Hozirgi zamon iqtisodiyotchilarining jahon iqtisodiyotiga oid g'oyalari Reja: Hozirgi davr iqtisodiy bilimlarining asosiy xususiyatlari

Hozirgi zamon iqtisodiyotchilarining jahon iqtisodiyotiga oid g'oyalari

Reja:


1. Hozirgi davr iqtisodiy bilimlarining asosiy xususiyatlari.
2. Ijtimoiy-iqtisodiy yo’nalishining shakllanishi va rivojlanishi.
3.Keynsning iqtisodiy qarashlari,keynschilik, yangi Keynschilik.
4.Yangi klassik (neoklassik) yo’nalish.


Hozirgi davr iqtisodiy bilimlarining asosiy xususiyatlari.


XIX asr oxiri va XX asr boshlarida bunday sharoit, xozirgi davr iqtisodiy g`oyalarining shakllanishi va rivojlanishi uchun boshlangich nukta bo’ldi.
Iqtisodiy bilimlar tarixida mazkur g`oyalarning vujudga kelishi varivojlanishi asosan uch xil yo’nalishga ajratib o’rganilmoqda:
B o’lar:
1. Ijtimoiy-institustional;
2. Keynschilik va yangi keynschilik;
3. Neoklassik.
Institutstionalizm iqtisodiy yo’nalishining shakllanishi va rivojlanishi.
Ijtimoiy-institustional yo’nalishning boshlanishi XIX asrning oxirlariga to’g`ri keladi va XX asr 20-30 yillarida AQSh da keng tarkalgan.
Kechki institustionalizm (1 jaxon urushidan keyin) J.M.Klarkning "iqtisodiy institutlar va insonlar farovonligi" asarlarida, G.A.Berlining "Mulksiz xoqimiyat" va "XX asr kapitalistik inqilobi" asarlarida, G.Minzning akstionerlar soni ortishi, kapital mulkning kapital funkstiyadan ajralish jarayoni xaqidagi maqolalarida kayd etilgan.

Neoinstitustionalizm 60-70 yillardagi ijtimoy institustional yo’nalish. Amerikalik nazariyotchi L.Lou, shvestiyalik iqtisodchi G.Myurdal tomonidan ishlab chiqarilgan. J.K.Gelbreyt va R.Xeylbroner tomonidan rivojlantirilgan. Iqtisodiy jarayonlar rivoji industriya va texnokratiya rolining o’sishi bilan bog`liq qaraladi. Ijtimoy xayotga asoslanib, iqtisodiy jarayonlar borishi tushuntiriladi.

Birinchi davrdagi iqtisodiy g`oyalar uch oqimga bo’linadi

• 
  1.ijtimoiy-psixologik (T.Veblen).
  
• 
  2.ijtimoiy-xuquqiy (Jon R.Kommons).
  
• 
  3.emperik yoki kon’yuktura-statistik (U.Mitchell).
  

2-yo’nalish
Jon R.Kommons (asarlari: «Kapitalizmning xuquqiy asoslari»(1924), «Institustional iqtisodiyot. Uning siyosiy iqtisoddagi urni»(1934), “Jamoa faoliyatining iqtisodiy nazariyasi» (1950)asarlarida bayon qilinadi).
U iqtisodiyotda nazariya va yuridik konstepstiyalar to’g`risidagi koidalarning o’zaro korishmalarini taklif etadi.

Jon R.Kommons

3-yo’nalish
Uesli Kler Mitchell (asari: «Iqtisodiy nazariya tiplari to’g`risida lekstiyalar»(1935) nomi bilan bog`liq.U Veblenning shog`irdi bo’lib, ishlab chiqarish va biznes qarama-qarshiligi to’g`risidagi fikrni meros qilib olgan.
Odamlarning jamiyatdagi xulkini tadqiqot predmeti deb xisoblaydi. Ijtimoiy psixologiya, an’ana va urf-odatlar iqtisodiy xodisalarni belgilovchi omillar sifatida qaraladi. Mitchell bo’yicha, iqtisodiy kursatkichlar, son va rakamlar o’zgarishidagi qonuniyatlar xal qiluvchi o’rinni egallaydi.

Uesli Kler Mitchell
Keynsning iqtisodiy qarashlari, keynschilik, yangi keynschilik.
J.M.Keyns (1884-1946) "Kapitplizmni tartibga solish"ga oid g`oya tadqiqotchilaridan biri bo’lib klassik maktabga qarshi davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi tarafdoridir. U qiymatning mexnat nazariyasini, qo’shimcha qiymatni inkor etadi. Ularni ishlab chiqarish omillari konstepstiyasi bilan almashtiradi. A. Marshallning, kembridj maktabining davomchidir. Uning bosh asari “Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi»(1936)dir (kiskacha “Umumiy nazariya» deb ataladi).




Keyns ta’limotining xususiyatlari:
1. Bozor munosabatlarining mavjud tizimi o’z-o’zini avtomatik tarzda tartibga sola olmasligi asos qilinib olinganligi.
2. Iqtisodiyotning o’sishi va eng yukori ish bilan bandlikni ta’minlash davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi zarurligi («Aralash iqtisodiyot» otasi).
3. Iqtisodiy xodisalar taxlilini makroiqtisodiy jixatdan (xususiy milliy daromad va jamgarish o’rtasida bog`liqlik va nisbatlarni) tadqiq etish zarurligi.
4. Bandlik nazariyasi kuyidagilarga asoslanadi: bandlik ortishi tufayli, milliy daromad, ayni paytda istemol ҳam ortadi, ammo daromad istemolga nisbatan sekinrok ortadi, odatda insonlarning psixologik «qonuni»dan kelib chikib, ularda jamgarishga moillik kuchayadi.


J.M.Keyns
Keyns g`oyalarning davomchilarini, ya’ni keynschilarni uch oqimga ajratish mumkin
1. Ung va uta reakstion oqim, agressiv monopolistlarning manfaatini ximoya qilgan.
2. Liberal oqim tarafdorlari monopoliya manfaatlarini ximoya etadi, ammo kurollanishni inkor etadi.
3. So’l keynschilik oqimi tarafdorlari milliy daromadni to’g`ri taksimlash g`oyasi bilan talab darajasiga samarali ta’sir etishga intiladi



Xozirgi zamon iqtisodiy bilimlarida uch asosiy yo’nalish (yangi klassik, keynschilik va institustional) yaqqol ko’zga tashlanadi. Institustionalizmda sub’ektiv omillar, jamiyat tashqilotlari, oila, xuquq, psixologiya va davlat tashqilotlari roli xal qiluvchi qilib ko’rsatiladi. Keyns ta’limotida davlat roli kuchayadi,aralash iqtisodiyot tan olinadi, investistiya roli to’g`ri xal etiladi.
Neoklassik yo’nalish avvlgidek iqtisodiyotga davlatning aralashuvini cheklash tarafdori, ammo ijtimoiy yo’naltirilgan bozorni (Oyken, Relke, Ryustov) qullaydi. M.Fridmen iqtisodiyotda pulning roliga etakchi o’rin beradi (Monetar siyosat).