M
AVZU
: B
OLALARDA
BOSHLAN
ĞICH
MATEMATIK
TUSHUNCHALARNI
RIVOJLANTIRISHNING
UMUMIY
METODIKASI
. B
OLALARDA
BOSHLAN
ĞICH
MATEMATIK
TUSHUNCHALARNI
RIVOJLANTIRISH
PEDAGOGIK
-
PSIXOLOGIK
TAMOYILLARI
,
FANLARARO
BO
ĞLIQLIGI
.
Guruh: BT-105
Bajardi :Akramova F.
Tekshirdi:Mamedova M.
MUSTAQIL ISH
ANGREN UNIVERSITETI
Fan: Bolalarning boshlang'ich matematik
tushunchalarni rivojlantirish.
R
EJA
:
Bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish
nazariyasi va metodikasi.
Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish
muammosining psixologik-pedagogik asoslari.
Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish
shartlari.
Tushuncha-bu predmetlar va xodisalarni ba’zi bir muxitni
alomatlariga ko’ra farqlash yoki umumiylashtirish natijasidir.
Masalan, son, miqdor, kesma, to’g’ri chiziq va xokazo. Alomat (belgi)
esa predmet yoki xodisalarning bir- biriga o’xshashligi, tengligi yoki
farqlanishini bildiruvchi xossadir. Predmetlar deganda obyektlar
nazarda tutiladi. Odatda, obyektlar ma’lum muhim va muhim
bo’lmagan xossalarga ega. Muhim xossa faqat shu obyektga tegishli va
bu xossasiz obyekt mavjud bo’la olmaydigan xossalarga aytiladi.
Obyektning mavjudligiga ta’sir qilmaydigan xossalar muhim
bo’lmagan xossalar xisoblanadi. Obyekt nimani anglatishini bilish
uchun uning xossalari mavjud bo’lsa, u xolda bu obyekt xaqida
tushuncha mavjud deyiladi. Tushuncha nomlanadi, shuningdek,
mazmun va hajmga ega bo’ladi. Obyektning barcha muhim xossalari
birgalikda tushunchaning mazmunini tashhil etadi. Bir xil muhim
xossalarga ega bo’lgan obyektlar to’plami tushuncha hajmini tashhil
etadi. Demak, tushuncha hajmi bitta tushuncha bilan nomlanishi
mumkin bo’lgan obyektlar to’plami ham ekan. Matematik
tushunchalar o’z navbatida insoniyat to’plagan katta tajribani
umumlashtirish natijasida yuzaga keladi va moddiy dunyoning tub
mohiyatini aks ettiradi, lekin real obyektlarning ko’pgina xossalaridan
ko’z yumgan xolda ularni ideallashtirish natijasida xosil bo’ladi.
Matematik tushunchalarni shakllantirish maktabgacha yoshdagi
bolalarni matematiqani o’rgatishga tayyorlash maktabning zarur
predmetlaridan biri sifatida tan olingan. Bolalarda matematik
tushunchalarni shakllantirish nazariyasi va metodikasining bosh
masalasi bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirishning
didaktik asoslarini ishlab chiqishdan iborat. Bu o’z navbatida
dunyoni chuqur bilish, fikrlashni rivojlanishini yangi metodlarini
o’rganish kabi vazifalarni bajarish orqali yechiladi. Bolalarda
matematik tushunchalarni shakllantirishning nazariy jixatlari
psixologik, pedagogik va boshqa fundamental fanlar asosida
yaratiladi:
— Ko’rgazmali dasturli xujjatlar (bolalarda matematik
tushunchalarni shakllantirish bo’yicha ko’rsatmalar va xokazo);
— Metodik adabiyotlar (maxsus jurnallarda chop etilgan
maqolalar, masalan, maktabgacha tarbiya to’g’risida o’quv
qo’llanmalar, o’yinlar va xokazo);
— Jamoa va yakka tartibda ish olib borish, ilgor tajriba va
olimlarning fikrlari.
Xozirgi kunda bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish
muammosi ilmiy asoslangan metodik tizimga ega. Ularning asosiy
elementlari maqsad, mazmun, metodlar, ishni tashhil etish shakl va
usullari bir-biri bilan uzviy bog’liqdir. Ular orasidagi asosiy maqsad
tasavvurni shakllantirishga qaratiladi.
Matematik tushunchalarni shakllantirish - inson ijodiy faoliyatining
butun maqsadli amalga oshiriladigan pedagogik jarayonidir. Uning
maqsadi - bolalarni faqat matematiqani bilishdan emas, balki ularni
xayotga tayyorlash, o’zlarining xayotdagi o’rinlarini topa olishlariga
yordam berishdan iborat.
Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish fanining asosiy
masalalari quyidagilardan iborat:
— Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish darajasi
nuqtai nazaridan ikkinchi kichik, o’rta, katta va maktabga tayyorlov
guruhlari uchun shartlar rejasini asoslash;
— Matematik tushunchalarni rivojlantirish maktab matematikasini
o’rganishga
tayyorlashni
rejalash;
matematik tushunchalarning
rivojlantirish yo’llari va shartlarini ishlab chiqish;
— Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirishni ta’minlovchi
metodik ko’rsatmalar berish.
Maktabgacha ta'lim tizimini qayta qurishning asosiy yo'na
lishlaridan biri bolaning xususiyatlari, imkoniyatlari, layoqati va
qobiliyatlarini e'tiborga olgan holda uni shaxs sifatida mukammal
rivojlantirishga qaratilgan ta'limdir. Ma'lumki, har bir inson
o'zining intilishlari, qobiliyati va imkoniyatlariga ko'ra hayotda o'z
o'rnini topa olgan sharoitda rivojlanuvchi jamiyatni barpo-etishi
mumkin.
Jamiyatdagi insonning to'laqonli faoliyati, ya'ni lining har kungi
hayoti, ishlab chiqarish faoliyati, undan yuqori darajadagi
umumiy rivojlanish va umumiy madaniyatini takomillashib
borishi talab qilinadi. Shuning uchun bizning asosiy vazifamiz
maktab yoshigacha bo'lgan bolalarni bilimga undash, faollikka
chaqirish, amaliy faoliyatning har bir turida matematik
tushunchalarning muhimligini ko'rsatish, fikrlashga o'rgatishdan
iboratdir.
Demak,
zamonaviy
maktabgacha ta'lim oldida bolalarga yoshligidan boshlab
mustaqil,
faol matematik tushunchalarni rivojlantirish vazifasi turibdi.
Zamonaviy fanda matematik tushunchalarni rivojlantirishning bir
necha yo'nalishlari belgilandi: falsafa bilimlarning haqqoniylik
muammosini ko'rib chiqadi; mantiq tushunchani ivojlantiruvchi
bilim tizimi sifatida o'rganiladi, psixologiya har bir bolaning mus
taqil fikrlash jarayonini nimaga, qaysi fikrlash jarayoni orqali
namoyon bo'lishini, inson fikrlash jarayoni yordamida
noma'lumni, yangilikni topadi, degan farazni ko'rib chiqadilar;
pedagogika bolalardagi ijodiy faoliyatni shakllantirish yo'llarini,
yosh avlodni ijodiy mehnatga tayyorlashni tekshiradi.
Matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosi psixologik
nuqtai nazardan quyidagi masalalarni o'z ichiga oladi:
1) tushunchaning tuzilishi va shaklining paydo bo'lishi;
2) tushunchalarni shakllantirish uchun aqliy harakatlar va aqliy
faoliyat yo'llarini, usullarini rivojlantirish.
igBtpBu muammoga, birinchidan, L, S. Vgotskiy, A. N. Leontev,
SVL. Rubinshteyn, O. K, Tixomirov va boshqalarning ishlari ba-
g'ishlangan. Ikkinchidan, P. Ya. Galperin, Ya.I.Grudenov, Z. I. Kalmikov,
Yu. M. Kolyagin, V. A. Kruteskiy, A.M.Matyushkin, Z. I. Slekan,
N. F. Talizina, L. M. Fridman vaboshqajarp'zishlaridao'rganganlar.
Psixologik, pedagogik tadqiqotlarni ko'rib chiqib shunday xulosa mumkinki,
bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish rbiyachi (pedagog)
rahbarligida, maqsadli tashkil qilingan faoliyat jarayonida samarali
rivojlanadi. Tarbiyachi (pedagog) rahbarligida ta'lim jarayonida
umumiylashtirish, fikrlash, mantiqiy bog'lash bilimlari rivojlanadi va bu
pedagogik jarayonda o'z aksini albatta topadi.
Maktabgacha ta'lim jarayonida bunday sharoitlarning yaratilishi masalani
yechishda o'rganilayotgan bilimlarni mustahkamlash, masalani mustaqil
yechish ko'nikmasini rivojlantirish, muammoni yaqindan ko'ra bilish va uni
yecha olish, olingan natijalardan masalani yechish jarayonida foydalanishni
bilish uchun imkon yaratadi.
Ushbu masalani yechishda psixologlarning birlamchiligi shundaki,
bolada matematik tushunchalarni shakllantirish maxsus psixologik
qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi. Ammo matematik tushunchalar
inson bilan birga tug'ilmaydi. Bolalarda shu xususiyatlarni
tarbiyalashda maktabgacha ta'lim katta ahamiyat kasb etishi kerak.
Fan-texnika va hayotning zamonaviy rivojlanish darajasi maktabgacha
ta'lim oldiga o'sib kelayotgan yosh avlodlarga ta'lim-tarbiya berish
jarayonini uzluksiz takomillashtirish vazifasini qo'yadi. Psixologlar,
pedagoglar va metodistlar tajribali o'qituvchilar bilan birgalikda
matonat bilan darsni tashkil etish yo'llari, shakllari hamda uslublarini
izlashmoqda, bilim va ko'nikmalar sifatini ko'tarish sharoitlari ishlab
chiqilmoqda.
Ta'lim-tarbiya sifatini kuchaytirish talablarini qo'yayotganda yosh avlod
bilan matonatli xizmat qilish muhimdir, maktabgacha ta'lim faqatgina
aniq bilimlar hajmini belgilabgina qolmay, balki o'zlashtirilgan bilimlar
olingan natijalar asosida bolalarda matematik tushunchalarni
rivojlantirishdan iboratdir.
M. A. Danilov, L. V. Zankov va boshqalarning tadqiqotlarida bolaning
o'quv faoliyati qulay sharoitda, ularning aqliy faoliyatini
rivojlantirishning turli fanlardan foydalangan holda kechadi. Demak,
ta'lim uslublari boladagi ijodiy faoliyatni rivojlantirish uchun matematik
tushunchalarni shakllantirishga qaratilishi, ishning turli uslublarini
mujassamlashtirishi lozimdir.
X
ULOSA
Tushuncha-bu predmetlar va xodisalarni ba’zi bir muxitni
alomatlariga ko’ra farqlash yoki umumiylashtirish natijasidir.
Masalan, son, miqdor, kesma, to’g’ri chiziq va xokazo. Alomat
(belgi) esa predmet yoki xodisalarning bir- biriga o’xshashligi,
tengligi yoki farqlanishini bildiruvchi xossadir. Predmetlar
deganda obyektlar nazarda tutiladi. Odatda, obyektlar ma’lum
muhim va muhim bo’lmagan xossalarga ega. Muhim xossa faqat
shu obyektga tegishli va bu xossasiz obyekt mavjud bo’la
olmaydigan xossalarga aytiladi. Obyektning mavjudligiga ta’sir
qilmaydigan xossalar muhim bo’lmagan xossalar xisoblanadi.
Obyekt nimani anglatishini bilish uchun uning xossalari mavjud
bo’lsa, u xolda bu obyekt xaqida tushuncha mavjud deyiladi.
Tushuncha nomlanadi, shuningdek, mazmun va hajmga ega
bo’ladi.
F
OYDALANILGAN
ADABIYOTLAR
1. I.A.Karimova
2. Bikbaеva N.U. Ibragimova Z.I. Kosimova
3. Bikbaеva N.U Aliеva U.S
4. Haydarov M., Hasanboеva O.
5. Jumaеv E.E
6. Jumaеv M.E, Tadjiyeva Z.G`.
7. Tadjiyeva Z.G`.
8.
www.ziyonet.uz
Dostları ilə paylaş: |