Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə Planet əhalisinin 30%-dan çoxunda artıq bədən çəkisi müşahidə olunur. Pijləmə- 21 əsirin EPİDEMİJASİ sailir.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə Planet əhalisinin 30%-dan çoxunda artıq bədən çəkisi müşahidə olunur. Pijləmə- 21 əsirin EPİDEMİJASİ sailir.
Epidemiologiya
Hal-hazırda artıq bədən çəkili insanların sayı 300 milyondan artıqdır.
Piylənmə və artıq bədən çəkisinə malik xəstələrin ən yüksək sayı Qərbi Avropa və Amerika əhalisinə düşür. Ən az sayı Yaponiyanın payına düşür.
Piylənmə ağır patologi.ya ilə müşayət olunur: şəkərli diabet, xərçəng xəstəliklərinin bəzi formaları, reproduktiv funksiyaların pozulmaları. Ürək-qan damar xəstəliklərinin inkişafının əsas risk amilləri arasında 3-cü yeri tutur. Bədən çəkisi indeksinin (BÇİ) 30 kq/m2 –dən yuxarı qalxması ilə ölüm riski kəskin artır. Ürək-qan damar patologiyası və piylənmə olan xəstələr arasında eyni patologiyalı, normal çəkiyə malik xəstələrə nisbətən ölüm faizi yüksəkdir. Ölüm faizinin BÇİ-dən asılılığının əsas səbəbi ÜİX –dir.
Piylənmənin yaranmasının patofizioloji mexanizmləri axıradək araşdırılmamışdır. Ümumi mənada piylənmə orqanizmə daxil olan qida kalorilərinin onun sərf etdiyi enerjidən artıq olması və bu artıq kalorilərin triqliseridlər şəklində piy toxumasında toplanması nəticəsində bədən çəkisinin artmasına səbəb olan energetik balansın pozulmasıdır.
Piylənmənin yaranmasının patofizioloji mexanizmləri axıradək araşdırılmamışdır. Ümumi mənada piylənmə orqanizmə daxil olan qida kalorilərinin onun sərf etdiyi enerjidən artıq olması və bu artıq kalorilərin triqliseridlər şəklində piy toxumasında toplanması nəticəsində bədən çəkisinin artmasına səbəb olan energetik balansın pozulmasıdır.
Piy toxuması orqanizmin enerji ehtiyatının əsas “ambarı”dır. Qida ilə orqanizmə daxil olan enerjinin 75 %- maddələr mübadiləsinə sərf olur, 10-15%-i müxtəlif fiziki aktivlik zamanı istifadə olunur, 10-15 % termogenezinə sərf olunur.
Piy toxuması orqanizmin enerji ehtiyatının əsas “ambarı”dır. Qida ilə orqanizmə daxil olan enerjinin 75 %- maddələr mübadiləsinə sərf olur, 10-15%-i müxtəlif fiziki aktivlik zamanı istifadə olunur, 10-15 % termogenezinə sərf olunur.
Son illərin tədqiqatlarına görə, piy toxuması 100dən cox hormon ifraz edir,bunlar- leptin, rezistin, şişlərin nekrozu amili (bet ŞNF), adiponektin,visfаtin, qrelin, lipoprotein lipazası, endoteli faktoru (VEÇF),interleykin-6, angiotenzinogen, və s. hormonlar və biloloji aktiv maddələr ifraz edır,ona görə pıy toxuması-endokrın vəzı sayilır.
Abdominal-visseral piylənmə insulinə rezistentliklə əlaqədardır. Artıq bədən çəkisi insulınrezıstentlıı ılə korrelyasiya edır.
Insulinə rezisyentliyin yüksək tezliyinin səbəbləri haqqinda müxtəlif müəlliflərin bir-neçə nəzəriyyəsi var.
Insulinə rezisyentliyin yüksək tezliyinin səbəbləri haqqinda müxtəlif müəlliflərin bir-neçə nəzəriyyəsi var.
Miller “heyvani qida ilə əlaqə” nəzəriyyəsini təklif etmişdir. Bu nəzəriyyəyə əsasən bizim əcdadlarımız olan primatlar yüksək qlikemik indeksə malik (karbohidratların miqdarı yüksək olan) məhsullarla qidalanmışlar. Təqribən 2 milyon il əvvəl başlayan buzlaşma dövründə iqlim dəyişməsi ilə əlaqədar qədim insanlar tərkibində zülal çox olan (heyvan əti) qida ilə qidalanmaya keçməyə məcbur olmuşlar.
Qeyd edildiyi kimi insulinə rezistentlik karbohidratların miqdarının azalması zamanı hiperqlikemiyanın yaranmasına səbəb olur. Müəlliflər yazır: “Biz fərz edirik ki, tərkibində karbohidratlar az olan heyvani qida ilə (ətlə) qidalanma insulinə həssas insanların yaşamasına mane olmuş və insulinə rezistentliyi olanlardan seçilməsinə şərait yaratmışdır. Beləliklə, təbii seçmə genetik determinə olunmuş insulinə rezistentliyə malik insanların sayının artmasına gətirib çıxarmışdır.”
Kənd təsərrüfatı tarıxının müddəti uzun olan avropalılar arasında kənd təsərrüfatı daha gec inkişaf etmiş xalqlarla müqayisədə daha çox C.D. insulinə rezistentlik yayılmışdır. Beləliklə, insulinə rezistentlik təkamül boyu möhkəmlənmiş, möhkəm genetik əsasa malikdir. İnsulinə rezistentlik bolluq və aclıq dövrləri bir-birini əvəz edən vaxtlarda yaranan qeyri-əlverişli şəraitlərdə təkamülcə möhkəmlənmiş həyatda qalma mexanizmidir. İnsulinə rezistentliyin olması aclıq dövründə istifadə olunacaq enerji ehtiyatının piy şəklində toplanmasını təmin edir.
Təbii seçmə prosesində o genlər möhkəmlənir ki, İR və enerji toplanmasını təmin etsin.
Piy toxuması aclıq, stress infeksiyalar və s. qarşı uyğunlaşma mexanizmi rolunda çıxış edir.
Piy toxuması hüceyrələri – adipositlər daha aktiv və öyrənilmiş adipokinlər – adiponektin və leptini hazırlayır ki, bunlar da orqanizmdə piy mübadiləsinin əsas tənzimləyiciləridir.
Piy toxuması hüceyrələri – adipositlər daha aktiv və öyrənilmiş adipokinlər – adiponektin və leptini hazırlayır ki, bunlar da orqanizmdə piy mübadiləsinin əsas tənzimləyiciləridir.
Leptin – piylənmə genidir. Onun reseptorları aclıq mərkəzlərinin yerləşdiyi hipotаlamusda olur. Leptin orqanizmdə bədən kütləsinin mərkəzi tənzimləyicisidir, bədən kütləsi ilə korrelyasiya edir, iştahanı tormozlayır, doyma hissini yaradır, qida qəbulunu dayandırmaq siqnalını verir. Ağ piy toxuması tərəfindən ifraz edilən Adiponektin bədən kütləsi ilə əks korrelyasiyadadır. Piylənmə zamanı adiponektinin səviyyəsi aşağı düşür, endotellərin NO ifrazını artırır, antioksidant, angioprotektordur. Piy mübadiləsini tənzimləyən mühüm fermentlərdən biri lipoprotein lipazadir. Bu ferment piy hüceyrələrində sərbəst piy turşularının toplanmasına cavabdehdir.
