında),  dindirilən  şəxsə  gözlənilməz

sualların verilməsi səbəbindən həyata keçirilə bilməz .

“Əfsanənin  qəbulu”  -  dindirilən  şəxsə  öz  yalançı  əfsanəsini  daha  ətraflı  təkzib  etmək

üçün sərbəst şəkildə söyləmək imkanı verilir. Əfsanənin təqdimatı müstəntiq tərəfindən

ən  həssas  məqamda  kəsildikdə  və  sübutların  təqdim  edilməsi  və  ya  təəccüb

faktorundan istifadə etməklə təkzib prosesi başladıqda, bu texnika “yalanın boğulması”

texnikası ilə birləşdirilir.

“Təkrar”  -  müstəntiqin  ziddiyyəti  aşkar  etmək  üçün  ifadənin  bu  və  ya  digər  hissəsini

təkrar etmək tələbi. Bu texnika müstəqil istintaq hərəkəti - ifadənin maksimum təfərrüatı

ilə həyata keçirilən təkrar dindirmə yolu ilə də həyata keçirilə bilər.

"diqqətin  yayındırılması"  və  ya  dolayı  sorğu-sual.  Bu  texnikanın  mahiyyəti  aşağıdakı

kimidir.  Müstəntiq  onu  maraqlandıran  əsas  suala  düzgün  cavab  ala  bilməyəcəyini

bilərəkdən dindirilən şəxsin mövqeyindən daha az “təhlükəli” olan bir sıra başqa suallar

da  verir.  Bu  arada,  bu  sualların  cavabları  maskalanmış  əsas  sualın  cavabını  tapmağa

kömək edir.

Bu  taktiki  texnika  “dindirmə  sürətini  məcbur  etmək”  və  “ətalət”  adlanan  üsullarla

birləşdirilə bilər. Sonuncu, dindirilənin "ətalətlə" sürüşməsinə icazə verəcəyi gözləntiləri

ilə sorğu-sualın bir sferadan digərinə görünməz şəkildə ötürülməsi kimi başa düşülür.

“Demək” – texnika təkcə “ətalət”dən istifadə etməklə deyil, həm də sorğu-sualın tempi

sürətləndirildikdə,  gözlənilməz  suallar  yarandıqda  həyata  keçirilir.  Beləliklə,  vurğu

təsadüfi qeyd-şərtdə deyil, bir qayda olaraq, yalnız cinayətdə iştirak edən şəxsə məlum

olan hallar haqqında qeyd-şərtdədir.

“Gözləmə”  –  verilən  təsirin  təsiri  altında  dindirilən  şəxsin  psixi  vəziyyətinin  dəyişməsi

üçün dindirmə zamanı fasilə verilir.

“Doluluğun yaradılması” - müstəntiqin işdə aydın olmayan yerləri vurğulaması, dindirilən

şəxsin ifadəsinin məntiqinə uyğun olaraq boşluqları “doldurmasına” səbəb olması, işin

hallarının izahında ziddiyyətlərə səbəb ola bilər.

“Çağırış vərəqəsi” - dindirilən şəxsin öz ifadəsi, sübutlarla təmin edilmiş halları nöqteyi-

nəzərdən məntiqi şəkildə izah etməyə sövq edilməsi.

Yalanı  ittiham  etmək  üçün  bu  taktikalardan  əlavə,  istintaq  eksperimenti  kimi  istintaq

hərəkətləri , habelə ifadələrin yerində yoxlanılması eyni məqsədlərə xidmət edə bilər .

Məhkəmə  ekspertizasına  mühüm  rol  verilir,  onun  köməyi  ilə  işin  əsl  halları  müəyyən

edilir, dramaturjilər ifşa olunur və yalançıları və digər şəxsləri ifşa edən arqumentlər əldə

edilir.

Cinayətin  gizlədilməsi  formasında  mübarizəyə  gəldikdə,  onun  aradan  qaldırılmasında

mühüm rol əməliyyat-axtarış tədbirlərinə verilir. Onlar müstəntiqin əmri çərçivəsində və

---

ya əməliyyat işçisinin mülahizəsinə əsasən həyata keçirilir, istintaq hərəkətlərindən asılı

olmayaraq  həyata  keçirilə,  onlarla  əməliyyat-taktiki  birləşmədə  birləşdirilə  bilər.

Vətəndaşlarla  sorğuların  aparılması,  sorğuların  aparılması,  müşahidələrin  aparılması,

müxtəlif obyektlərə baxış keçirilməsi, telefon danışıqlarının dinlənilməsi və texniki rabitə

kanallarından məlumatların çıxarılması kimi fəaliyyətlər xüsusilə səmərəlidir .

Söhbət  müstəntiqin  fəaliyyətinə  müdaxilədən  gedirsə,  tələblərin  qanuniliyi,  ona  verilən

göstərişlərin əsaslılığı və s.

Müstəntiqə bilavasitə təzyiq etməklə, onu rəhbərlik tərəfindən qanunsuz və ya əsassız

hərəkətlərə məcbur etməklə, xidməti araşdırma cinayət işinin başlanması ilə başa çata

bilər.  Müstəntiqə  açıq-aşkar  qanunsuz  müdaxilələrin  qarşısının  alınmasının  şərtləri  bu

qəsdlər barədə səlahiyyətli orqanlara könüllü və tam məlumat verilməsi, müstəntiqin və

onun  qohumlarının  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi  üçün  əməliyyat  tədbirlərinin

görülməsidir.

Müəyyən  amillərə  görə  məhkəmə  prosesinin  iştirakçıları  vicdanlı  aldatma  səbəbindən

müqavimət  göstərə  bilərlər.  Aldanma  bir  neçə  səbəblə  əsaslandırılır:  qavrayışın

natamamlığı,  düzgün  olmayan  mühakimələr  (mülahizələrdə  məntiqi  səhvlər),  unutma

(xatırlamaq qabiliyyətinin azalması). Bu cür müqaviməti aradan qaldırmaq üçün həmin

şəxslərə  tutduqları  yanlış  mövqeyi,  fikirlərini  izah  etmək  məqsədəuyğundur.  Müstəsna

hallarda və istintaq sirrinin qorunması şərti ilə mövcud münaqişə vəziyyətindən çıxmaq

üçün həmin subyektlərin ayrı-ayrı hallar və iş materialları ilə tanış olmasına yol verilir.

məzmunu silin

Bölmə 1.