Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

Laboartoriya iĢi 5.  
Qanın plazma və formalı elementlərə ayrılması. 
Qan  plazma  və  formalı  elementlərdən  ibarətdir.  Qanın  55-
60%-ni plazma, 40-45%-ni formalı elementlər təşkil edir (şəkil 2). 
Plazmanın tərkibində 90-92% su, 8-10% quru maddə olur. Qanın 
zülallarına albuminlər, qlobulinlər və fibrinogen aiddir. 
ĠĢ  üçün  lazımdır:  sitrat  qan,  sentrifuqa  və  onun  sınaq 
şüşələri. 
ĠĢin  gediĢi.  Sentrifuqanın  sınaq  şüşələrinə  sitrat  qan  töküb 
sentrifuqada  3000-4000  dövrlərdə  10  dəqiqə  fırladılır.  Plazma  və 
formalı elementlərin  həcm  nisbətinə fikir verilir  və  nəticə  dəftərə 
yazılır. 
 
Şəkil 2. Qаnın fоrmаlı еlеmеntləri 
 
İnsandan az və çox miqdar qan yeməkdən əvvəl götürülür. Az 
miqdar  qan  sol  əlin  IV  barmağından  alınır.  Bu  məqsədlə  xususi 
hazırlanmış  birdəfəlik  skarifikatorlardan  istifadə  edilir.  Birinci 

17 
damcı  pambıqla  silinir.  Sonrakı  damcılar  EGS-ni,  eritrositlərin, 
leykositlərin, hemoqlobinin (HB) miqdarını təyin etmək üçün, qan 
yaxması  hazırlamaq  üçün  istifadə  olunur.  Qan  götürüldükdən 
sonra barmağın ucuna yod məhlulunda isladılmış pambıq qoyulur 
və  xəstə  onu  sıxır.  Çox  miqdar  qan  götürmək  üçün  dirsək 
venalarından  istifadə  edilir.  Biokimyəvi  analiz  üçün  venadan  20 
ml qan götürülür. 
 
 
Laboratoriya iĢi 6.  
Qanda eritrositlərin və leykositlərin miqadarının təyini  
 Qanın  formalı  elementlərinin  (eritrositlərin  və  leykositlərin) 
miqdarı 1 mm
3 
qanda saymaqla təyin edilir. 1 mm
3
 qanda eritrosit-
lərin  miqdarı  milyonlarla,  leykositlərin  miqdarı  isə  minlərlə  he-
sablanır. Normada sağlam kişidə 1 mm
3
 qanda 4,5-5 mln., qadında 
isə 4-4,5 mln. eritrosit olur. İnsanın cəmi qanında 25 trln. eritrosit 
olur.  
Heyvanlardan  az  miqdarda  qanı  qulağın  xırda  damarlarından 
götürmək olar; xəzdərili heyvanlardan -pəncədən (barmaqdan), quy-
ruğun  ucundan;  toyuqlardan  -pipikdən  və  saqqaldan;  ördək  və 
qazlardan -pəncənin yumşaq yerindən; siçanlardan -quyruqdan. Çox 
miqdarda qan qaramaldan, qoyun  və  keçidən,  atlardan,  dəvələrdən, 
camışlardan,  marallardan  vidaci  venadan  xüsusi  iynələrin  vasitəsi 
ilə  alınır;  donuzlardan  -quyruq  venasından  (quyruğun  ucunu  kəs-
məklə və  ya onun ventral səthində damarları kəsməklə), qulağın iri 
damarlarından, və ya kranial boş venadan; itlərdə -arxa ətrafın safen 
venasından və  ya  ön ətrafın saidin dərialtı venasından;  tülkülərdən 
və  şimal  tülkülərindən  -plantar  venadan;  dovşanlardan-qulaq  vena-
sından; hind donuzlarından – ürəkdən; toyuqlardan - qanadın daxili 
səthinin  venasından  (şəkil  3)  və  ya  ürəkdən;  bаlıqlаrdаn  -  quyruq 
аrtеriyаsındаn (şəkil 4) və yа ürəkdən.  
 

18 
 
Şəkil 3. Quşdаn qаn аlınmаsı. 1-qаnın аlınmа nöqtəsi. 
 
 
 
Şəkil 4. Bаlığın quyruq аrtеriyаsındа qаn аlınmаsı 
 
Heyvanlarda  yaşından,  cinsindən,  məhsuldarlıqdan,  ilin  fəs-
lindən  və  başqa  faktorlardan  asılı  olaraq  onların  miqdarı  dəyişir. 
Qanın  formalı  elementlərinin  miqdarının  təyini  diaqnostik  əhə-
miyyətə malikdir. 
Eritrositlərin funksiyaları: 1)Oksigeni ağ ciyərlərdən toxuma-
lara  daşıyır;  2)Karbon  qazını  toxumalardan  ağ  ciyərlərə  daşıyır; 
3)Qida  maddələrinin  daşınmasında  iştirak  edİr;  4)  Qanın  pH-nın 
sabit  saxlanmasında  iştirak  edir;  5)  Orqanizmdə  immunitetin 
əmələ gəlməsində iştirak edir. 
Qanda eritrositlərin və hemoqlobinin miqdarının azalması qan 
azlığı (a n e m i y a) xəstəliyinə səbəb olur. 
ĠĢ  üçün  lazımdır:  mikroskop,  Qoryayev  kamerası,  qanı  du-
rultmaq  üçün  qarışdırıcılar  (melanjerlər),  3%-li  natrium-xlor 
məhlulu,  metil  abısı  ilə  rənglənmiş  3%-li  sirkə  turşusu  məhlulu, 

19 
qan  almaq  üçün  skarifikator  (iynə),  spirt,  efir,  yod,  cilalanmış 
ötürücü şüşə, dovşan, pambıq. 
ĠĢin  gediĢi:  Dovşanın  qulağı  dezinfeksiya  edilir  və  qulağın 
kənarındakı  venaya  skаrifikаtоr  batırılır.  Birinci  damcı  qan  pam-
bıqla  silinir.  İkinci  damcıdan  eritrositləri  saymaq  üçün  qarışdı-
rıcının  (melanjerin)  0,5  bölgüsünə  qədər qan  çəkilir.  Sonra qanın 
üzərinə  qarışdırıcının  101  bölgüsünə  qədər  3%  -li  natrium-xlor 
məhlulu  çəkilir.  Bu  zaman  qan  200  dəfə  duruldulur.  Götürülən 
qanın  məhlulla  bərabər  qarışması  üçün  qarışdırıcı  1-2  dəqiqə 
barmaqların arasında çalxalanır.  
Leykoskitləri saymaq məqsədilə həmin qayda üzrə leykositlər 
üçün olan qarışdırıcının 0,5 bölgüsünə qədər qan və 11 bölgüsünə 
qədər  sirkə  turşusu  məhlulu  çəkilir  (20  dəfə  durutlma  alınır). 
Qarışdırıcı 1-2 dəqiqə çalxalanır. 
Eritrositlərin sayılması. Nyuton halqası almaq şərti ilə örtü-
cü  şüşə  Qoryayev  kamerasının  toru  üzərinə  yapışdırılır  (şəkil  5). 
Qarışdırıcıdan  2-3  damcı  qan  qarışığı  atıldıqdan  sonra  bir  damcı 
örtücü  şüşənin  kənarına  tökülür.  Qarışığın  artığı  kameranın  şırı-
mına  axır  və  torun  üzərində  qalan  durulaşdırılmış  qanın  qatı  0,1 
mm hündürlükdə olur. 
 Mikroskopun  kiçik  böyüdücüsü  altında  hesablama  kame-
rasının  toru  tapılır.  Tora  tökülən  qarışığın  hərəkəti  dayanandan 
sonra eritrositlər mikroskopun böyük böyüdücüsü altında (okulyar 
7x, obyektiv 40x) sayıla bilər. 
Eritrositlər  hesablama  kamerasının  torundakı,  daxili  16  kiçik 
kvadrata  bölünmüş  olan  25  kvadratın  5-də  sayılır.  Bunun  üçün 
növbə  ilə  mikroskopda  1,7,13,20  və  25-ci  böyük  bölgülü  kvad-
ratlar  tapılır  (bu  kvаdrаtlаr  аdətən  diоqоnаl  üzrə  yеrləşirlər)  və 
eritrositlər sayılır. Kvadratlardakı  eritrositləri düzgün hesablamaq 
üçün  içərisindəki  və  4  yan  xəttlərİn  ikisinin  (üst  və  ön  xətlərin) 
üzərindəki hüceyrələr sayılır. 5 böyük (80 kiçik) kvadratda sayılan 
eritrositlər toplanır. 
1  mm
3
  qanda  olan  eritrositlərin  miqdarını  tapmaq  üçün 
aşağıdakı düsturdan istifadə edilir: 

20 
 
X =
            
 
  
 
Burada: X – 1 mkl qanda eritrositlərin miqdarı; A – 5 böyük 
kvadratda (80 kiçik kvаdrаtdа) sayılmış eritrositlərin miqdarı; M - 
qanın durultma dərəcəsi (200); H – içərisində еritrоsitlər sаyılаn 5 
böyük kvadratda olan kiçik kvadratların sayı  (16·5= 80); 4000  – 
nəticəni  qаnın  1  mkl  həcminə  çеvirmək  üçün  əmsаl  (kiçik 
kvadratın üzərində say kamerasının həcmi - 1/4000 mkl).
  
 
 
Şəkil 5. Qоryаyеv kаmеrаsı. 
 А-kаmеrаnın üstdən görünüşü; B- Qоryаyеv tоru (1- kiçik kvаdrаt, 2 – böyük 
kvаdrаt); C- еritrоsitlər üçün qаrışdırıcı; D-lеykоsitlər üçün qаrışdırıcı) 
 

21 
Fərz  edək  kİ,  5  böyük  (80  kiçik)  kvadratda  480  eritrosit 
sayılmışdır  (durultmа  dərəcəsi  –  200).  Bu  zaman  1  mm
3
  qanda 
eritrositlərin miqdarı belə hesablanır: 
 
X =
                
  
 = 480 
  
10000 = 4800000 
 
Deməli  1  mm
3
  qanda  4800000  eritrosit  vardır.  Alınan  nəticə 
dəftərə qeyd olunur. 
Lеykоsitlərin  sаyılmаsı.  Qаndа  lеykоsitlərin  miqdаrını  təyin 
еtmək  üçün  qаnın  аlınmаsı,  duruldulmаsı,  kаmеrаnın  tоrunun 
örtülərək  mikroskоp  аltındа  tаpılmаsı,  duruldulmuş  qаnın  tоrun 
üzərinə  tökülməsi  –  еritrоsitləri  sаymаq  üçün  istifаdə  еdilən  üsulа 
uyğundur.  Lаkin  burаdа  iki  fərq  vаrdır:  1)lеykоsitlər  üçün  оlаn 
qаrışdırıcının həcmi еlədir ki, müаyinə üçün götürülən qаn 10 və yа 
20  dəfə  duruldulа  bilər;  2)lеykоsitlər  tоrdаkı  dаxili  16  kiçik  kvаd-
rаtа  bölünmüş  25  böyük  kvаdrаtın  hаmısındа  sаyılır.  Lеykоsitləri 
sаymаq üçün duruldulmuş qаnın 1-2 dаmcısı аtılır və sоnrаkı dаmcı 
örtük  şüşəsinin  kənаrınа  tökülür.  Mаyеnin  hərəkəti  dаyаndıqdаn 
sоnrа,  lеykоsitlər  mikrоskоp  аltındа  (оkulyаr  15x,  оbyеktiv  20x) 
sаyılır. 
25  böyük  (25  x  16  =  400  kiçik)  kvаdrаtdа  sаyılаn  lеykоsitlər 
tоplаnır və 1 mkl qаndа miqdаrını hеsаblаmаq üçün istifаdə еdilir.  
Leykositlərin miqdarı aşağıdakı düsturla hesablanır: 
 
X =
            
 
  
 
Burada:  X -1  mkl qanda  leykoositlərin miqdarı; A -100  böyük 
kvadratda  sayılmış  leykositlərin  miqdarı;  M-qanın  durultma  dərə-
cəsi (20);H-25 böyük kvadratda olan kiçik kvadratların (16·25=400) 
sayı;  4000  –
 
nəticəni  qаnın  1  mkl  həcminə  çеvirmək  üçün  əmsаl 
(kiçik kvadratın üzərində say kamerasının həcmi - 1/4000 mkl).
 

22 
Fərz  edək  kİ,  25  böyük  (400  kiçik)  kvadratda  35  leykosit 
sayılmışdır  (durultmа  20  dəfə  оlmuşdur).  1  mm
3
  qanda  leykosit-
lərin  miqdarını  hesablamaq  üçün  aşağıdakı  düsturdan  istifadə 
edilir.
  
X =
              
   
 = 7000
 
 
Deməli,  1  mm
3
  qanda  7000  leykosit  vardır.  Nəticə  dəftərdə 
qeyd olunur. Normada insanda 1mm
3
 qanda 6-8min leykosit olur. 
Müxtəlif  lаbоrаtоriyа  hеyvаnlаrındа  qаnın  tərkibi  аşаğıdаkı 
cədvəldə (cədvəl 2) göstərilmişdir. 
 
Cədvəl 2. 
Müxtəlif lаbоrаtоriyа hеyvаnlаrındа lеykоsitlərin miqdаrı 
Hеyvаnlаr 
L
еyk
оs
it
 
lə
r 
Lеykоsitlər düsturu 
Еоzi-
nоfil-
lər 
Bаzо-
fillər 
Nеytоrfillər 
Limfо-
sitlər 
Mоnо
-sitlər 
Çubuq-
nüvəli 
lər 
S
еq
m
еn
t-
 
n
üv
əl
il
ər
 
It 
5-14 
1-4 
0-0,5 
3-8 
40-70 
14-25 
3-8 
Pişik 
6-18 
1-4 
0-0,2 
3-5 
50-66 
30-45 
2-5 
Dоvşаn 
4-19 
0-4 
0-1 
2-6 
10-68 
30-79 
1-5 
Siçоvul 
10-30 
0-1 
0-3 
0-2 
13-60 
50-73 
0-10 
Siçаn 
5-30 
0-2 
0-0,5 
0-6 
13-50 
39-80 
0-1 
 
 
 
 
 
MÖVZU: QANIN FIZIKI- KIMYƏVI XASSƏLƏRI 
 
 
 
Məşğələyə hazırlaşmaq üçün suallar: 
1.Qanın xüsusi çəkisi və osmotik təzyiqi. 
2.İzo-, hipo- və hipertonik məhlullar. 
3.Hemoliz və onun növləri. 
4.Eritrositlərin osmotik davamlılığı. 

23 
5.Qanın pH-ı və bufer sistemi. 
6.Hemoqlobin və onun orqanizmdə rolu. 
7.Mioqlоbin və onun orqanizmdə əhəmiyyəti. 
8.Qanın osmotik təzyiqi. 
9.Qanın onkotik təzyiqi. 
10.Homeostaz və onu təmin edən sistemlər 
11.Eritrositlərin çökmə sürəti və onun mexanizmi. 
12.Müxtəlif heyvanlarda və insanda hemoqlobinin miqdarı. 
 
 
Laboratoriya iĢi 7.  
Müxtəlif maddələrin təsirindən qanın hemolizi 
Eritrositlərin  parçalanaraq  hemoqlobinin  xaricə  çıxmasına 
hemoliz  deyilir.  Hemoliz  -  ərimə  deməkdir.  Hemolizin  aşağıdakı 
növləri vardır: 
1.Mexaniki hemoliz, 
2.Kimyəvi hemoliz, 
3.Osmotik hemoliz, 
4.Bioloji hemoliz. 
ĠĢ  üçün  lazımdır:  mikroskop,  sınaq  şüşələri,  ştativ,  əşya  və 
örtük  şüşələri,  pipet,  0,3%,  0,9%,  3%-li  natrium  xlor  məhlulları, 
saf  su,  0,1%-li  xlorid  turşusu  məhlulu,  ammonyak,  Qoryayev 
kamerası, sitrat qan. 
ĠĢin gediĢi. Nömrələnmiş 5 ədəd sınaq şüşəsi ştativə qoyulur. 
Birinci sınaq şüşəsinə 5 ml fizioloji məhlul tökülür; ikinciyə - 5ml 
0,3%-li natrium xlor məhlulu; üçüncüyə - 5 ml saf su, dördüncüyə 
- 4,5 ml fizioloji məhlul və 0,5 ml ammonyak məhlulu, beşinciyə - 
4,5  ml  fizioloji  məhlul  və  0,5  ml  0,1%-li  xlorid  turşusu  məhlulu 
tökülür.  Sonra  hər  sınaq  şüşəsinə  2  damcı  qan  əlavə  edilib 
çalxalanır. 
Sınaq  şüşələrindəki  qarışığa  işiqda  baxılaraq  hansında 
hemoliz getməsi (qarışığın şəffaf olması) müəyyən edilir. 

24 
Cisim şüşəsi üzərinə bir damcı sitrat qan qoyub  üzəri örtücü 
şüşə  ilə  örtülür,  ona  mikroskopun  əvvəl  kiçik,  sonra  da  böyük 
böyüdücü altında baxılır. 
Nazik  pipetlə  örtücü  şüşənin  altına  1-2  damcı  saf  su  əlavə 
edilir  və  eritrositlərin  forması  müşahidə  edilir.  Başqa  preparatın 
örtücü şüşəsi altına 1-2 damcı 3%-li natrium xlorid məhlulu əlavə 
edilib,  yenə  də  eritrositlərin  formaları  müşahidə  edİlİr.  Alınan 
nətİələr dəftərə yazılır. 
 
 
Laboratoriya iĢi 8.  
Eritrositlərin osmotik davamlılığının (ЕОD) təyini. 
 
ĠĢ üçün lazımdır: 5 ədəd sınaq şüşəsi, pipetlər, fibrinsizləş-
miş  və  ya  sitrat  qan,  1%-li  natrium  xlorid  məhlulu,  saf  su, 
senrifuqa. 
ĠĢin  gediĢi.  Müxtəlif  konsentrasiyalı  natrium  xlor  məhluları 
cədvəldə (cədvəl 3) göstərilən kimi hazırlanır və təcrübə aşağıdakı 
sxem üzrə aparılır. 
Hər bir sınaq şüşəsinə 5 damcı qan əlavə edilir. Çalxalanır və 
2 saata ştativə qoyulur və ya sentrifuqada 15-20 dəqiqə fırladılır. 
Hansı  sınaq  şüşəsində  qismən  hemoliz  getmişsə,  o  eritrositlərin 
minimal  davamlılığı,  hansında  tam  hemoliz  getmişsə  -  maksimal 
davamlılığı olacaqdır. 
Cədvəl 3.  
Müxtəlif konsentrasiyalı natrium xlor məhlularının 
hаzırlаnmаsı 
Məhlullar 
Sınaq şüşələrinin №-ləri və 
maddələrin ml-lə miqdarı 
Qeyd: hansı 
konsentrasiyada 
eritrositlərin 
dağılması müəyyən 
edilir. 
1 
2 
3 
4 
5 
1 %-li NaCl məhlulu 
1 
3 
5 
7 
9 
 
Saf su 
9 
7 
5 
3 
1 
 
Məhlulun cəmi 
miqdarı 
10 
10 
10 
10 
10 
 

25 
Məhlulun 
konsentrasiyası 
0,1 
0,3 
0,5 
0,7 
0,9 
 
 
Laboratoriya iĢi 9.  
Qan zərdabının bufer xassəsinin təyini. 
 
ĠĢ üçün lazımdır: 25 ml-lik iki büret, 4 kiçik stəkan, 1 ml-lik 
dərəcəli pipet, 0,1 n xlorid turşusu məhlul, 0,1 n natirum hidroksid 
məhlulu, 0,1%-li metiloranj və 0,1%-li fenolftalein məhlulları, saf 
su, at və ya inək qanının zərdabı. 
ĠĢin gediĢi. 
1.  Qələvi  buferin  təyini.  Iki  stəkan  götürülür.  Bir  stəkana  10 
ml saf su, ikinci stəkana 10 ml saf su və 1 ml zərdab tökülür. Hər 
bir  stəkana  2  damcı  metiloranj  indikatoru  əlavə  edilir.  Sonra 
qarışıq,  damcıları  saymaqla  0,1  n  xlorid  turşusu  məhlulu  ilə 
itməyən  zəif  qırmızı  rəng  alınana  qədər  titrlənir.  Titrləmə  bufer 
xassəsi olmayan nəzarət rolu görən sudan başlanmalıdır. 
2.Turş buferin təyini. İki təmiz stəkan götürülür. Birinə 10 ml 
saf su, ikincisinə isə 10 ml saf su və 1 ml zərdab tökülür. Hər bir 
stəkana 2 damcı fenolftalein əlavə edilir və 0,1 n NaCl məhlulu ilə 
itməyən  cəhrayı  rəng  alınana  qədər  titrlənir.  Titirləmə  nəzarət 
məqsədilə su ilə də aparılır. 
 
 
Laboratoriya iĢi 10.  
Qanda hemoqlobinin miqdarının təyini. 
 
Hemoqlobin  (HB)  mürəkkəb  zülaldır  və  eritrositlərin  tərki-
bində olur. Hemoqlobinin 96%-ni qlobin (zülal), 4%-ni hem (bo-
yayıcı  maddə)  təşkil  edir  (şəkil  6,  7).  Hemoqlobin  oksigenin  və 
karbon qazının daşınmasını təmin edir. Hemoqlobin oksinegeni və 
karbon  qazını  birləşmə  halında  daşıyır.  Oksigen  ilə  birləşmiş 
hemoqlobin  oksihemoqlobin  (HbO
2
),  karbon  qazı  ilə  birləşmiş 
hemoqlobin  karbohemoqlobin  (HbCO
2
),  dəm  qazı  ilə  birləşmiş 
hemoqlobin  karbooksi-hemoqlobin  (HbCO)  adlanır.  Hemoqlоbin 

26 
dəm  qazı  ilə  asan  birləşir.  Qanda  hemoqlobinin  və  eritrositlərin 
miqdarının  azalması  qanazlığı  xəstəliyinə  (anemiya)  səbəb  olur 
(cədvəl 4). 
 
Cədvəl 4.  
Müxtəlif hеyvаnlаrın qаnındа hеmоqlоbinin miqdаrı 
Hеyvаnın növü 
Sаliyə görə 
(%) 
Tərəddüd 
еtməsi 
100 ml qаndа 
hеmоqlоbinin miqdаrı (q) 
Аt 
80 
50-100 
13,6 
Qаrаmаl 
65 
56-74 
11,0 
Dəvə 
90 
66-114 
15,2 
Cаmış 
49 
28-70 
8,3 
Kеçi 
63 
45-81 
10,7 
Yаk 
57 
36-78 
9,0 
Qоyun 
68 
54-80 
11,6 
Dоnuz 
60 
51-99 
10,6 
It 
80 
65-95 
13,7 
Pişik 
65 
47-83 
11,0 
Dоvşаn 
69 
51-87 
11,7 
Tоyuq 
75 
51-99 
12,7 
Qаz 
95 
80-150 
16,1 
 
 
Şəkil 6. Hеmin kristаllаrı 
 

27 
 
Şəkil 7. Bəzi hеyvаnlаrdа hеmоqlоbin kristаllаrı.  
А-аtdа, B-dоnuzdа, V-itdə 
 
ĠĢ üçün lazımdır: Sali hemometri, 0,1 n HCl məhlulu, saf su, 
skаrifikаtоr,  yod  məhlulu,  pambıq,  sitrat  qan  və  ya  qan  almaq 
üçün heyvan. 
ĠĢĠn  gediĢi.  Sali  hemometrinin  (şəkil  8)  dərəcəli  sınaq 
şüşəsinin 2 bölgüsünə qədər 0,1 n HCl məhlulu tökülür. 
Hemometrin  mikropipetinə  20  mm
3
  (0,02  ml  bölgüsünə 
qədər)  qan  çəkilir.  Mikropipetin  ucu  pambıqla  silinir,  sonra 
dərəcəli sınaq şüşəsindəki xlorid turşusuna salınaraq qan məhlulu-
nun  dibinə  əlavə  edilir,  mikropipet  xlorid  turşusunun  üst  təmiz 
qalmış hissəsi ilə bir neçə dəfə yuyulur. 
Sınaq  şüşəsindəki  qarışıq  şüşə  çubuq  ilə  qarışdırılır.  Sonra 
həmin  sınaq  şüşəsi  5-10  dəqiqə  müddətində  hemometrdə  yerinə 
qoyulur.  Bu  müddətdə  hemoqlobin  xlorid  turşusu  ilə  reaksiyaya 
girərək hematin-xlorid alınır ki, bu da qarışığa tünd qəhvəyi rəng 
verir. 
Hematin-xlorid məhlulu olan sınaq şüşəsi hemometrə qoyulur 
və  qarışığın  rəngi  standart  məhlulların  rənginə  bərabərləşənə 
qədər onun üzərinə damcı-damcı saf su əlavə edilərək qarışdırılır. 
Rənglər bərabərləşəndən sonra hesablama aparılır. Hesablama 
əgər müayinə aparılan sınaq şüşəsinin üzərindəki rəqəmlər 2-dən, 
23-ə qədərdirsə, o zaman qanın şüşədə üst səviyyəsinin yanındakı 
rəqəm hemoqlobinin qram faizlə miqdarı olacaqdır. 

28 
Əgər  dərəcəli  sınaq  şüşəsi  üzərindəki  rəqəm  10-dan  140-a 
qədər olarsa (buna Sali vahidi deyilir) onda həmin rəqəm hemoq-
lobinin vahidlə miqdarını göstərir. Sali vahidini qram faizə çevir-
mək  üçün  tənasüb  qurulmalıdır.  Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  100 
Sali  vahidi  100  ml  qanda  16,67  qram  hemoqlobinin  olmasını 
göstərir. 
 
 
Şəkil 8. Sаli hеmоmеtri:  
1-hеmоmеtrin kоrpusu; 2-stаndаrt 
məhlullаr; 3-bölgülü sınаq şüşəsi; 
4-qаn götürmək üçün pipеt. Sаğ 
tərəfdə hеmоmеtrin şkаlаsı (qrаm-
fаizlə – nisbi hеmоqlоbin ədədi) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Məsələ:  Fərz  edək  müayinə  olunan  qanın  durultmadan  sonra 
dərəcəli  sınaq  şüşəsində  səviyyəsi  80  Sali  rəqəminə  bərabər 
olmuşdur,o zaman 
100 - 16,67 
80 - X 
X=
       
 
    
   
 = 13,33 q% olacaqdır. 
Təcrübənin nəticəsi analiz olunaraq dəftərdə qeyd olunur. 

29 
İnsanda hemoqlоbinin miqdarı sağlam kişidə 13-16 q% (14,5 
q%), qadında 12-14 q% (13q%) olur. Alman kimyaçısı Xane Fişer 
40  yaşında  müstəqil  elmi-tədqiqat  işi  apararaq  müəyyən  etmişdir 
ki,  qanın  hemoqlobini  zülaldan  və  hemdən  ibarətdir.  Xane  Fişer 
1929-cu  ildə  hemin  quruluşunu  (strukturunu)  müəyyən  etmişdir. 
1930-cu ildə bu kəşfə görə ona Nobel mükafatı verilmişdir. 
Heyvanlarda  hemoqlоbinin  miqdarı  heyvanın  növündən, 
yaşından,  fizioloji  vəziyyətindən,  dəniz  səhtinə  nisbətən  hündür-
lükdən asılıdır (cədvəl 4). 
 
 
Laboratoriya iĢi 11.  
Hemoqlobinin və onun törəmələrinin spektral müayinəsi. 
 
ĠĢ  üçün  lazımdır:  Spektroskop,  saf  su,  qan,  natrium 
hidrosulfit kristalı. 
Müəyyən  məhlulda  hemoqlobin  və  ya  onun  törəmələrinin 
olması onların udulma spektrinə görə təyin edilə bilər. 
ĠĢin gediĢi.10 ml saf suya 1-2 damcı qan əlavə edilərək, zəif 
hemoqlobin  məhlulu  hazırlanır.  Bu  məhluldan  spektrin  xüsusi 
sınaq  şüşəsi  doldurulub  işiq  mənbəyi  ilə  spektraskopun  arasına 
qoyulur. Spektrin sarı, yaşıl rəngi (DE xətti) arasında görünən iki 
nazik udma xətti oksihemoqlobinin spektridir. 
Hemoqlobini  reduksiya  etmək  və  onun  spektrini  müşahidə 
etmək üçün  müayinə olunan məhlula  bir neçə  natrium  hidrosulfit 
kristalı salınır. Bundan 3-4 dəqiqə keçmiş həmin məhluldan spek-
trin  sarı-yaşıl  rəngi  üzərində  enli  tünd  zolaq  alınır.  Bu  zolaq  re-
duksiya olunmuş hemoqlobinin spektridir. 
 
MÖVZU: QANIN LAXTALANMASI. 
Qanın  laxtalanma  xassəsinin  pozulması  xəstəlikdir  və 
hemofiliya adlanır. 
Qanın  laxtalanması  fermentativ–kimyəvi  prosesdir  və 
orqanizm  üçün  müdafiə  əhəmiyyəti  vardır.  Belə  ki,  müxtəlif 

30 
zədələnmələr  zamanı  orqanizmi  çox  qan  itirməkdən  qoruyur. 
Qanın  laxtalanması  plazmada  həll  olunmuş  halda  olan 
fibrinogenin  həll  olunmayan  fibrinə  çevrilməsidir  (şəkil  9)  və  5 
mərhələdən ibarətdir: 
1.Tromboplastinin əmələ gəlməsi. 
2.Trombinin əmələ gəlməsi. 
3.Fibrinin əmələ gəlməsi. 
4.Əmələ gəlmiş laxtanın həcmən kiçilməsi.  
5.Əmələ gəlmiş laxtanın əriməsi. 
 
MəĢğələyə hazırlaĢmaq üçün suallar. 
1.Qanın laxtalanmasının orqanizm üçün əhəmiyyəti. 
2.Qanın laxtalanmasının müasir nəzəriyyəsi. 
3.Qanın laxtalanmasını zəiflədən, sürətləndirən faktorlar. 
4.Qan laxtalandırıcı və əks laxtalandırıcı sistemləri. 
5.Qanın laxtalanmasının tənzimi. 
6.Müxtəlif heyvanlarda və insanda qanın laxtalanma sürəti. 
7.Qanaxmalar zamanı ilk yardım. 
 
 
Laboratoriya iĢi 12.  
Qanın fibrinsizləĢdirilməsi. 
 
Fibrinogeni  alınmış  qan  fibrinsizləĢdirilmiĢ  qan  adlanır. 
Fibrinogen qanın zülalıdır.  

Kataloq: books rax
books rax -> Psixologiya
books rax -> Fİruddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev
books rax -> Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 23 may 2012-ci il tarixli
books rax -> Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
books rax -> QƏRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov
books rax -> AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana
books rax -> AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan müƏLLİMLƏR İnstitutu
books rax -> Fərid Hüseyn 300-dən sonrakı azərbaycanlılar