Copyright and Plagiarism

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“ Iqtisodiyod Menejment ” fakulteti

“Marketing kommunikatsiyasi”

Sotib Olish Tamoyillari


Fanidan bajargan Mustaqil Ishisi

Tekshirdi: Xadjiyeva Nazokat
Bajardi: Axmedov Lazizbek

“IQTISODIYOT MENEJMENT”

Mavzu : 4P, 5P, 6P va 7P marketing miks elementlaridan foydalangan holda O‘zbekistonda faoliyat olib borayotgan korxonani marketing kommunikatsiyalari kompleksini tahlil qiling

Marketing kontseptsiyasi - aralash (4P, 5P, 7P)

Marketing aralashmasi modeli yoki marketing aralashmasi deb ham ataladi, har qanday biznes strategiyasining asosiy elementi hisoblanadi. Model oddiy va universal bo'lib, bozorda kompaniya mahsulotini samarali rivojlantirish uchun o'ziga xos nazorat ro'yxatini ifodalaydi. Aynan soddaligi tufayli marketing aralashmasi modelidan har kim, hatto marketing bo'yicha mutaxassis bo'lmagan shaxs ham foydalanishi mumkin.

Dastlab, marketing aralashmasi to'rt elementdan (4P) iborat bo'lsa, keyinchalik u yanada murakkablashdi va natijada 5P va 7P marketing mikslariga o'tdi. Ushbu maqolada biz marketing aralashmasining barcha uchta modelini ko'rib chiqamiz, zamonaviy marketing aralashmasining har bir elementini (Kotler bo'yicha) batafsil tahlil qilamiz va modelni amalda qo'llash bo'yicha tavsiyalar beramiz. Maqolaning oxirida siz marketing aralashmasini ishlab chiqishning aniq misolini ko'rishingiz va to'g'ri marketing aralashmasini yaratish uchun qulay shablonni yuklab olishingiz mumkin.

Asosiy model: 4P marketing aralashmasi

Dastlab, maqolaning boshida aytganimizdek, marketing aralashmasi faqat 4 ta asosiy elementni o'z ichiga olgan: mahsulot, narx, sotiladigan joy va mahsulotni ilgari surish. Ushbu marketing aralashmasi asosiy 4P modeli deb ataladi: mahsulot, narx, sur'at, reklama.

Mahsulot" elementi "Bozor yoki maqsadli auditoriyaga nima kerak?" Degan savolga javob beradi, "Narx" elementi mahsulotni sotish tannarxini aniqlashga va sotishning rentabellik darajasini baholashga yordam beradi, "Sotuv joyi" elementi yordam beradi. to'g'ri tarqatish modelini yaratish (yoki mahsulotni oxirgi iste'molchiga etkazib berish) va "Rag'batlantirish" elementi "Kompaniya mahsuloti haqidagi ma'lumot bozorda qanday tarqatiladi?" Degan savolga javob beradi.

Kengaytirilgan marketing aralashmasi modellari

Barcha bozorlarda raqobat murakkablashgani sababli, 4P marketing aralashmasi modeli ham o'zgarishlarga uchradi va avval 5P modeliga, keyin esa 7P modeliga aylandi.

4P marketing aralashmasining asosiy komponentlari: Mahsulot, Narx, Joy, Reklama har qanday kompaniya tomonidan ishlatilishi mumkin. 7P modeliga kiritilgan yangi 3P: Jarayon, odamlar va jismoniy dalillar B2B (biznesdan biznesga) bozoriga ko'proq mos keladi va xizmatlar bozoridagi marketing aralashmasiga mos keladi.

Marketing – “MIKS” tushunchasi

Marketing nazariyasi va amaliyotining rivojlanishida marketing – bu kompleks tizim bo‘lib, boshqarilishi ishlab chiqarish – tijorat metodlari birlashmasi (birikmasi)dan foydalanishni ko‘zda tutadi, degan tushunchaga olib keldi. Masalan, 1980-1990-yillarda xaridorlarga quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ta’sir etishni ko‘zda tutuvchi marketing – miks konsepsiyasi paydo bo‘ldi:

tovar (tovar siyosati, tovar marketingi);
savdo, tarqatish (savdo siyosati, savdo marketingi);
oldinga harakatlanish (kommunikatsiya siyosati, kommunikatsiya marketingi);
odamlar (kadrlar siyosati, munosabatlar marketingi).
Bugun rivojlangan mamlakatlarda ustuvor ravishda bir martalik bitim tuzishga mo‘ljallangan bitim marketingidan o‘zaro munosabatlar marketinggiga o‘tilmoqda. Ko‘pchilik kompaniyalar bozorning to‘yinishi, yangi iste’molchilarni egallash uchun qattiq raqobat sharoitlari, eski mijozlar bilan munosabatlarni saqlash, xaridorga yo‘naltirilgan personalni tanlash va o‘qitish ancha arzonga tushishini tushuna boshladilar.
Munosabatlar marketingi – yuqori iste’mol qimmatliklari bilan xizmat ko‘rsatish yo‘li orqali iste’molchilar va boshqa manfaatdor shaxslar bilan mustahkam o‘zaro foydali munosabatlarni yaratish, saqlash va kengaytirish jarayonidir. Agar butun dunyoda bugun marketingning ijtimoiy-etika konsepsiyasi umum tan olingan hisoblansa, O‘zbekistonda marketing sezilarli darajada hayotga kirib kelmoqda. Tashkilotlarda marketing xizmatlari yaratilmoqda, marketing tadqiqotlari o‘tkazilmoqda, O‘zbekiston bozorlari o‘rganilmoqda. Turli xil tovarlar bozorlarida yuzaga keladigan vaziyatlarga bog‘liq holda tadbirkorlik faoliyatini boshqarish ko‘rib chiqilgan konsepsiyalardan biri asosida amalga oshirilmoqda. Marketingning jahon tajribasi O‘zbekiston bozorlarining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda bugungi iqtisodiy vaziyatda mamlakat korxonalari muvaffaqiyatlarining asosi bo‘lib xizmat qiladi.
Tadbirkorlik sohasida marketing qarorlarini ishlab chiqish va ularni qabul qilish juda ko‘p omillarga bog‘liq. Marketing tadbirkorlik faoliyatining falsafasi va instrumentariysi (usuli, vositalari) sifatida shakllanib, ular faoliyatiga uzluksiz ta’sir etadi. O‘zaro ta’sir nazariyasi amalda bu tushunchaning uch aspektini (falsafa, firmalar faoliyatini tashkil etish usuli, vositalari) chambarchas bog‘liqlikda qo‘llashni talab etadi. 1973-yilda F.Kotler marketingni falsafa va marketingning hunar sifatidagi farqini ko‘rsatib berdi. Agar barcha e’tiborni marketingni hunar, deb qarab, uning usullari, vositalari (dastaklari) va tadbirlariga qaratadigan bo‘lsak, o‘sib borayotgan raqobat sharoitida buning o‘zi yetarli emas. Marketing bilimlarini firmaning barcha ishchi-xodimlari bilishiva tadbirkorlik faoliyatining falsafasi, deb qarashi bugungi kun talabidir. Biznes faoliyatining yagona maqsadi sari intilishda barcha xodimlar faoliyatining muvofiqlashganligi, axborotlar almashinuvining tezkor va obyektivligi samarali faoliyatga bevosita ta’sir etadi. Ko‘zda tutilgan rejalar va ularning bajarilganlik darajasi barcha bo‘limlarning samarali va uzluksiz ishlashiga bog‘liqligi amalda tasdiqlangan. Masalan, xomashyoning o‘z vaqtida yetib kelmasligi ishlab chiqarish ttsexining ish grafigiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, qadoqlash tsexi ham kun bo‘yi ishsiz o‘tirishi, sotuv bilan shug‘ullanuvchi ishchi – xodimlar ham o‘z vaqtida chakana va ulgurji xaridorlarga mahsulotni yetkazib berolmay shartnoma shartlarini buzish hollariga duch keladilar va h.k. Ko‘rib turibmizki, muvofiqlashmagan ish firmaning natijaviy faoliyatiga putur yetkazadi. Shuning uchun chambarchas bog‘langan jamoa sifatida ishlashgina ko‘zlangan maqsadga olib boradi. Samarali tadbirkorlikni amalga oshirishda biznes g‘oyalarni to‘g‘ri boshqarish juda muhimdir. Mahsulotni tovar shaklida iste’molchiga yetkazib berish, samarali sotuv kanallarini izlab topish, xaridorni firma mijoziga aylantirish tadbirkordan juda ko‘p sa’y – harakatlarni talab etadi. 1964-yilda Garvard universitetining professori Neyl Borden marketing nazariyasiga ilk bor MARKETING – MIKS tushunchasini kiritdi. Bu tushuncha o‘z ichiga marketingning barcha usul va tadbirlarini olib, ular yordamida iste’molchiga ta’sir ko‘rsatish, firma tovariga qiziqish uyg‘otish, tovarga bo‘lgan talabni ko‘tarish, raqobatbardosh tovarlarni yaratish kabi vazifalarni bajarish orqali firma maqsadiga erishishni nazarda tutadi. 1960-yilda esa P.Makkarti marketing kompleksi modelini, ya’ni 4P ni taklif etadi. Bu “product”, “price”, “place”, “promotion”, ya’ni tovar, narx, sotilish joyi, tovarni siljitish tushunchalari majmuyidir. X.Meffertning ta’kidlashicha bu to‘rt ko‘rsatkichning sotuv jarayoniga ta’siri haqida juda ko‘p nazariyalar yaratilgan. Dastlabki vaqtlarda tovar narxi birinchi omil sifatida xaridorga ta’sir etib, uni sotib olish yoki olmaslik haqida qaror qabul qilsa, keyinchalik u tovarning sifati va naflilik darajasiga e’tiborini kuchaytirdi. Sotuv siyosatining muhim omili sifatida mahsulot sifati oldingi o‘ringa chiqdi. Keyinchalik iste’molchining xulq-atvori nazariyasi yaratildi. Bu nazariyaga asosan, xarid qilish haqida qaror qabul qilishi uchun xaridorga aynan qaysi omil unga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Uy xo‘jaligi yuritishnining neoklassik nazariyasidan kelib chiqib, iste’molchi xulq-atvori nazariyasi xarid qilishga ta’sir etuvchi omillarni va sotib olish haqida qaror qabul qilish jarayonini batafsil yoritgan. Sotish siyosatining takomillashtirish juda ko‘p omillarga bog‘liqligi bozorni segmentlash konsepsiyasining yaratilishini taqozo qildi. Bozorni turli omillarga qarab bo‘laklarga bo‘lib o‘rganish, iste’molchilarning yoshi, millati, ish faoliyati, jinsi va boshqa ko‘rsatkichlariga qarab segmentlash ishlab chiqaruvchiga kim uchun, qanday tovarni, qanday narxda ishlab chiqarishni asoslab beradi. Marketing nazariyasi va marketing miksdan to‘g‘ri foydalanish tadbirkorlikda juda muhim hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarda marketing-miks konsepsiyasidagi 4Pni cheklangan, deb unga qo‘shimcha elementlarni kiritishmoqda. Masalan, 5-P-odamlar (People). 1986-yilda F.Kotler pablik rileyshenz va siyosat elementlarini kiritib, 4P ni 6P – modeli sifatida taklif etgan bo‘lsa, bank sohasi tadqiqotchilari 7P ni taklif etdilar. 1980-yillarda marketing faoliyatini modellashtirishga yangicha yondashish shakllandi. O‘zaro ta’sir nazariyasi va tarmoqlar asosida sanoat marketingi (Xokanson,1982-y.), xizmatlar marketingi (Grenroos, 1983-y.) shakllandi. Sohalar marketingi asosida o‘zaro ta’sir, sotuvchi va iste’molchi o‘rtasidagi munosabatlarga alohida e’tibor berilib, marketing faoliyatini boshqarish mumkinligi ta’kidlab o‘tilgan. 4P modelidagi ko‘rsatkichlar ba’zi olimlar fikricha cheklangan bo‘lishiga qaramay, marketing nazariyasi va amaliyotining rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Ayniqsa, qadoqlangan keng iste’mol tovarlarini sotishda ana shu 4-omil iste’molchi uchun juda muhimligi amalda o‘z tasdig‘ini topdi. Bozor munosabatlariga o‘tish davrida marketing — miks 4P marketing tadbirlarini rejalashtirish va o‘tkazishda qo‘llanildi. Hozirgi vaqtda ko‘proq marketingning 4-submiks shakli qo‘llaniladi. Marketing siyosatining vositalari 1.4- jadvalda berilgan bo‘lib, unda har bir marketing siyosatiga mos keluvchi marketing chora-tadbirlari batafsil aks ettirilgan.


Kompaniya Haqida
Crafers – bu sneklar, qandolat mahsulotlari va boshqa yuqori sifatli mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi O‘zbekistonning yirik korxonasi. Crafers – bu 35 000 m2 maydonni egallagan va Yevropa uskunalariga ega zamonaviy qandolat fabrikasi. 800 nafar xodim har bir xonadonga sevimli va ishonchli shirinliklarini yetkazib berish maqsadida fidoyilik va qatʼiyat bilan mehnat qilmoqda.
CRAFERS — un va shakar qandolat mahsulotlari ishlab chiqaradigan yuqori texnologiyali, zamonaviy zavod.
2 yildan beri Crafers jahon bozorida keng turdagi qandolat mahsulotlari bilan O‘zbekistonni namoyish etib kelmoqda. Yuqori malakali mutaxassislarning mehnati va mahsulotlar sifati tufayli Crafers brendi dunyoning 15 mamlakatidagi iste'molchilar qalbini zabt etishga muvaffaq bo'ldi. Birgina 2019 yilning o‘zida korxona tomonidan 3,5 ming tonnadan ortiq tayyor mahsulot eksport qilindi.
Zavod barcha zamonaviy me'yor va standartlarga muvofiq ishlab chiqilgan. Ishlab chiqarishda ishlatiladigan xom ashyo oziq-ovqat xavfsizligi ISO 9001, 22000 standartlariga mos keladi. Xodimlar ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar uchun eng yaxshi va sifatli komponentlarni tanlab, xomashyo yetkazib beruvchilar bilan ehtiyotkorlik bilan ishlaydi.
Korxona qandolat mahsulotlari ishlab chiqarish uchun zamonaviy yuqori texnologiyali, avtomatlashtirilgan uskunalar bilan jihozlangani sifatli va mazali mahsulot ishlab chiqarish imkonini bermoqda. Polin (Italiya) - gofretli krakerlar liniyasi, WDS (Germaniya) - shokolad mahsulotlarini quyish liniyasi, Aasted (Daniya) - murakkab konfetlar uchun ekstruziya liniyasi, Hebensreit (Germaniya) - turli xil gofretli mahsulotlar ishlab chiqarish,
Buhler (Shveytsariya) - Shveytsariya texnologiyasidan foydalangan holda shokolad massasini tayyorlash liniyasi, Sollich (Germaniya) - panjara mahsulotlari ishlab chiqarish liniyasi, Chocotech (Germaniya) - muzlatilgan qobiqli shokolad ishlab chiqarish liniyasi, Hansel Processing (Germaniya) ) - plombali va plombasiz karamel ishlab chiqarish liniyasi, Haas (Avstriya) - gofretli krakerlar ishlab chiqarish liniyasi, TFT (Germaniya) - gazlangan mahsulotlar liniyasi.

Korxonaning yaratilish tarixi

Fabrikaga 2016-yilda asos solingan bo‘lib, u sakkiz oy davomida to‘liq buzilgan eski zavod o‘rnida qad ko‘tardi. Buning uchun mahalliy hamda Yevropa va Rossiyadan taklif etilgan xorijiy mutaxassislardan iborat jamoa yig‘ildi.
Bizning fabrika Markaziy Osiyodagi eng katta korxona hisoblanadi. Mahsulotlarimiz dunyoning 20 dan ortiq mamlakatlariga yetkazib beriladi. Crafers kompaniyasi xalqaro sifat standartlariga javob beradigan bir nechta sertifikatlarga ega, ular orasida “Halol” sertifikati ham bor.

Crafers mahsulotlari turi

Crafers 130 dan ortiq mahsulot turini turfa shaklda ishlab chiqaradi. Bunday rang-baranglik peshtaxtalarni eng ommabop qandolat mahsulotlari bilan to‘ldirish uchun bemalol yetadi.
Korxonadagi ishlab chiqarish zanjirida bir soat ichida 80 kilogrammdan 1 tonnagacha karamel tayyorlanadi. Marmelad mahsuloti undan biroz kamroq, yaʼni 80% lik yuklamada bir soatda o‘rtacha 8-10 tonna mahsulot tayyor bo‘ladi.