Axborot texnologiyalarining jamiyat

---

AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING JAMIYAT 
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI VA O’QUV JARAYONIDAGI AHAMIYATI 
B.Xurramov – 
Surxondaryo viloyati XTXQTMOHM katta o’qituvchisi 
J.Qarshiyev – 
Surxondaryo viloyati XTXQTMOHM katta o’qituvchisi 
Bugungi kunda kompyuter texnologiyalari ta’lim tizimiga innovatsion 
texnologiyalarning zamonaviy metodlarini, usullarini va dasturiy vositalarini tatbiq 
etish bo’yicha yanada kengroq imkoniyatlarni yaratib berdi. Uzluksiz ta’lim 
tizimida bu imkoniyatlardan samarali foydalanish o’quvchilarga ta’lim va tarbiya 
berishning murakkab vazifalarini hal etish o’qituvchilarning bilimi, malakasi, 
kasbiy mahorati, iqtidori, iste’dodi va madaniyatiga hamda dars jarayonida yangi 
pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalana olish faolligiga bog’liqdir.
Shuning uchun ham bugungi kunda respublikamizda yangi zamonaviy ta’lim 
texnologiyalari tizimi yaratilib, uning asosiy vazifasi ta’lim tizimidagi ta’lim 
mazmuni uzluksizligi va uzviyligini ta’minlash, fanlarni o’qitish uslubiyatini 
takomillashtirish, o’quv jarayoniga yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini 
joriy etishdan iborat bo’ladi.
Bugungi kunda barcha ta’lim muassasalarida ta’lim olayotgan barcha 
o’quvchilar kompyuter va axborot texnologiyalarini mukammal o’rgangan, 
o’zlashtirgan va amaliyotga tatbiq eta oladigan bo’lishi dolzarb masalalardan biriga 
aylanmoqda. Ayniqsa, dars jarayonida fanlarni bir-biri bilan bog’lab o’tish, 
o’tilgan mavzuni osonroq tushunishga va ularni o’zlashtirishga olib keladi.  
Fan sohasining har qanday yangiligi, loyihasi va ishlab chiqarish tarmog’i 
murakkab matematik hisoblashlarsiz amalga oshirilmaydi. Bunday hisoblashlarni 
yengillashtirish maqsadida ko’plab zamonaviy va universal integrallashgan 
tizimlar, ya’ni amaliy dasturlar paketi yaratilmoqda. Amaliy dasturlar paketi 
amaliy va tizimli dasturlar bilan birgalikda foydalanish orqali kompyuterlarning 

---

amaliy darajasini oshirishga qaratilgan dasturiy ishlanmalarning keng doirasini o’z 
ichiga oladi. 
Ana shunday zamonaviy dasturlar majmuasidan foydalanish ko’nikmalarini 
shakllantirish uchun matematika darslarini tashkil etishda ular bilan ko’proq 
muloqot qilish kerak bo’ladi. Darslarini axborot texnologiyalari yordamida tashkil 
etish etish, bir tomondan dars sifati va samaradorligini oshirsa, ikkinchi tomondan 
o’quvchilarda shu vositalarni chuqur o’rganish bilim va ko’nikmalarini hosil 
qiladi.
Axborot va kompyuter texnologiyalari atamalari kundalik turmushda eng ko’p 
qo’llaniladigan tushunchalar desak mubolog’a bo’lmaydi.
Chunki hayotning qaysi sohasini olmaylik, qanday amallarni bajarmaylik, 
albatta, axborotlar bilan ish ko’ramiz. Ya’ni axborotlardan foydalanish, axborot 
almashish, ularni uzatish, o’zlashtirish inson faoliyatining asosiy negizini tashkil 
etadi. 
Umuman olganda, axborot texnologiyasi jamiyatning jadal rivojlanishiga 
ta’sir etuvchi eng muhim omildir. Axborot texnologiyasi insoniyat taraqqiyotining 
turli bosqichlarida ham mavjud bo’lgan bo’lsa-da, hozirgi zamon axborotlashgan 
jamiyatning o’ziga hos xususiyati shundaki, sivilizatsiya tarixida birinchi marta 
bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch – energiya, xom – 
ashyo, materiallar va moddiy iste’mol buyumlariga sarflanadigan harajatlardan 
ustunlik qilmoqda, yani axborot texnologiyalari mavjud yangi texnologiyalar 
orasida yetakchi o’rinni egallamoqda. 
Ta'lim bizning hayotimiz uchun nima qiladi? Har qanday o'zgarish 
keltiradimi? Yoki hayotning har xil turlarini olib keladi? Dunyoda ta'limning jiddiy 
va ta'sirchan ta'siri bormi? Bu savollarga javob berish bizni yanada aniq va amaliy 
yondashishga olib keladi. Ta'lim nafaqat bizning hayotimizga, balki jamiyatimizga 
ham katta o'zgarishlarga olib keladi. Yangi texnologiyalarni joriy etish va ta'limni 
tarqatish modellari vaqt, joy, ishonchlilik, almashish va bilimlarni yaratish 
(ta'limning eng muhim ustuvorligi) nuqtai nazaridan ta'limning ko'plab jihatlarini 
aks ettirishimizga, qayta ishlash va ko'rib chiqishga imkon beradi. Shunday qilib, 

---

ta'limda axborot texnologiyalarini qo'shish, ko'proq o'quvchilar ijobiy ta'sir 
ko'rsatadi. 
Yuqorida keltirilgan uchta so'z bitta tushunchaga o'xshash bo'lishi mumkin, 
ammo bu to'g'ri emas. Uning orqasida yashirin tushunchalar bir xil, lekin ikkita 
atama birlashtirilgan. Ta'lim va axborot texnologiyalari uzviy bir-biriga bog’liq 
tushunchalardir.
Ta'lim sohasining asosiy qismiga aylanib borayotgan axborot texnologiyalari 
izchil ravishda sezilarli o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Ta'lim sohasidagi axborot 
texnologiyalarining qo’llanilishi, barqaror o'zgarishlar dunyoda hayotga mazmunli 
ta'sir ko'rsatdi. Yangi texnologiyalarning paydo bo'lishi barcha an'anaviy ta'lim, 
ta'lim va tarbiya usullarini ishga solidi, o'quv dasturlarining barcha sohalariga katta 
ta'sir o'tkazadigan ishlarning eng muhim qismi hisoblanadi. Ishda, uyda va ta'lim 
muassasalarida axborotga bo'lgan yaqin munosabat bilan tezkor muloqot qilish 
ta'limning hayotiy faoliyatga aylanishini anglatadi. 
Ta'lim - bu davom etadigan jarayon, shuning uchun dunyoning har qanday 
burchagida istalgan vaqtda amalga oshiradigan odamlar ehtiyojiga aylanadi. Ta'lim 
sohasidagi axborot texnologiyalarining rivojlanishi uzoq vaqt davom etadigan 
hodisadir. Ta'lim, muayyan shaklda, turli xil o'quvchilarning ehtiyojlari bilan 
bog'lanishiga bog'liq va axborot texnologiyalari istalgan ehtiyojni qondirish uchun 
juda muhimdir. 
Multimediali vositalar - rejalashtirish, audio va vizual ta`lim, materiallarni va 
asboblarni ishlab chiqarish, ovozni o`z ichiga olgan holda, ta'lim maqsadlariga 
ko`maklashish. Audio va vizual ta'limning rivojlanishi nafaqat texnologiyani, balki 
ta'lim nazariyasini ham aks ettiradi. 
Innovatsion kommunikatsiya texnologiyalari va ta'lim muassasalariga bo'lgan 
ortiqcha talabning o'zgarishi, o'quvchilar o'z uylariga o'qish va boshqa xarajatlarni 
kamaytirishga yordam berishi, masofadan o'rganish har bir o'quvchiga(geografik 
uzoqlik, individual nogironlik, oilaviy sharoit) kirish imkoniyatini kengaytirishi 
bilan birga ta'lim sohasidagi axborot texnologiyalari savodxonligini oshirishga 
xizmat qiladi. 

---

Shu bilan birga jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmushi 
darajasining yaxshilanishiga, ijtimoiy ehtiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning 
o’sishi hamda fan – texnika taraqqiyotining jadallashishiga xizmat qiladi. 
Jamiyatni axborotlashtirish jarayonini 5 asosiy yo’nalishga ajratish mumkin: 
- mehnat, texnologik va ishlab chiqarish jarayoni vositalarini kompleks 
avtomatlashtirish; 
- ilmiy 
tadqiqotlar, 
loyihalash 
va 
ishlab 
chiqarish 
jarayonlarini 
axborotlashtirish; 
- tashkiliy – iqtisodiy boshqarishni avtomatlashtirish; 
- aholiga xizmat ko’rsatish sohasini axbomatlashtirish; 
- ta’lim va kadrlar tayyorlash jarayonini axborotlashtirish. 
Har qanday fan borliqning ba’zi tushunchalarini umumlashgan, bir-biriga 
bog’langan holda o’rganadi. Masalan, fanlarni o’qitishda turli usul va uslublardan 
foydalaniladi. O’qitishning asosini nazariy bilim va o’zlashtirilgan bilimni 
amaliyotda tekshirish tashkil etadi. Har ikkala holda ham materialni o’zlashtirishda 
ma’lum darajadagi axborotlar majmui o’quvchilar ongiga yetkaziladi. 
Bilim olishda, yani ma’lum turdagi axborotlarni o’zlashtishda kompyuter 
tizimining yordami benihoya kattadir. Axborot qanday ko’rinishda ifodalanishdan 
qat’iy nazar, uni yig’ish, saqlash, qayta ishlash va foydalanishda kompyuter 
texnikasining rolini quyidagilar belgilaydi: 
Birinchidan, o’qitishda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish standart 
(an’anaviy) tizimga nisbatan o’quv jarayonini jadallashtirib, o’quvchida ilmga 
qiziqishni oshiradi, ular ijodiy faoliyatini o’stiradi, bilim berishga differensial 
yondashish, olingan bilimlarni takrorlash, mustahkamlash va nazorat qilishni 
yengillashtiradi, o’quvchini o’quv jarayonining subyektiga aylantiradi. 
Ikkinchidan, yangi axborot texnologiyalaridan ta’lim – tarbiya jarayonida 
quyidagi shakllarda foydalanish mumkin bo’ladi: 
- muayyan predmetlarni o’qitishda kompyuter darslari; 
- kompyuter darslari – ko’rgazmali material sifatida; 
- o’quvchilarning guruhli va frontal ishlarini tashkillashtirishda; 

---

- o’quvchilarning ilmiy izlanishlarini tashkillashtirishda; 
- o’quvchilarning o’qishdan bo’sh vaqtlarini to’g’ri tashkil qilish masalalarini 
hal etishda va h. k. 
Umumta’lim maktablarida fanlarni o’rganish jarayonida zamonaviy 
kompyuter va axborot texnologiyalari vositalari bilan bevosita muloqot qilishda 
o’quvchilar kompyuter texnologiyalardan kelgusida o’zining amaliy faoliyatida 
undan foydalanish imkoniga ega bo’ladilar. Shu bilan birga o’quvchilarda yangi 
axborot texnologiyalari va ularning dasturiy vositalariga bo’lgan qiziqishi ancha 
sezilarli darajada ijobiy o’zgaradi. Bu esa o’z navbatida o’quvchilarning nafaqat 
o’qitiladigan fanlar bo’yicha, balki kompyuter va axborot texnologiyalari bo’yicha 
ham yetarlicha chuqur bilimga ega bo’lishlariga imkon yaratadi.