Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu DİLÇİLİK İNSTİTUTUNUN ƏSƏRLƏRİ №1 «Елм вя тящсил» Бакы – 2018 D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 2 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Elmi Şurasının 01 iyul 2016-cı il tarixli (protokol №7) qərarı ilə çapı tövsiyə edilmişdir. BAŞ REDAKTOR: akademik Möhsün Nağısoylu REDAKSİYA HEYƏTİ: fil.ü.f.d., dos. Baba Məhərrəmli (redaktor müavini), fil.ü.e.d. Mayıl Əsgərov (məsul katib), fil.ü.e.d., prof. Roza Eyvazova, fil.ü.e.d., prof. Sevil Mehdiyeva, fil.ü.e.d., prof.Qəzənfər Kazımov, fil.ü.e.d., prof. Qara Məşədiyev, fil.ü.e.d., prof. İsmayıl Məmmədli, fil.ü.e.d., prof. Sayalı Sadıqova, fil.ü.e.d., prof. Məsud Mahmudov, fil.ü.e.d., prof. İsmayıl Kazımov, fil.ü.e.d. İlhami Cəfərsoy, fil.ü.e.d. İlham Tahirov, fil.ü.e.d. Kamilə Vəliyeva, fil.ü.e.d. İdris Abbasov, fil.ü.f.d., dos. Aynel Məşədiyeva, fil.ü.f.d., dos. Vahid Adilov, fil.ü.f.d., dos. Gülşən Axundova. Buraxılışa məsul: Vəfa İbişova Dilçilik İnstitutunun Əsərləri Bakı, “Elm və təhsil”, 2018, 392 səh. Ünvan: Bakı şəh., H.Cavid prospekti 115, 5-ci mərtəbə, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, “Dilçilik İnstitutunun Əsərləri” əlaqə:537-04-46 © «Elm və təhsil» nəşriyyatı, 2018 D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 3 MÜNDƏRİCAT Dil tarixi və dialektologiya Möhsün Nağısoylu. Orta əsrlərdə Azərbaycan türkcəsini zənginləşdirən qaynaqlar haqqında............................................... .6 İsmayıl Məmmədli. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının lüğət tərkibində maddi-mənəvi leksika .................................................. 18 Gülsüm Hüseynova. İran dillərində hal kateqoriyası .................. 25 Könül Səmədova. Azərbaycan dilinin Şimal qrupu dialektlərində cümlə üzvləri, cümlə tipləri və onlarda qıpçaq elementləri ......................................................................... 32 Vahid Adil Zahidoğlu. “Kitabi- Dədə Qorqud”un “Qan Turalı boyu”ndakı bir soylama haqqında................................................. 44 Qətibə Quliyeva. Qədim uyğur mətnləri kontekstində xitabların üslubi-ekspressiv funksiyaları....................................................... 59 Müasir Azərbaycan dili və terminologiya Tünzalə Baxşıyeva. Mifonimlər .................................................. 70 Nərgiz Hacıyeva. “Quş” zooniminin metaforlaşması və frazeologizm yaranmasında rolu.................................................. 78 Nəzakət Qaziyeva. Qloballaşma dövründə dildə gedən proseslər: mövcud dil mənzərəsi və orfoqrafiya qaydalarına yeni baxış. .................................................................................... 95 Pərviz İsmayılov. Antroponimik sistemin xronoloji ardıcıllıqla öyrənilməsi məsələsinə dair.............................................................................. 111 Rasim Heydərov. Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydalarının tənzimlənməsinə dair................................................................... . 118 Təhminə İsmayılova. Səməd Vurğunun bədii yaradıcılığında dil məsələləri.................................................................................125 Aysel Qəribli. Əlimərdan bəy Topçubaşovun “ana dili” anlayışı......................................................................... 135 Fizuli Mustafayev. Kino dilində samitlərin tələffüzü...................142 Xədicə Heydərova. Vaqifin dilinin bəzi semantik və qrammatik xüsusiyyətləri..................................................................................154 Qasımova Şəlalə. Müasir tərcümə lüğətləri və onların xüsusiyyətləri..................................................................................162 D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 4 Gülara Quliyeva. Bədii mətnin təşkilinin temporal xüsusiyyətləri............................................................................... . 170 Gülnara Cəfərova (Əliyeva). Leksik semantikada sözün komponentlərinə görə təhlili........................................................ . 180 Mətanət Ağasiyeva. Qantəmir nəsrinin sintaktik-üslubi xüsusiyyətləri............................................................................... . 187 Natavan Əzizli. Maşın tərcüməsində obyekt dildə söz sırasının avtomatik qurulması...................................................................... 194 Pərvanə Abbasova. Yarımçıq cümlələrin kommunikativ tipləri............................................................................................. 201 İlhamə Sadıqlı. Entonim komponentli frazeologizmlərin kvantitativ təhlili.............................................................................211 Vəfa İbişova. Mətnin partiturluq kateqoriyasının müəyyənləşməsində etnomədəni və psixoloji amillərin rolu....................................................................220 Nəzəri dilçilik məsələləri İdris Abbasov. Mental məkanlarin koqnitiv statusu və konseptual inteqrasiya nəzəriyyəsi................................................ 234 Mayıl Əsgərov. Diskurs, nitq və mətnin linqvo-psixoloji mahiyyəti və qarşılıqlı transformasiya potensialı................................................ ....................................... 259 Mirvari İsmayılova. Ünsiyyətin qeyri-verbal ifadə vasitələri..... 267 Nadir Məmmədli. Nitq mədəniyyəti: dil və nitq......................... 277 Kamilə Vəliyeva. Kompüter dilçiliyinin inkişaf tarixinə bir nəzər......................................................................................... 287 Zemfira Əliyeva. Türk-slavyan dil əlaqələrinin nəzəri problemləri ....................................................................................................... 300 Baba Məhərrəmli. *Su “şəffaf maye, çay, göl, dəniz, rütubət” nostratik kökünün dünya dillərində derivatları və allomorfları ... 307 Fikrət Əlizadə. Dilçilik lövhələri (tarixi-linqvistik, etimoloji yanaşma)....................................................................... 322 Günel Bayramova. Orta əsr Venesiya yazılı mənbələrində türk və ərəb dillərinə aid ifadələrin işlənmə xüsusiyyətləri ......... 328 Арифа Гусейнова. Метод социолингвистического измерения.................................................................................... 339 D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 5 Türk dilləri İslam Sadiq. Şumer və türk dillərində ilk sözlər və səs artımı yolu ilə söz yaradıcılığı .......................................................344 Aynel Məşədiyeva. Türk dillərində feili bağlamaların və feili sifətlərin öyrənilməsinin nəzəri problemləri..........................355 Elçin İbrahimov. Türkiyədə əlifba siyasəti..................................363 Resenziya Elçin Məmmədov. “Dünya dillərində homogen sözlər” ..............369 Gülsüm Hüseynova. Dəyərli tədqiqat ......................................... 374 Personalia Qüdrət Cəfərov – 80.................................................................... 376 Azərbaycan dialektoqrafiyası – 60 ............................................ 380 Məqalə müəlliflərinin nəzərinə .................................................. 388 D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 6 Dil tarixi və dialektologiya Möhsün Nağısoylu AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, akademik dr_mohsun@yahoo.com Orta əsrlərdə Azərbaycan türkcəsini zənginləşdirən qaynaqlar haqqında * (I məqalə) Açar sözlər: dilin zənginləşməsi, tərcümələr, lüğətlər, “Kəvamilüt- təbir”, söz yaradıcılığı Ключевые слова: обогащение языка, переводы, словари, “Кавамил ат-табир”, словообразование Key words: enrichment of the language, translations, dictionaries, "Kavamil at-tabir", word formation Orta əsrlərdə Azərbaycan milli ədəbi dilini-türkcəni yaşadan, onu zənginləşdirən və bu böyük mənəvi irsi gələcək nəsillərə çatdıran, təbii ki, birinci növbədə söz ustaları – şairlər, yazıçılar olmuşlar. Bu baxımdan doğma ana dilində yazıb-yaradan ilk Azərbaycan şairləri sırasında İzzəddin Həsənoğlunun, xüsusilə də Qazı Bürhanəddinin yaradıcılığı böyük əhəmiyyət daşıyır.Məlum olduğu kimi, qaynaqlarda İ.Həsənoğlunun türkcə və farsca divanları haqqında bilgilər verilsə də, şairin türkcə üç şeiri, farsca isə bir şeiri günümüzə qədər çatmışdır. Həsənoğlunun “Apardı könlümü...” sözləri ilə başlayan məşhur qəzəlinin cilalanmış və mükəmməl poetik dili və bunun sübutu olaraq şeirdə işlənmiş məcazlar və frazeologizmlər (“apardı könlümü”, “başımdan getmədi”, “şirin söz” və s.) türkcənin qədim tarixindən xəbər verir (1, 160-161). Orta əsrlərdə Azərbaycan milli ədəbi dilinin inkişafında və zənginləşməsində İmadəddin Nəsimi və Məhəmməd Füzuli kimi böyük söz ustalarının misilsiz xidmətləri olmuşdur (bax: 1, 199-235; 296-391). * Bu iş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fondunun maliyyə yardımı ilə yerinə yetirilmişdir – Qrant № EİF-KETPL-2-2015-1(25)-56/46/5. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 7 Orta əsrlərdə Azərbaycan türkcəsinin yeni söz və ifadələrlə zənginləşməsində müstəsna rolu və xüsusi çəkisi olan qaynaqlar sırasında aşağıdakıları da ayrıca olaraq qeyd etmək lazımdır: 1. Sözügedən dövrdə ərəbcədən, xüsusilə də fars dilindən tərcümə olunmuş əsərlər; 2. Həmin dövrə aid farsca-türkcə lüğətlər. Azərbaycan türkcəsində olan klassik tərcümə əsərlərinin çoxu XV- XVI yüzilliklərin məhsuludur və həm nəzmlə, həm də nəsrlədir. Əsasən, dini, bədii və fəlsəfi mövzuları əhatə edən ilkin tərcümə örnəkləri canlı xalq danışıq dilində qələmə alınmışdır, məhz buna görə də ədəbi dil tarixinin araşdırılması üçün zəngin material verir. Bu baxımdan orta əsrlərdə fars dilindən Azərbaycan türkcəsinə nəsrlə edilmiş tərcümələr xüsusilə əhəmiyyətlidir. Belə ki, klassik tərcümə əsərlərinin bir çoxu eyni zamanda Azərbaycanda milli ədəbi dilin yeni söz və terminlər hesabına zənginləşməsi prosesini qabarıq şəkildə əks etdirən dəyərli qaynaqlardır. Buna nümunə olaraq Xızır bin Əbdülhadi Bəvazicinin 955/1548-ci ildə fars dilindən tərcümə, etdiyi “Kəvamilüt-təbir” kitabını göstərmək olar (bax: 18). Yuxuyozmaya dair ensiklopedik səciyyə daşıyan bu tərcümə əsərində mütərcimin söz yaradıcılığı sahəsindəki səmərəli fəaliyyətinin nəticəsi, daha doğrusu, yazılı ədəbi dilin zənginləşməsinin göstəricisi olan bir sıra leksik vahidlər yer almışdır. Kitabın mütərcimi Bəvazicinin fars dilindən hərfi tərcümə yolu ilə özünün yaratdığı çoxlu sayda leksik vahidlər quruluşca həm düzəltmə, həm də mürəkkəb sözlərdir. Bu qəbildən olan düzəltmə sözlərin bir çoxu -ıcı, -ici şəkilçisinin köməyi ilə düzəlmişdir. Onlardan bir neçəsinə (farsca orijinalları ilə birgə) nəzər salaq: Xanənde-oqıyıcı. Müasir ədəbi dilimizdə yalnız müğənni, xanəndə anlamında işlənən farsmənşəli xanənde sözü bu dildə tarixən bir neçə məna daşımışdır: 1. oxucu, oxuyan, mütaliə edən; 2. müğənni, xanəndə; 3. dəvət edən, dəvətçi, 4. savadlı. Sözün sonuncu iki mənası fars dili üçün arxaik səciyyə daşıyır (8,I,951). “Kəvamülüt-təbir”in farsca orijinalında bu söz birinci mənada işlənmişdir. Xanənde quruluşca düzəltmə sözdür: xandən (burada: oxumaq, mütaliə etmək) felinin kökü xan və -ənde şəkilçisindən ibarətdir. Fars dilində çox işlək olan -ənde şəkilçisi feil kökünə qoşularaq, əsasən, feili sifət düzəldir: binənde (görən, tamaşaçı), cuyənde (axtaran), rəvənde (gedən) və s. Bəvazicinin xanənde sözünün qarşılığı kimi işlətdiyi oqıyıcı sözü də istər mənaca, istərsə də quruluşca onun farsca əsli ilə tam üst-üstə düşür. Belə ki, oxuyan, mütaliə edən anlamında işlənmiş bu söz də D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 8 farsca orijinalı kimi quruluşca düzəltmədir və oxumaq feilinin kökü (oxu) və -yıcı şəkilçisindən ibarətdir. Oqıyıcı sözünə qədim türk mətnlərində eyni mənada oqıcı və oqığçışəkillərində rast gəlirik (bax: 25,369). Orta yüzilliklərə aid türk yazılı abidələrində isə bu söz okucu və okuyucuşəkillərində qeydə alınmışdır (bax: 30,V,2952; 18,343-344). Maraqlıdır ki, sözügedən mətnlərdə istər oqıcıvəoqığçı söz ləri, istərsə də okucu və okuyucu leksemlərinin yalnız dəvət edən, dəvətçi anlamında işlənməsi göstərilir (bax:25,369; 30,V,2952). Bu amili nəzərə aldıqda belə bir fikrə gəlmək olar ki, oqıyıcı sözünü müasir ədəbi dilimizdəki oxucu, mütaliə edən anlamında ilk dəfə işlədən və yazılı ədəbi dilə gətirən, bununla da türkcənin söz ehtiyatını zənginləşdirən tərcüməçilərdən biri də Xızır bin Əbdülhadi Bəvazici olmuşdur. Oqıyıcı sözü ilə bağlı daha bir məsələni qeyd etməyi lazım bilirik. Azərbaycan ədəbi dili tarixinə aid kitab və araşdırmalarda –ıcı –ici şəkilçisi əsasən, feildən sifət düzəldən şəkilçi kimi təqdim olunur (13,136-137). Konkter olaraq XVI əsr yazılı tərcümə abidəsi “Kəvamilüt-təbir”də, eləcə də eyni yüzilliyin yadigarı olan Nişatinin “Şühədanamə” tərcüməsində isə (bax:16) bu şəkilçi ilə düzələn sözlərin çoxu qrammatik mənaca isimdir. Məsələn, “Şühədanamə”də: qayırıcı (hami), saxlayıcı (gözətçi, qoruyucu); “Kəvamilüt-təbir”də: alıcı (müştəri), yazıcı (mirzə, katib; yazan, yazıçı) və s. Amuzənde-ögrənici. Farsmənşəli amuzənde sözü də eynilə xanənde kimi quruluşca düzəltmədir. amuxtən (öyrətmək, öyrənmək) felinin kökü amuzvə -ənde şəkilçisindən ibarətdir. Fars dili lüğətlərində rast gəlmə- diyimiz amuzənde sözü mətndən də göründüyü kimi, öyrənən, şagird, tələbə anlamını daşıyır. Maraqlıdır ki, Bəvazicinin amuzənde sözünün qarşılığı kimi işlətdiyi ögrənici sözü istər qədim türk mətnlərində, istərsə də orta yüzilliklərə aid türk yazılı abidələrində qeydə alınmamışdır. Bu faktı nəzərə alaraq belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, ögrənici sözü də Bəvazicinin söz yaradıcılığı sahəsindəki səmərəli fəaliyyətinin nəticəsidir. Daha doğrusu, bu sözü Bəvazici fars dilindən “kalka” şəklində tərcümə yolu ilə düzəltmiş və ilk dəfə yazılı ədəbi dilə gətirmiş, bununla da ədəbi dilin zənginləşməsi işinə xidmət etmişdir. Fəribənde-aldayıcı. Farsmənşəli fəribənde sözü quruluşca yuxarıda qeyd olunan xanənde və amuzənde leksemləri ilə üst-üstə düşür: fəriftən- (aldatmaq) felinin kökü fəribvə-əndeşəkilçisindən ibarətdir. Farsca sifət kimi işlənən bu sözün lüğəvi mənası aldadan deməkdir. Bəvazicinin həmin sözün qarşılığı olaraq işlətdiyi aldayıcı da eyni quruluşdadır: aldamaq (aldatmaq) felinin əsası olan alda və -yıcı şəkilçisindən düzəlmişdir. Qeyd D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 9 edək ki, aldayıcımənaca da fəribənde ilə tam üst-üstə düşür. Maraqlıdır ki, aldayıcı sözü qədim türk mətnlərində qeydə alınmamışdır. XIII-XVI əsərlərə aid bir necə qaynaqda isə bu sözün aldağan (çox aldadan) və alduğu(aldadıcı) variantları qeydə alınmışdır (bax: 30,I,92-93). Farsca məşhur “Qabusnamə” kitabının XV əsrə aid türkcəyə tərcüməsində və XVI-XVII yüzilliklərə aid “Ət-töhfətüs-səniyyə” və “Müxfətüt-töhfə” adlı farsca-türkcə lüğətlərdə isə aldayıcı sözü eynilə Bəvazicidə olduğu kimi işlənmişdir (bax: 30,I,98). Aldayıcı sözünün bu yazılı qaynaqlarda eynilə Bəvazicidəki kimi işlənməsi sübut edir ki, orta əsrlərin tərcüməçi və leksikoqrafları farsca ayrı-ayrı sözlərin tərcüməsi zamanı eyni metod və prinsiplərə söykənmiş, məhz buna görə də bir çox hallarda, bəlkə də, biri digərindən xəbərsiz ayrı-ayrı farsmənşəli sözləri eyni şəkildə tərcümə etmiş və yazılı ədəbi dilə gətirmişlər. Setanende-diləyici. Farscada: Dəst-e bəxşənde behtər əst əz dəst-e setanənde. Bəvazicinin tərcüməsində: Bəxşəndə əl diləyici əldən yegrək. Nümunələrdən göründüyü kimi, Bəvazici farsca mətndəki bəxşənde (bağışlayan) fars sözünü tərcümədə olduğu kimi saxlamış, setanənd- e(istəyən, diləyən) sözünü isə diləyicikimi tərcümə etmişdir. Maraqlıdır ki, diləyicisözünə istər qədim türk mətnlərində, istərsə də orta yüzilliklə- rə aid türk yazılı abidələrində rast gəlmirik. Deməli, bu söz də Bəvazi- cinin özünün yaratdığı leksemler sırasındadır və ilk dəfə onun tərəfindən yazılı ədəbi dilə gətirilmişdir. Bəvazici “Kəvamilüt-təbir”in farsca orijinalında işlənmiş bir sıra sözlərin dilimizə tərcüməsi zamanı -cı, -ci; -lı, -li, -lu, -lü; -lıq, -lik, -luq, -lükkimi sözdüzəldicisi şəkilçilərin köməyi ilə yaranmış düzəltmə sözlərdən də istifadə etmişdir. Qeyd edək ki, bu qəbildən olan sözlərin çoxuna eynilə qədim türk mətnlərində, eləcə də orta əsrlərə aid türkdilli yazılı abidələrdə də rast gəlirik. Onlar müasir ədəbi dillmizdə də azacıq dəyişikliklə işlənir. Bu isə o deməkdir ki, Bəvazici həmin sözləri doğma ana dilindən – türkcədən hazır şəkildə götürmüş və orijinalda olan sözlərin qarşılığı kimi işlətmişdir. Bu qəbildən olan çoxsaylı sözlər içərisində aşağıdakılar diqqəti çəkir. Həmin sözləri farsca mətndəki orijinalları ilə birgə veririk:kolahduz -börkçi,kəfşgər –başmaqçı,rəngrəz - boyaçı, mivedar - yemişlü, sərapərde - günlük,came-ye xab- gecəlik, barani- yağmurlıq və s. Öncə qeyd edək ki, Bəvazicinin işlətdiyi bu sözlərin hamısı quruluşca düzəltmədir, onların farsca orijinalları içərisində isə quruluşca həm düzəltmələri, həm mürəkkəbləri, həm də bir izafət tərkibi var. Deməli, orijinaldakı leksik vahidlərin tərcüməsində tərcüməçi heç də D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 10 həmişə onların quruluşunu da saxlamağa çalışmamış, bir çox hallarda hə- min sözləri ana dilində mövcud olan qarşılıqları ilə verməyə cəhd göstərmişdir. Maraqlıdır ki, tərcüməçinin işlətdiyi bu sözlərdən yalnız gecəlik dilimizdə vətəndaşlıq hüququ qazana bilməmiş, yemişlü isə müasir ədəbi dilimizdə bir qədər fərqli məna daşıyır, digərləri isə olduğu kimi işlənir. Bununla belə, həmin sözlər Bəvazicinin tərcümə sənətinə olan münasibətinin açıqlanması və onun bu sahədəki peşəkarlığının üzə çıxarılması baxımından maraq doğurur. Bəvazicinin “Kəvamilüt-təbir”də işlətdiyi düzəltmə sözlər içərisin- də -çı, -çi şəkilçisinin iştirakı ilə düzəlmiş iki söz haqqında da ayrıca danışmaq lazım gəlir. Bunlar çağdaş ədəbi dilimiz üçün arxaik səciyyə daşıyan və orta əsrlərin yazılı abidələrində nadir hallarda işlənilən quyumcı və qəcərçi sözləridir. Dilimizdə indi də eynilə işlənən farsmənşəli zərgər sözünün qarşılığı olan quyumcı lekseminin kökündə dayanan quymaq feli Mah- mudKaşğaridə tökməkmənasında işlənmişdir (bax: 25,464). Quyumçu sözünə Hinduşah Naxçivaninin "Əs-sihah" lüğətində (10,53), Əsirəddin Əbu Həyyan əl-Əndəlusinin "Kitab əl-idrak" əsərində (6,47) və V.Radlovun lüğətində (26,II,209) rast gəlirik. Rəhbəri(rəhbərlik, bələdçilik) sözünün qarşılığı kimi işlənmiş qəcərçi sözü isə nə qədim türk mətnlərində, nə də orta əsr yazılı abidələrində qeydə alınmışdır. Bu sözə bizə məlum məşhur mənbələrdən yalnız XVI əsr Azərbaycan tərcümə əsəri "Şühədanamə"də iki cümlədə rast gəlirik: Bir qəcərçiyiücrət ilən dutdı, ta badiyə yolından Müslimi Kufəyə yetürə. Tanrının təqdirindən qəcərçiyolı azdı. (20,220b) Lazar Budaqovbu sözü ğəçərçi-ğəzərçi şəklində qeydə almış və onun bələdçi, yol göstərən, rəhbər mənalarını göstərmişdir (24,1,772). Maraqlıdır ki, qəğərçi sözü Səfəvilər dövründə farsca yazılmış bir neçə əsərdə rabitəçi, bələdçi mənasında işlənmişdir (bax: 22,335-336). Həsən Zərinəzadənin fikrincə, qəcərçi sözü qaçırmaq felindən (qaç+ır+çı) törən- mişdir (22,335). Bəvazicinin söz yaradıcılığı sahəsindəki fəaliyyətinin bir qismi də mütərcimin fars dilindən “kalka” şəklində tərcümə yolu ilə yaratdığı və yazıcı ədəbi dilə gətirdiyi (deməli, onu həm də zənginləşdirdiyi) quruluşca mürəkkəb olan sözlərdən ibarətdir. Maraqlıdır ki, bu qəbildən olan mürək- kəb sözlərin bir çoxunda ikinci tərəfdə -ıcı, -ici şəkilçisindən istifadə olun- muşdur. Öncə həmin sözlərdən bir neçəsini ümumi şəkildə diqqətə çatdırı- rıq: əzabendirici, qaniçici, ayinəsalıcı, qeybətedici, ipdəoynayıcı, panbuqatı- D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 11 cı, tavarsatıcı, sikkəurucı, suyatalıcı, gözədərmansalıcıvə s. Qeyd edək ki, bu sözlərin farsca qarşılıqlarının bəziləri farsmənşəli yox, ərəb- Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|