Axborot texnologiyalaridan foydalanish irgasheva Ch. A

AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH

Irgasheva Ch.A.
Sirdaryo tumani 39 maktab psixologi

Ta’limda axborot texnologiyalaridan foydalanish ta’lim jarayonini takomillashtirishning zamonaviy usullaridan biri bo‘lgan o‘qitishning ko‘plab shakllari va usullarini diversifikatsiya qilish imkonini beradi.

Использование информационных технологий в образовании позволяет разнообразить широкую палитру форм и методов обучения, которые являются одним из современных путей совершенствования учебного процесса.

The use of information technology in education allows you to diversify a wide range of forms and methods of teaching, which are one of the modern ways to improve the educational process.

Ayni paytda mamlakatimizning ko‘plab fuqarolari zamonaviy ta’lim tizimiga faol qiziqish bildirmoqda. Ko'pincha, ularning ko'pchiligi o'z farzandlarining ta'limi haqida qayg'uradigan maktab o'quvchilarining ota-onalari. Hatto o'quv jarayoni bilan bevosita bog'liq bo'lmagan odamlar ham ta'lim sohasidagi muammolarni payqashlari mumkin, ammo o'qituvchilar, albatta, mavjud muammolar va qarama-qarshiliklarni eng aniq bilishadi. Axborot texnologiyalari inson faoliyatining barcha jabhalarida qo‘llaniladi, jamiyatdagi axborot oqimlari yordamida tarqaladi va global axborot makonini tashkil etadi. Bugungi kunda dunyoda ular yanada keng tarqalmoqda, chunki jamiyat axborotni yangilashga muhtoj. Jamiyat hayotining deyarli barcha sohalarida axborot texnologiyalaridan foydalaniladi. Ushbu jarayonning samarali tashkil etish uchun ta'limni kompyuterlashtirishdir. Bugungi kunda O’zbekistonda bir qator islohatlar amalga oshirilmoqda. Ta'lim vazirligi o'quv jarayonini axborotlashtirishga katta e'tibor qaratmoqda, chunki axborot texnologiyalaridan foydalanish talabalarni o'qitishning pedagogik usullarini sezilarli darajada oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilinib, Harakatlar strategiyasining to‘rtinchi “Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishi”ning to‘rtinchi “Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish” bandidan kelib chiqqan holda uzluksiz malaka oshirish tizimiga alohida e’tibor qaratildi. Shu asosda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 26-sentyabrda «Pedagog kadrlarni tayyorlash, xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori qabul qilindi. Unda uzluksiz malaka oshirish tizimi samaradorligini yanada takomillashtirish, o‘qituvchilarning kasbiy kompetentligini doimiy rivojlantirish masalasiga alohida e’tibor qaratildi. Kompyuter texnologiyalari inson faoliyatining barcha sohalariga kirib keldi va kirib kelmoqda. Elektron kompyuterlar ishlatilmaydigan biron bir sanoatni tasavvur qilib bo'lmaydi. Ta'lim sohasi ham bundan mustasno emas va kompyuterlashtirilgan. Bundan tashqari, kompyuterlar qo'shimcha o'rganish vositasi sifatida qaralmaydi, lekin uning samaradorligini sezilarli darajada oshirish uchun mo'ljallangan yaxlit ta'lim jarayonining ajralmas qismi sifatida [11]. Ammo ta'lim masalalarini hal qilish uchun kompyuter har doim ham to'liq ishlatilmaydi. Buning sababi shundaki, axborot texnologiyalari maktabda hali o‘zining munosib qo‘llanilishini topmagan. Maktablarda xukumatimiz tomonidan kompyutr jamlamalari bilan jihozlash ishlari ohirgi besh yillikda sezirlarli darajada o’zgard, lekin kompyuter texnologiyalarining barcha imkoniyatlari foydalanish amalga oshirilmagan. Ko'pgina o'qituvchilar yangi axborot texnologiyalari imkoniyatlari ko’nikmalariga ega emaslar. Ko'pgina hollarda maktabda kompyuterdan foydalangan holda darslarni o'qitishning o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda informatika o'qituvchilari olib boradilar, ular alohida fanlarni o'qitish uchun kompyuter texnologiyalaridan foydalanishda maktablarda metodist informatiklar etishmaydi. Ba'zida o'qituvchilar shunday deyishadi: "Bizga buni o'rgatilmagan. Bizga bu material berilmagan». Ammo, shunga qaramay, zamonaviy o'qituvchilarga qo'yiladigan talablar o'qituvchilarning o'z-o'zini tarbiyalash sohasidagi vakolatlarga ega bo'lishini ta'minlaydi.
Ta’lim tizimini modernizatsiya qilish jamiyatning innovatsion rivojlanishi imkoniyatlarini kengaytiradi. U ta’limni rivojlantirishning yangi konseptual yondashuvlarini amalga oshirishga asoslanadi. Endilikda yangi Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish, ta'lim standartlari ma'lum kompetensiyalar va universal ta'lim faoliyatini shakllantirishga qaratilgan eng yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanishga asoslangan talabalarni o'qitishda tizimli-faollik yondashuvini joriy etishga imkon beradi. ATni amaliyotga joriy etish modernizatsiyaning eng muhim yo‘nalishlaridan biridir. Bu nafaqat bilim darajasini oshirish, balki axborot kompetensiyasini rivojlantirish, shaxsning intellektual salohiyatini yuzaga chiqarish imkonini beradi. So'nggi besh yillikda maktab ta'limida keng ko'lamli kompyuterlashtirish amalga oshirilmoqda: tobora ko'proq o'quv xonalari kompyuterlar bilan jihozlangan, tobora ko'proq media resurslari darsliklarni taklif qilmoqda. Endi maktab sinfini o'qituvchi kompyuterisiz tasavvur qilib bo'lmaydi, interaktiv doska va boshqa kompyuter uskunalari. Axborot texnologiyalari foydalanuvchilarga dasturiy va texnik vositalardan foydalanish asosida qo'yiladigan talablarga muvofiq ma'lumotlar, ma'lumotlar va bilimlarni yig'ish, to'plash, saqlash, qidirish, qayta ishlash, tahlil qilish, berish usullari va usullarini o'z ichiga oladi. Axborot texnologiyalarining quyidagi uchta asosiy komponenti mavjud: texnik vositalar majmui; dasturiy ta'minot; tashkiliy-uslubiy ta'minot tizimlari. Aloqa vositalari va axborot tashuvchilari yordamida axborot texnologiyalari odamlarga nafaqat hozirgi zamon, balki o‘tmishdagi voqealardan ham xabardor bo‘lish imkonini beradi. Axborot texnologiyalari ikki turga bo'linadi: analog; raqamli. Analog texnologiyalar axborot ma'lumotlarini uzluksiz tasodifiy o'zgaruvchi ko'rinishida ifodalaydi; Raqamli axborot texnologiyalari axborotni ikkilik arifmetika ko'rinishida tasvirlashning diskret usulidan foydalanadi. Axborotning raqamli ko'rinishi ko'proq shovqinlardan himoya qiladi, shu jumladan aloqa kanallari orqali uzatish paytida. Shunday qilib, axborot texnologiyalari va informatika bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir. Informatika - ularni avtomatlashtirish, yaratish va ishlatish usullari, vositalari va texnologiyalari haqidagi fan. Informatika fan sifatida o`quvchilar tafakkurini shakllantira oladigan shunday mazmunni qamrab oladi. Masalan, bular “tushunchalar”, “axborotni strukturalash”, “mulohaza yuritish” va hokazo mavzulardir.Demak, informatika o‘quv predmeti sifatida o‘z mazmuniga ko‘ra o‘quvchilarda axborot bilan ishlash usullarini, fikrlash usullarini shakllantirishga chaqiriladi. 8]. Informatika darslarida dunyoni tizimli idrok etish shakllanadi, turli xil tabiiy va ijtimoiy hodisalarning yagona axborot aloqalarini rivojlantirish, tizimli fikrlash rivojlanadi, uning darajasi ko'p jihatdan axborotni tezkor qayta ishlash va uning asosida asosli qarorlar qabul qilish qobiliyati bilan belgilanadi, bu maktab o'quvchilaridan va o'qituvchilardan qo'shimcha imkoniyatlarni talab qiladi. har doim yangi metodlar va o'qitish vositalaridan foydalanish [9]. Har bir maktab mavzusida kompyuter texnologiyasi grafik, audio va video fayllarni namoyish qilish imkoniyatini beruvchi katta yordam berishi mumkin. Bundan tashqari, juda ko'p turli xil dasturlar mavjud Uning yordamida siz ob'ekt modellarini har tomonlama ko'rib chiqishingiz, har qanday hodisa yoki jarayonni taqlid qilishingiz, har qanday murakkab hisob-kitoblarni bajarishingiz va batafsil tahlillarni taqdim etishingiz mumkin. Bularning barchasi sizga ko'pincha etishmayotgan vaqtni sezilarli darajada tejash imkonini beradi, bu sizga haqiqiy hayotda ko'pincha qiyin yoki imkonsiz bo'lgan narsalarni qilish imkonini beradi
AT dan foydalanishning afzalliklari:
dars davomida audio va video ma'lumotlardan foydalanish; mavzuni grafik ma'lumotlar yordamida o'zlashtirish; har xil tayyorgarlik darajasidagi o’quvchilarga tabaqalashtirilgan yondashuvdan foydalanish imkoniyati; o'qituvchilar va o’quvchilar o'rtasidagi eng tezkor aloqa imkoniyati[10]. Axborot texnologiyalarining bizga beradigan barcha afzalliklari, shubhasiz, o'quv jarayonini osonlashtiradi. Darsda axborot texnologiyalarining asosiy pedagogik maqsadlari o`quvchi shaxsini rivojlantiradi, jumladan: muloqot ko`nikmalarini rivojlantirish, ijodiy fikrlashni rivojlantirish, qiyin rolli vaziyatlarda noodatiy qarorlar qabul qilish qobiliyati;
eksperimental faoliyatda bilimlarni takomillashtirish. Zamonaviy o’zbek ta'limida axborot texnologiyalarining potentsiali inson individual rivojlanishining keng doirasi (hissiyotlar, his-tuyg'ular, hissiyotlar) bilan belgilanadi. intellekt, dunyoqarash, mustaqil ijodiy va tanqidiy fikrlash, estetik ong va boshqalar). Axborot texnologiyalari resurslarini rivojlantirish masalalari asosan "elektron pedagogika" kontseptsiyasi ustida ishlayotgan o’zbek o'qituvchilarining e'tiborini tortadi. Ularning fikricha, axborot texnologiyalari rivojlanish ta'limi uchun ko'plab afzalliklarni beradi. Hozirgi kunda eng keng tarqalgani masofaviy ta'limdir. Ushbu ta'lim shaklining ratsionalligi haqidagi g'oya va fikr juda boshqacha va ko'pincha butunlay diametrikdir. Buning sababi shundaki, yaqin vaqtgacha deyarli har qanday o'qitish usuli masofaviy ta'lim deb hisoblanar edi, unda materiallarning kamida kichik bir qismi mustaqil ta'lim uchun topshirildi. Masofaviy ta'lim tobora yopiq ta'lim tizimi bilan bog'liq. Unda axborotni taqdim etishning asosiy aloqa vositasi Internet hisoblanadi. Maxsus ishlab chiqilgan qobiq individual o'rganishga imkon beradigan vositalar to'plamini, o'rganish, tekshirish va o'z-o'zini tekshirish uchun zarur bo'lgan axborotni ta'minlashi, yakuniy nazorat choralari tizimini va boshqalarni ta'minlashi kerak. Buning uchun allaqachon yaratilgan hisoblash texnologiyalarining xilma-xilligini hisobga olgan holda mablag'lar etarli. Masofaviy ta'lim standart o'quv jarayoniga xos bo'lgan barcha tarkibiy qismlarni aks ettiruvchi o'qituvchi va talabalarning o'zaro masofada o'zaro ta'sirini ko'rib chiqadi. Masofaviy ta'lim hamma uchun teng ta'lim imkoniyatlarini ta'minlaydi. Ushbu turdagi ta'lim tufayli siz istalgan xorijiy universitetga o'qishga kirib, qadrlanadigan diplom olishingiz mumkin. Masofaviy ta'limning ijobiy tomoni ta'lim jarayonining joy va vaqtini tanlashdir. Masofaviy ta’limning rivojlanishiga to‘siq bo‘lib, aholining ushbu tizimdan xabardorligi pastligidir. Ammo shunga qaramay, masofaviy ta’lim tobora ommalashib bormoqda. Yaqin kelajakda aholining taxminan 40-50 foizi masofadan turib o'qishadi, deb ishoniladi [9]. Xalqaro internet tarmog‘i ta’lim muassasalari uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Keng tarqalgan, xavfsiz, masofaviy ta'limni tashkil qilish uchun eng qulay imkoniyatlarni taqdim etadi. Internet bir necha turdagi xizmatlarni taqdim etadi, ular orasida masofaviy ta'limni qo'llab-quvvatlash tizimini o'rnatish imkoniyati mavjud. Maktabda butun dunyo bo'ylab tarmoqqa kirish imkoniyatiga ega kompyuter mavjudligini ta'kidlash muhimdir. Bu ta’lim muassasasidan ochiq ta’lim tizimining mahalliy markazi sifatida foydalanish imkonini beradi, bu esa abituriyentlarga turli kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalarida masofaviy ta’limni davom ettirish imkonini beradi [2]. Kompyuterlar ta'limda katta rol o'ynaydi. Ular vaqtni tejaydi, ko'plab jarayonlarni avtomatlashtiradi, bilim sifatini nazorat qiladi, bilimlarni yaxshiroq o'zlashtirishga hissa qo'shadi va hokazo. Ammo bironta ham kompyuter o’qituvchining ta’limda foydalanadigan uslubi axborot texnologiyalar fiydalanish ko’nikmalarisiz amalga oshmaydi, chunki kompyuterning jihozlari qanchalik yaxshi bo'lmasin, hech kim bolalarni o'qituvchidan yaxshiroq o'rgata olmaydi [11]. Shuningdek, axborot texnologiyalari o'yin usullarini rivojlantirish va o'quv jarayonini talabalarning jamoaviy faoliyati sifatida tashkil etish imkonini beradi. Zamonaviy jamiyatda axborot texnologiyalarining o'rni va roli yuqori, chunki axborotning roli yuqori. Ta'limdagi axborot texnologiyalari axborot texnologiyalari to'liq hajmda ta'minlay oladigan ko'rinish kabi ta'lim tizimining muhim tarkibiy qismi tufayli batafsilroq ma'lumot olish uchun o'qitish shakllari va usullari palitrasini diversifikatsiya qilish imkonini beradi. Maktabda ta’lim jarayonini takomillashtirishning zamonaviy usullaridan biri ta’limni axborotlashtirish, xususan, axborot texnologiyalaridan foydalanish hisoblanadi. Ta'limni axborotlashtirish nafaqat ta'limni axborotlashtirishni o'z ichiga oladi. Bu ta'lim faoliyatini axborotlashtirish, o'quv natijalarini monitoring qilish va o'lchash, ta'lim jarayonlari, sinfdan tashqari, ilmiy-tadqiqot va ilmiy-uslubiy faoliyat, shuningdek tashkiliy va boshqaruv faoliyati. O'quv jarayonidagi axborot texnologiyalari fanlarni o'rganishda ma'lumotni chuqurroq o'zlashtirishga yordam beradi va dars davomida o'qituvchilarning mehnatini osonlashtiradi.
Shunday qilib, ta'limni axborotlashtirish o'quv jarayonining muayyan tomonlarini o'zgartirishga olib keladi. Talaba va o'qituvchining faoliyati axborotlashtirishga o'tmoqda. Talaba katta hajmdagi turli ma'lumotlardan foydalanishi, ularni to'plashi, qayta ishlashi mumkin. O'qituvchi odatiy mashg'ulotlardan ozod bo'lib, o'quv jarayonini o'rganish, talabaning rivojlanishini kuzatish imkoniyatiga ega bo'ladi. Umuman olganda, o‘qituvchilar ta’lim jarayonida shakllangan o‘qitish usullaridan axborot texnologiyalaridan foydalanishga o‘tishga tayyor emaslar. Kompyuterlar asosan qo'shimcha o'quv quroli sifatida ishlatiladi. Axborot texnologiyalaridan foydalanish ta'lim faoliyatini takomillashtirishga yordam beradi, o'quv jarayoni sifatini oshiradi va o'quvchilarning individual faoliyati samaradorligini oshiradi. Shuningdek, o‘quv jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish ta’limni axborotlashtirishning zamonaviy texnologiyalari va vositalarini ishlab chiqish va qo‘llash bo‘yicha malakali mutaxassislarni tayyorlaydi. Ta’limni axborotlashtirish ta’limning yangi sifatiga e’tiborni qaratish demakdir. Maktab bitiruvchilarni muvaffaqiyatli hayotga va ortiqcha ma'lumot sharoitida ishlashga tayyorlashga majburdir. Ilgari bir necha kishining mulki bo'lgan axborot va kommunikatsiya kompetensiyasi endi hamma uchun ochiq bo'lishi kerak. Bu yangilangan ta'lim standartlarini talab qiladi. Ta'limni axborotlashtirish o'zgarishlar jarayonidir. Maktabni axborotlashtirish, shubhasiz, qimmat narsa. Ta'limni axborotlashtirish jarayonini rivojlantirishning zamonaviy tendentsiyalarini tahlil qilish, uni jamiyatning kelajakdagi ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy rivojlanishi manfaatlaridan kelib chiqib oqilona tashkil etish natijasida eng murakkab va juda dolzarb ilmiy, tashkiliy va ijtimoiy muammo. Ushbu muammoni hal qilish uchun ta'lim sohasidagi mutaxassislarning doimiy o'zaro hamkorligi zarur, shuningdek, ushbu o'zaro hamkorlikni davlat tomonidan samarali qo'llab-quvvatlash [4]. Axborot texnologiyalari asosiy ta’lim vazifasidan tashqari o‘quvchining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi, dunyoqarashini kengaytiradi. Asosiy fanlardan tashqari, o’quvchi qo'shimcha ta'lim olishi mumkin, masalan, dasturlash tilini o'rganishni boshlashi, onlayn kurslardan, simulyatorlardan foydalanishi, istalgan ijtimoiy tarmoqda muloqot qilishi mumkin [9]. Yashash joyi va yoshidan qat'iy nazar bilim olishingiz mumkin. Hozirgi vaqtda butun dunyo bo'ylab tarmoq va turli xil dasturiy mahsulotlar o'z assortimentida xilma-xildir. Aynan axborot texnologiyalarining rivojlanishi tufayli qo'shimcha ta'limni davom ettirish g'oyasi to'liq amalga oshirilmoqda. Shuningdek, axborot texnologiyalari ko'proq odamlarni o'rganishga undaydi, turli ilmiy loyihalarni amalga oshirish, innovatsion loyihalar va maqolalar yaratish. Shunday qilib, o'quv jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish o’quvchilarni zamonaviy axborot jamiyatida hayot va mehnatga tayyorlash uchun zarurdir [10]

Adabiyotlar

1.Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 27 июндаги “Ёшлар – кжагимиз” Давлат дастури тўғрисида”ги ПФ-5466-сон Фармони. // Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 15.08.2018 й., 07/18/3907/1706-сон

2.Aleshin L.I. Axborot texnologiyalari: Darslik / L.I. Aleshin. Moskva: DS bozori. - 2011. - 384 b.
3.Zaxarova I.G. Ta'limda axborot texnologiyalari / I.G. Zaxarov. - 4-nashr, o'chirilgan. - M.: 2008. - 192 b.
4.Umumiy o'rta ta'limni axborotlashtirish: Ilmiy-uslubiy qo'llanma / tahrir. D.Sh. Dengizchi. - M .: Rossiya Pedagogika Jamiyati. - 2004.
5.Kovalenko A.A., Krasovskaya L.V. Zamonaviy maktabda informatika o'qitish muammolari // "Fan va ta'lim: mahalliy va xorijiy tajriba" xalqaro ilmiy-amaliy sirtqi konferentsiya. Belgorod. - 2016. - 143b.
6.Korotkov N. Maktabda informatika: hozirgi va kelajak / N.K. Korotkov // Xalq ta'limi. - 2008. - No 6. - P. 176 - 180.
7.Krasovskaya L.V. Maktabda informatika fanini o'rganishda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish / L.V. Krasovskaya, A.S. Zubenko, N.S. Salyaeva, E.V. Chuev. - Yalta: yangi sharoitlarda oliy ta'limni rivojlantirish tendentsiyalari. - 2016. - 218s. Lyfenko A.V. Umumta’lim maktabida “Informatika va AKT” fanini o‘qitish muammolari // “Zamonaviy maktabda informatika o‘qitish metodikasining dolzarb muammolari” xalqaro konferensiyasi. FGBOU VO MPGU / Ed. T.B. Zaxarova, N.K. Natelauri. – M.: MPGU. - 2016. - 397 b.
8.Polat E.S. Masofaviy ta'limning pedagogik texnologiyalari - Masofaviy ta'lim: qo'llash sohalari, muammolari va rivojlanish istiqbollari / Xalqaro ilmiy-amaliy Internet konferentsiyasi - M. - 2005. - B.50-55. Skakovskaya L.N. O'quv jarayonini modernizatsiya qilish yo'lida / L. N. Skakovskaya, N. A. Luchinina, V. V. Migal // Rossiyada oliy ta'lim. -2010 yil. - N 3. - S. 61-67.
9.Fedotova, E.L. Fan va ta'limda axborot texnologiyalari: Darslik / E.L. Fedotova,
A.A. Fedotov. - M.: ID FORUM, NITs INFRA-M. - 2013. - 336 b. Sulla R.V.,
10. Krasovskaya L.V. Maktab ta'limida axborot texnologiyalari // Xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya maqolalari to'plami. - Belgorod. - 2017. - S. 521-523. [URL: http://rrpedagogy.ru/journal/article/1253/]. – M.: MPGU. - 2016. - 397 b. Polat E.S. 11.Masofaviy ta'limning pedagogik texnologiyalari - Masofaviy ta'lim: qo'llash sohalari, muammolari va rivojlanish istiqbollari / Xalqaro ilmiy-amaliy Internet konferentsiyasi -