İstilik şüalanması Temperaturu mütləq sıfırdan fərqli olan istənilən cisim elektromaqnit dalğaları şüalandırır. Belə şüalanma həmin cismin istilik enerjisinin ehtiyatı hesabına baş verir

İstilik şüalanması — Temperaturu mütləq sıfırdan fərqli olan istənilən cisim elektromaqnit dalğaları şüalandırır. Belə şüalanma həmin cismin istilik enerjisinin ehtiyatı hesabına baş verir. Şüalanan cismə kənardan əlavə enerji verilmədiyi halda onun enerji ehtiyatı azaldığından temperaturu get-gedə aşağı düşür. Digər tərəfdən, bu şüalanma hər hansı cisim tərəfindən udulduqda onun istilik enerjisi ehtiyatını artırır - cisim qızır. Elə bunlara görə də həmin şüalanma istilik şüalanması, yaxud temperatur şüalanması adlanır.

İstilik şüalanması bütün digər növ şüalanmalardan fərqli olaraq tarazlıqlı şüalanmadır. Kimyəvi reaksiyalar nəticəsində meydana gələn şüalanma müstəsna olmaqla bütün şüalanma növlərində şüaburaxma, sistemin həyəcanlanmış haldan əsas hala keçməsi nəticəsində baş verir. İstilik şüalanmasını digər növ şüalanmalardan, məsələn lüminesensiyadan fərqləndirən cəhət şüalanma nəticəsində sistemin itirdiyi enerjinin yerini doldurma (şüalanma mənbəyini həyəcanlanmış hala gətirmə) mexanizmidir. İstilik şüalanması zamanı həyəcanlanmış hala keçmə istilik hərəkəti hesabına toqquşan hissəciklərin (atom və molekulların) öz enerjisinin müəyyən hissəsini digər hissəciklərə verməsi nəticəsində baş verir.

Yer səthinə çatan ümumi radiasiya torpaq və sututarlar tərəfindən qismən udulur və istiyə çevrilir, okeanlar və dənizlərdə buxarlanmaya sərf olunur.

Yer səthinə çatan ümumi radiasiya torpaq və sututarlar tərəfindən qismən udulur və istiyə çevrilir, okeanlar və dənizlərdə buxarlanmaya sərf olunur.

Quruda albedo təbii səthlərin rəngi ilə müəyyən edilir. Tam qara cisim bütün radiasiyanı mənimsəməyə qabildir. Güzgü səthi şüaları 100 % əks etdirir və qızmağa qabil deyildir. Real səthlərdən təmiz qar daha böyük albedoya malikdir.[6] [7] Radiasiya üçün düz su səthinin albedosu ona Günəş şüalarının hansı bucaq altında düşməsindən asılıdır.[8] Şaquli şüalar suda dərinə nüfuz edir və su istiliyi mənimsəyir. Maili şüalar sudan güzgüdəki kimi əks olunur və onu qızdırmır: su səthinin albedosu Günəş 90° yüksəklikdə olanda 2 %-ə, Günəş 20° yüksəkdə olanda isə 78 %-ə bərabərdir.

Torpağın istilik xüsusiyyətləri torpaq profilindəki enerji paylanmasına təsir göstərir. Torpağın temperaturu ilə əlaqəli, radiasiya, keçiricilik və konveksiya yolu ilə enerjinin (əsasən istilik şəklində) bütün torpaq boyunca ötürülməsi ilə daha sıx bağlıdır.

  Torpağın əsas istilik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

▪  Həcmli istilik tutumu, SI ölçü vahidi: J ∙ m - 3 ∙ K - 1

▪ İstilik keçiriciliyi, SI bölmələri: W ∙ m - 1 ∙ K - 1

▪ Termal diffuziya, vahidlər SI ölçü vahidi: m2 ∙ s - 1

Torpaqdakı istilik axınının tədqiqi göstərdi ki, ani gündəlik axış, bitki miqdarından və günün vaxtından asılı olaraq, 0,1 ilə 0,5 nisbətində saf radiasiyanın fraksiyası kimi qiymətləndirilə bilər. Torpaq istiliyi və təmiz şüalanma payız yetişmə mövsümündə iki təkrar böyümə dövrü ərzində yosun məhsuldarlığı üçün ölçüldü. Günorta saatlarında torpağın istilik axınının təmiz radiasiyaya nisbətinin məhsulun hündürlüyünün yalnız 450 mm-ə qədər olan yüksəkliklərdə xətti azalma funksiyası olduğu məlum oldu. Məhsul böyüməsi bu yüksəklikdən kənara çıxdıqda nisbət, demək olar ki, 0,1 səviyyəsində qaldı. Yenidən böyümənin hər iki dövrü boyunca bitki örtüyünün spektral indeksinin (yaxın IR sahəsinin qırmızıya nisbəti) xətti ilə azalmış bir funksiyasının köməyi ilə bu əlaqələrin yaxşı uyğunlaşdığı aşkar edildi. Bu nəticələr göstərir ki, həm bitki yüksəkliyi, həm də bitki örtüyünün spektral göstəriciləri təmiz radiasiyanın ölçülməsindən torpaq istilik axını qiymətləndirmək üçün istifadə edilə bilər.

Yer səthi vahidinə düşən şüa enerjisinin miqdarı birinci növbədə şüanın düşmə bucağından asılıdır. Ekvatorda, orta və yüksək enliklərdə eyni bir sahəyə müxtəlif miqdarda radiasiya düşür. Bu asılılıq belə ifadə olunur: Günəş radiasiyasının intensivliyi şüanın düşmə bucağının sinusuna və ya yerin coğrafi enliyinin kosinusuna mütənasibdir:

J₁=J₀+sina =J₀cosb

Məlumdur ki, sin 90°= 1; sin 60°= 0,8; sin30°= 0,5; sin0°=0. Məhs burdan alçaq enliklərdə temperaturun zonal qradiyentinin nə üçün kiçik olduğu aydınlaşır.

“AZƏRBAYCAN HAVA YOLLARI”QSC

MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASI

Sərbəst iş №3

Fakultə Aerokosmik

Qrup 1438a

Fənn Aerokosmik monitorinq

Mövzu Torpağın istilik şüalanması

Müəllim Əzizov Bəxtiyar

Tələbə Aqil Məmmədov

Bakı 2019