Borliq falsafasi (Ontologiya) Falsafa va tabiiy ilmiy fanlarda borliq tushunchasining mohiyati, borliq va yo‘qlik dialektikasi. Borliq shakllarining tasnifi by Muhriddin Mahmudjonov Borliq falsafa predmeti sifatida

Borliq falsafasi (Ontologiya)
Falsafa va tabiiy ilmiy fanlarda borliq tushunchasining mohiyati, borliq va yo‘qlik dialektikasi. Borliq shakllarining tasnifi.
by Muhriddin Mahmudjonov
Borliq falsafa predmeti sifatida. Biz dunyo, materiya tuzilishi, makon, vaqt, harakat, hayot, ong va shu kabilar haqida tasavvur hosil qilish uchun asosan fizika, astronomiya va biologiya kabi tabiatshunoslik fanlariga murojaat etamiz. Lekin bu falsafada borliq muammolari o`rganilmaydi, degan ma’noni anglatmaydi.
Bugungi kunda olimlar notirik, tirik dunyo va ijtimoiy dunyo nima, degan savollarga javob topishda jiddiy yutuqlarga erishganlar. Ular dunyo haqida o`tgan asrlarda yashagan o`z hamkasblariga qaraganda to`laroq va teranroq tasavvurga egadirlar. Ammo, dunyoning mohiyati haqidagi ko`pgina muhim savollarga hozir ham aniq va uzil-kesil javoblar mavjud emas. Masalan, nafaqat makon yoki vaqt tushunchalariga, balki nisbatan soddaroq hodisa bo`lmish gravitatsiya tushunchasiga ham dunyo-da biron-bir fizik bugungi kunda ham aniq (ayni paytda tajribada tasdiqlanadigan) ta’rif bera olmaydi.
Falsafa fanining borliq haqidagi masalalarni o„rganuvchi qismi ontologiya deb ataladi. Ontologiya so„zi Yunoncha ontos (mavjudlik) va logos (ta‟limot) so„zlarining birikmasidan tashkil topgan bo„lib, «mavjudlik haqidagi ta‟limot», ya‟ni borliq haqidagi fan ma‟nosini ifodalaydi. Bu atama fan tarixida birinchi bor 1513 yil R.Gokleniusning «Falsafa lug„ati»da, so„ngra, X.Volf (1679 -1754) ning falsafaga oid darsligida qo’llanilgan bo’lsada, ulardan ilgari qadimgi Yunon faylasuflari ham ontologiyaning mazmunini ifodalovchi turli fikrlarni ilgari surishgan. Ular ontologiyani «haqiqiy borliqni nohaqiqiy borliqdan ajratib oluvchi borliq haqidagi ta‟limotdir» deb hisoblashgan.
Borliq turli konsepsiyalarda turlicha talqin etiladi. Markaziy Osiyo tuprog„ida vujudga kelgan zardushtiylik ta‟limotida borliq quyosh va olovning hosilasidir, alangalanib turgan olov borliqning asosiy mohiyatini tashkil etadi, deb hisoblangan. CHunki bu g„oya bo„yicha, har qanday o„zgarish va harakatning asosida olov yotadi va u borliqqa mavjudlik baxsh etadi.
Qadimgi Yunon faylasufi Suqrot borliqni bilim bilan qiyoslaydi va uningcha, biror narsa, biz uni bilsakkina bor bo„ladi, insonning bilimi qancha keng bo„lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi. Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir. Mavjud bo„lmagan narsa yo„qlikdir.
Islom ta‟limotida esa borliq bu ilohiy voqelikdir. YA‟ni u Olloh yaratgan mavjudlikdir. Bu
borada vahdati vujud va vahdati mavjud ta‟limotlari bo„lgan. Islom diniga mansub mutafakkirlar
borliq haqidagi ta‟limotni har taraflama rivojlantirganlar. Masalan, Forobiy fikricha, ilk borliq
azaliy Ollohning o„zidir. Beruniy fikricha, borliq shunday umumiylikki, u hamma narsaning
asosida yotadi, demak, borliq hamma narsaning asosidir.
Future of Ontology
Technological Advancements
Delve into emerging technologies like machine learning and semantic web, and their impact on the future development and adoption of Ontology.
Collaborative Knowledge Construction
Explore the potential of crowdsourcing and collaborative platforms in building and refining ontologies collectively.
Ontology in a Connected World
Imagine the possibilities of Ontology in domains such as smart cities, IoT, and interconnected systems, where knowledge sharing is crucial.
Conclusion and Key Takeaways
1
Harnessing Knowledge for Progress
Reflect on the power of Ontology in unlocking the potential of information and driving innovation across various fields.
2
Continuous Learning and Adaptation
Embrace Ontology as a dynamic discipline, requiring ongoing learning, collaboration, and adaptation to evolving knowledge landscapes.
3
Promoting Semantic Interoperability
Advocate for the adoption of standardized ontologies to promote seamless communication and interchange of data between different systems.