Hozirgi kunda mamlakatimizdagi iqtisodiy muammolar va ularning yechimlari

---

Hozirgi kunda mamlakatimizdagi iqtisodiy muammolar va 
ularning yechimlari 
 
Manzura Talgatovna Tadjibayeva 
Margʻilon shahar 2-son kasb-hunar maktabi 
Annotatsiya: O‘zbekiston Prezidenti mamlakatimizda sodir bo‘layotgan voqea 
va jarayonlarga baho berishda tanqidiy tahlildan faolroq foydalanishga bir necha bor 
chaqirgan. Ishonchimiz komilki, bu boradagi yondashuv prinsipial jihatdan muhim va 
maqsadga muvofiqdir, chunki u nafaqat yutuq va muvaffaqiyatlarni, balki xato va 
kamchiliklarni ham tan olish, shu bois O‘zbekistonni iqtisodiy rivojlantirish kun 
tartibidagi asosiy vazifalarni yaxshiroq tushunish imkonini beradi.
Kalit soʻzlar: bozor iqtisodiyoti, Iqtisodiy samaradorlik, savdo balansi, foiz 
stavkalari, toʻlov balansi, moliyaviy resurslar, davlat aralashuvi. 
Economic problems in our country today and their solutions 
Manzura Talgatovna Tadjibayeva 
Vocational school №2, Margilon city 
Abstract: The President of Uzbekistan has repeatedly called for more active use 
of critical analysis in assessing the events and processes taking place in our country. 
We are sure that the approach in this regard is important and appropriate in principle, 
because it allows to recognize not only achievements and successes, but also errors 
and shortcomings, and therefore better understanding of the main tasks of the 
economic development agenda of Uzbekistan. 
Keywords: market economy, Economic efficiency, trade balance, interest rates, 
balance of payments, financial resources, state intervention. 
KIRISH 
O'zbekiston mustaqil davlat sifatida 1991 yilda jahon xaritasida paydo bo'ldi. 
Mamlakatda bozor iqtisodiyotini yuritish uchun zamin yaratishi kerak bo'lgan 
islohotlar boshlandi. 2022 yilda esa iqtisodiyot kursi tubdan iqtisodiyotga davlat 
aralashuvini kuchaytirish va import o'rnini bosuvchi siyosatni amalga oshirishga o'tdi. 
Sanoat rivojlanishini jadallashtirish uchun davlat moddiy, moliyaviy, pul va mehnat 
resurslarining katta oqimlarini quyidagilar orqali qayta taqsimladi:
- Resurslarni to'g'ridan-to'g'ri taqsimlash, tovar narxlari, foiz stavkalari va 
valyuta kurslarini ma'muriy tartibga solish; 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1136

---

- Yuqori soliqlar va davlat xarajatlari; 
- Valyuta xaridorlari uchun foydali bo'lgan rasmiy kursdan foydalanishning 
cheklanganligi (odatda bozor kursidan ikki-uch baravar farq qiladi); 
- Yangi ishtirokchilarning bozorlarga chiqishini cheklash va ayrim korxonalar 
yoki korxonalar guruhiga soliq, kredit va boshqa imtiyozlar berish orqali sun’iy 
monopoliyalarni o‘rnatish; 
- To'g'ridan-to'g'ri ("qo'lda") biznesni boshqarish;
- Importni tarif va tarifsiz to'siqlar bilan cheklash. 
Natijada iqtisodiy samaradorlikning nihoyatda past darajasi va iqtisodiy o'sish 
sur'atlari, yuqori ishsizlik va tashqi mehnat migratsiyasi, keng tarqala boshlayapdi. 
ASOSIY QISM 
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda savdo balansi taqchilligi ortib bormoqda. 
Ommaviy axborot vositalarida iqtisodchilarning bu boradagi qizg‘in bahs-
munozaralari nafaqat qisqa muddatda, balki o‘rta va ayniqsa, makroiqtisodiy 
barqarorlikni, iqtisodiy o‘sish va xalq farovonligini ta’minlashda ushbu muammoning 
naqadar dolzarbligini ko‘rsatadi. Uzoq muddat. 
Agar 2019-yilda O‘zbekiston Markaziy banki ma’lumotlariga ko‘ra, tovar va 
xizmatlar eksporti 17,0 milliard AQSh dollarini, ularning importi 26,6 milliard 
dollarni va tovar va xizmatlar balansi minus 9,6 milliard dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 
2021-yilda tegishli ko‘rsatkichlar o‘sdi. 16,4 mlrd, 27,8 mlrd va minus 11,4 mlrd 
dollarga yetdi. Qabul qiling, yalpi ichki mahsuloti 69,2 milliard dollar bo‘lgan 
mamlakat uchun tovar va xizmatlar balansidagi 11,4 milliard dollarlik kamomad 
hayratlanarli miqdor. 
O‘zbekistonning 2020-2021 yillardagi to‘lov balansi tahlili shuni ko‘rsatadiki, 
tovar va xizmatlar balansidagi taqchillikning salmoqli qismi respublikadan tashqarida 
ishlayotgan o‘zbekistonlik mehnat muhojirlaridan tushumlar hisobiga qoplanadi. 
Umuman olganda, 2021-yilda joriy balansi bo‘yicha ijobiy savdosi 6,6 milliard 
dollarni tashkil etdi. 
Agar mamlakatda shu miqdorda tovar va xizmatlar balansida taqchillik yuzaga 
kelgan bo‘lsa, bu daromadlarning kamayishiga olib keladigan xavflar yuzaga kelmas 
ekan, bu hech qanday makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o‘sishga tahdid 
solmaydi. Biroq, bunday risklar mavjud va ular tovarlarni eksport qilish bilan bog'liq. 
Misol uchun, eksport qilinadigan tovarlarning jahon narxlarining pasayishi yoki 
tovarlarimizni import qiluvchi mamlakatlarda daromadlarning pasayishi natijasida 
eksport tushumlari kamayishi mumkin, bu ham eksportimizni kamaytiradi. Biroq 
2021-yilda O‘zbekistonda tovar va xizmatlar balansidagi taqchillik omil daromadlari 
balansidagi profitsitdan 4,8 milliard dollarga (11,4-6,6 milliard dollar) ko‘pdir. 
Mamlakat toʻlov balansi maʼlumotlari tahlili shuni koʻrsatadiki, keyingi yillarda 
Oʻzbekiston iqtisodiyotiga toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar oqimining 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1137

---

oʻsishiga qaramasdan, Oʻzbekiston savdo balansi taqchilligini qoplashning asosiy 
manbai pul oʻtkazmalari oqimi bilan bir qatorda hisoblanadi. mehnat muhojirlari va 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar, tashqi qarzlar (xalqaro kreditlar va portfel 
investitsiyalari) dan tashqi qarzning oshishiga olib keladi. 
Savdo balansi taqchilligini tashqi qarzlar hisobiga moliyalashtirish va tashqi 
qarzning o'sishining o'zi iqtisodiy siyosat sifatini tavsiflamaydi va makroiqtisodiy 
muvozanatning buzilishiga va iqtisodiy o'sish sur'atlarining sekinlashishiga olib 
kelmaydi. Agar tashqi qarz o'sib borayotgan bo'lsa-da, lekin tashqi kreditlardan 
samarali foydalanilsa va mamlakatning iqtisodiy salohiyati yuksalsa, bu o'rta va uzoq 
muddatli istiqbolda iqtisodiy o'sishning jadallashuvida namoyon bo'ladigan bo'lsa, u 
holda xalq tashqi qarzlar ko'payishidan naf ko'radi. 
Biroq, olingan xalqaro kreditlardan samarasiz foydalanilsa, tashqi qarzning 
o'sishi salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, olingan xalqaro 
kreditlardan foydalanish samaradorligini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. 
Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, 
mamlakatning umumiy tashqi qarzi 34,17 milliard dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2022-
yil 1-yanvar holatiga ko‘ra bu ko‘rsatkich 39,56 milliard dollarni tashkil qilgan . 
Binobarin, 2021-yilda tashqi qarz hajmi 5,39 milliard dollarga oshdi. 
Shu bilan birga, davlat tashqi qarzi miqdori 21,36 milliard dollardan 23,73 
milliard dollarga, yaʼni 2 milliard 370 million dollarga , xususiy sektorning tashqi 
qarzi esa 12,81 milliard dollardan 15,83 milliard dollarga yoki 3,02 milliard dollarga 
oshgan. 
Bundan kelib chiqadiki, tashqi qarzning umumiy hajmidan 60% davlat ulushiga, 
40% xususiy sektor ulushiga to'g'ri keladi.Shu bilan birga, 2021 yilda tashqi 
qarzlarning umumiy hajmidan 44 foizi davlat, 56 foizi xususiy sektor hissasiga to‘g‘ri 
keldi. 
Ma'lumki, davlat eng samarali xo'jalik boshqaruvchisi emas va tashqi qarzlardan 
samarasiz foydalanish ehtimoli juda yuqori. Tashqi qarzlarning salmoqli qismi 
(barcha qarzlarning 60 foizi va o‘tgan yildagi qarzlarning 44 foizi) davlat ulushiga 
to‘g‘ri kelishi va kelgusida ular davlat byudjetidan foizlar va dividendlar bilan 
qaytarilishi kerakligini hisobga olib, davlat tomonidan jalb qilinayotgan tashqi 
kreditlardan samarali foydalanish masalalari alohida dolzarb bo‘lib, ular iqtisodiy 
siyosatning diqqat markazida bo‘lishi kerak. 
Ushbu moliyaviy resurslar iqtisodiyotning inson kapitali sifatini oshirish, 
infratuzilmani yaxshilash va hokazolar bo'yicha salohiyatini oshirishga hissa qo'shishi 
muhim, shuning uchun uzoq muddatda tashqi qarz olishdan olinadigan foyda ularning 
xarajatlaridan oshib ketishi va iqtisodiyotni yaxshilashga hissa qo'shishi kerak.
Xususiy sektorga kelsak, yuqorida aytib o'tilganidek, u umumiy tashqi qarzning 
40 foizini va 2021 yilda uning o'sishining 56 foizini tashkil etdi. Binobarin, xususiy 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1138

---

sektorning tashqi qarzlarni jalb qilish (toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar 
oqimini hisobga olmaganda) orqali mamlakat savdo taqchilligiga qoʻshgan hissasi 
3,02 milliard dollarni tashkil etdi. 
Savdo taqchilligi yuqorida ta’kidlanganidek hamda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy 
investitsiyalar, joriy va kapital transfertlarining sof oqimi, rasmiy oltin-valyuta 
zaxiralarining kamayishi hisobiga shakllantirilishi mumkin. Biroq, biz faqat tashqi 
qarzning savdo balansi taqchilligiga “hissasini” tahlil qilayotganimizni hisobga olsak, 
to'lov balansining boshqa moddalarining ta'siri hisobga olinmaydi. 
XULOSA 
Muxtasar qilib aytganda, Iqtisodiyotimizning jiddiy muammosi shundaki, unda 
xo‘jalik yurituvchi subyektlarning kamida 25 foizi kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarishni amalga oshirish uchun yetarli miqdorda kapital to‘planmagan. Mavjud 
yirik kapital hokimiyatga bog'langan tuzilmalar bilan bog'liq bo'lib, xususiy 
kapitalning aksariyati juda nozik (tarqalgan) taqsimlangan va etarli darajada 
konsentratsiyalanmaganligini misol boʻladi.