İSTİsmar ve ihmaliN Çocuklar üzerindeki FİZİksel ve psikolojik etkileriNİN İncelenmesi
Yüklə 449,87 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
İSTİSMAR VE İHMALİN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ FİZİKSEL VE PSİKOLOJİK ETKİLERİNİN İNCELENMESİ Meltem CAN ÖZCAN YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI Doç. Dr. Ayda ÇELEBİOĞLU 2010 Her hakkı saklıdır T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI
FİZİKSEL VE PSİKOLOJİK ETKİLERİNİN İNCELENMESİ
Meltem CAN ÖZCAN
Tez Yöneticisi Doç. Dr. Ayda ÇELEBİOĞLU Yüksek Lisans Tezi ERZURUM -2010
I
Sayfa TEŞEKKÜR .................................................................................................................. III TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................................... IV ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................... V ÖZET ............................................................................................................................. VI ABSTRACT ................................................................................................................. VII 1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 2. GENEL BİLGİLER .................................................................................................... 4 2.1. Çocuk İstismarı ve İhmali ..................................................................................... 4 2.1.1. Çocuk istismar ve ihmalinin tanımı ............................................................ 4 2.2. Çocuk İstismarı ve İhmalinin Tipleri .................................................................... 6 2.2.1. Fiziksel istismar ve ihmal ........................................................................... 6 2.2.2. Duygusal istismar ve ihmal ......................................................................... 8 2.2.3. Cinsel istismar ve ihmali ........................................................................... 11 2.2.4. Ekonomik istismar ve ihmali .................................................................... 12 2.3. Çocuk İstismar ve İhmalinin Nedenleri .............................................................. 14 2.3.1. Anneye ve babaya yönelik nedenler ......................................................... 14 2.3.2. Çocuğa ait nedenler ................................................................................... 17 2.4. İstismar ve İhmalin Çocuklar Üzerindeki Fiziksel ve Psikolojik Etkileri........... 18 2.5. Çocuk İstismarı ve İhmalinin Önlenmesi ............................................................ 20 2.6. Çocuk İstismarı ve İhmalinin Önlenmesinde Hemşirelerin Rolü ....................... 21 II
3.1. Araştırmanın Şekli .............................................................................................. 24 3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman ................................................................ 24 3.3. Araştırmanın Evren ve Örneklemi ...................................................................... 24 3.4. Araştırmanın Değişkenleri .................................................................................. 24 3.5. Veri Toplama Araçları ........................................................................................ 25 3.6. Verilerin Toplanması .......................................................................................... 28 3.7.Verilerin Değerlendirilmesi ................................................................................. 28 3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları ve Genellenebilirliği ................................................. 29 3.9. Araştırmanın Etik Yönü ...................................................................................... 29
EK-1 ........................................................................................................................... 58 EK-2 ........................................................................................................................... 60 EK-3 ........................................................................................................................... 62 EK-4 ........................................................................................................................................ 64 EK-5 ........................................................................................................................... 65 EK-6 ........................................................................................................................... 66
III
Yüksek lisans eğitimim boyunca beni her konuda destekleyen ilgi ve yardımını esirgemeyen danışman hocam Sayın Doç. Dr. Ayda Çelebioğlu’ na, manevi desteğini her an yanımda hissettiğim sevgili eşim Recep Özcan’ a ve aileme sonsuz teşekkür ederim.
IV
Tablo 1. Araştırmaya Alınan Okullardaki Öğrenci Sayısı ........................................... 25 Tablo 2. Çocukların Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı ........................................... 30 Tablo 3. Ebeveynlerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı ....................................... 31 Tablo 4. Ailelerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımları .......................................... 32 Tablo 5. Çocuklarda Son Zamanlarda Görülen Bazı Fiziksel Problemlerin Dağılımları ................................................................................ 33 Tablo 6. Çocukların İstismar ve İhmal Yaşama Durumları .......................................... 34 Tablo 7. Çocuğa Ait Özelliklere Göre İstismar ve İhmal Yaşama Durumunun Karşılaştırılması ............................................................................................. 34 Tablo 8. Ebeveynlerin Özelliklerine Göre Çocukların İstismar ve İhmal Yaşama Durumunun Karşılaştırılması ......................................................................... 35 Tablo 9. Aile Özelliklerine Göre Çocukların İstismar ve İhmal Yaşama Durumunun Karşılaştırılması ............................................................................................. 37 Tablo 10-a. Çocukların İstismar ve İhmal Yaşama Durumuna Göre Fiziksel Belirtilerin Karşılaştırılması ......................................................................................... 39 Tablo 10-b. Çocukların İstismar ve İhmal Yaşama Durumuna Göre Fiziksel Belirtilerin Karşılaştırılması ......................................................................................... 39 Tablo 11. Çocukların İstismar ve İhmal Yaşama Durumuna Göre Psikolojik Belirti Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması .......................................................... 41 V
Meltem Can 1983 yılında Erzincan’da doğdu. İlk ve orta öğreniminden sonra 2000 yılında liseden mezun oldu. 2001 yılında Atatürk Üniversitesi Erzincan Sağlık Yüksek Okulu Hemşirelik Bölümünde öğrenimine başladı. 2005 yılında bu bölümden birincilikle mezun oldu. Aynı yıl Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalında yüksek lisans öğrenimine başladı. Halen Erzincan Devlet Hastanesi’ nde hemşire olarak görev yapmaktadır.
VI
İstismar ve ihmalin çocuklar üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerinin incelenmesi Bu
çalışma çocukların istismar ve ihmalle karşılaşma durumları ve etkileyen faktörler ile istismar ve ihmalin çocuklar üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerini incelemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırma, Eylül 2008-Ağustos 2010 tarihi arasında, Erzincan ilinde bulunan n 3 ilköğretim okulunun 6. 7. ve 8. sınıfında okuyan öğrencileri ile yürütülmüştür. Veriler, Soru Formu, Çocuk İstismarı ve İhmali Tanılama Anketi Tarama Formu ve Kısa Semptom Envanteri ile toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde; yüzdelik dağılımlar, ortalamalar, ki kare, t testi ve Cronbach Alfa katsayı hesaplaması kullanılmıştır. Araştırmada çocukların % 92.3’ünün istismar ve ihmale maruz kaldığı belirlenmiştir. Bu çocukların %67.8 oranında duygusal istismar, %42.1 oranında fiziksel istismar, %39.1 oranında ekonomik istismar ve %97.0 oranında ihmalle karşılaştığı saptanmıştır. Çocuğun cinsiyeti ve yaşı ile kardeş sayısı, okul dışında çalışma durumu, anne eğitim düzeyi, anne-baba çalışma durumu ve anne-baba evlilik durumunun istismar ve ihmal üzerinde etkili olmadığı belirlenmiştir. Baba eğitim durumu, aile gelir düzeyi ve aile yapısının istismar ve ihmal üzerinde etkili faktörler olduğu saptanmıştır. İstismar ve ihmalin çocukların son dönemlerde yaşadıkları fiziksel belirtiler üzerinde etkili olmadığı (p>0.05), ancak istismara ve ihmale maruz kalan çocuklarda daha yüksek oranda psikolojik belirti gözlendiği ve gruplar arasındaki farkın önemli olduğu saptanmıştır (p<0.05). Bu araştırma sonuçları doğrultusunda, bazı ailesel özelliklerin istismar ve ihmal davranışlarını tetikleyebileceği ve özellikle psikolojik belirti gösteren çocuklarda istismar ve ihmal olasılığının göz ardı edilmemesi gerektiği önerilebilir. Anahtar kelimeler: İstismar, İhmal, Çocuk, Hemşire. VII
Examination of the physical and psychological effects of abuse and neglect on children This study was carried out as descriptive to determine child abuse and neglect, related factors and physical and psychological effect of abuse and neglect on children. The study was conducted over the grade 6, 7 and 8 primary school students from 3 primary schools in Erzincan. Data was obtained using questionnaire Form, scanning form of children abuse and neglect description questionnaire and Short Symptom Inventory. In the evaluation of data, percentage distribution, means, chi square, t test and cronbach alpha coefficient were calculated. In the study, 92.3 % of children were found to face abuse and neclect by getting 0 point. These children were faced with emotional abuse, physical abuse and economic abuse and neclect in the rates of 67.8, 42.1, 39.1, and 97.0, respectively. The factors such as gender, age, the number of siblings, working out of work, education level of mother, occupational status of parents, and marital status of parents were found not to be effective on abuse and neglect. Education level of father, income level, and family structure are the effective factors on abuse and neglect. Abuse and neclect were found not to be effective on the physical signs in recent periods of children (p>0.05), however, children facing abuse and neclect showed more apparent psychological signs and the difference between the groups are significant (p<0.05). As the consequence of the study, it was determined that some familial characteristics could accelerate abuse and neglect and it was suggested that in children with psychological symptoms the possibility of abuse and neglect should be considered.
1 1. GİRİŞ Bir toplumun ilerleyebilmesi ve kalkınabilmesi o toplum içinde yetişen çocukların sağlıklı gelişmesiyle mümkündür 1 . Toplumların geleceklerinin sağlam temellere oturtulabilmesi yarının sosyal yapısını oluşturacak olan çocukların beden ve ruh sağlığı bakımından korunmalarına ve en iyi biçimde eğitilmelerine bağlı olduğu halde, çocuk ihmal ve istismarı dünyanın birçok yerinde olduğu gibi ülkemizde de görülmektedir 2 .
açıdan giderek önem kazanmaya başlamıştır. Bu durum, Türkiye için de geçerlidir. Konunun yeterince bildirilmemesi, tanı konulmasındaki güçlükler, inkâr edilmesi ve gizli kalması sorunun önemini daha da artırmaktadır. Bahar ve arkadaşlarının 1 belirttiği gibi Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine
göre dünyada 1-14 yaş grubundaki 40 milyon çocuk istismar veya ihmale
uğramakta, desteğe ihtiyaç duymaktadır. Çocuk istismarı oranı dünyada %1 ile % 10 arasında değişirken ülkemizde bu rakam %10 ile %53 arasındadır ve duygusal istismarın %78; fiziksel istismarın %24; cinsel istismarın ise %9 oranında görüldüğü bildirilmektedir 3 . Çocuk istismarı ve ihmali, anne, baba, bakıcı, öğretmen, tanıdık ya da yabancı bir erişkin tarafından çocuğa yöneltilen, toplumsal kurallar ve profesyonel kişilerce uygunsuz ya da hasar verici olarak nitelendirilen, çocuğun gelişimini engelleyen ya da kısıtlayan eylem ve eylemsizliklerin tümüdür. Bu eylem ya da eylemsizliklerin sonucu olarak çocuğun fiziksel, ruhsal, cinsel ya da sosyal açıdan zarar görmesi, sağlık ve güvenliğinin tehlikeye girmesi söz konusudur 4–7 .
2 İnsanın doğasında var olan şiddetin savunmasız olan çocuğa yönelmesi ilk bakışta bir çelişki gibi görünüyor olabilir. Özellikle de bunun çocuğun en güvendiği ortam olan aile içinde, önemli bir oranda görülüyor olması olgunun trajedi boyutunu daha da artırmaktadır. Aileler çocuk yetiştirme sürecinde bilerek ya da farkında olmadan çocuklarının gelişimini olumsuz yönde etkileyecek, kimi zaman şiddet, kimi zaman da ihmal şeklinde davranışlar gösterebilmektedirler 8,9
. Ana babaların çocuklarına karşı tutumları, kendi kişilik özelliklerinden, içinde yetiştikleri sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik koşullardan, eğitim düzeyinden, çocuklarına ait özelliklerden ve içinde bulundukları toplumun geleneksel çocuk yetiştirme yöntemlerinden etkilenmektedir. Düşük sosyoekonomik düzey, dar yaşam alanı, geniş aile yapısı, göç olgusunun varlığı, düşük eğitim düzeyi, tek ebeveynli aile, düşük evlilik kalitesi, zayıf ebeveyn çocuk ilişkisi, ebeveyn madde kötüye kullanım öyküsünün varlığı çocuğa yönelik ihmal ve istismarın ortaya çıkmasında zemin hazırlayıcı etkenler olarak bildirilmektedir 1,10
.
İstismara maruz kalan çocuklarda, bu duruma bağlı olarak birçok fiziksel, psikolojik ve sosyal problem görülmektedir. İlgili literatür incelendiğinde, istismar ve ihmale maruz kalan çocuk ve ergenlerde; gelişimsel gecikme, beyin hasarları, öğrenme bozuklukları, konuşma bozuklukları, depresyon, düşük akademik başarı, zayıf akran ilişkileri, suça eğilimli olma, alkol, madde kullanımı, uyku bozuklukları, yeme bozuklukları, düşük benlik saygısı, aşırı hareketli veya yıkıcı/zarar verici davranış örüntüsü, saldırganlık, öfke gibi birçok olumsuz sonucun görüldüğü çeşitli araştırmalar ile ortaya konmuştur 8,11-13
. Ayrıca, çocuklukta karşılaşılan istismarın, yetişkinlikteki suça yönelen davranışlara, duygusal bozukluklara, kişiler arası ilişkilerde uyumsuzluğa, 3 antisosyal davranışlara, saldırganlığa ve kendi çocuklarına yönelik istismar edici davranışlara sebep olduğu görülmektedir 8,14
. Toplumda çocuğa kötü davranma, ihmal etme bazı bireylerce kötü bir davranış olarak değerlendirildiği için bu durum çoğu kez inkâr edilebilir veya görmezlikten gelinebilir. Hemşire ve ebeler bulundukları özel konumları ve mesleki eğitimleri nedeniyle bu soruna eğilmeye ve toplumda bu çocukların erken tanı ve tedavisinde rol oynamaya, toplumda istismar ve ihmal olaylarını önlemeye çalışmalıdır. Çocukla ilgilenen tüm hemşireler konumları ne olursa olsun istismar ve ihmalin erken tanı ve tedavisinde, önlenmesinde, aile ve toplumu bu konuda bilinçlendirmede aktif bir rol alabilirler 15 . Bu çalışmada, istismar ve ihmalin çocuklar üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bunun yanında istismar ve ihmal durumu demografik değişkenler açısından da değerlendirilmiştir.
4 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Çocuk İstismarı ve İhmali 2.1.1. Çocuk istismar ve ihmalinin tanımı Çocuğun büyüme ve gelişmesini olumsuz yönde etkileyen her türlü davranış olarak tanımlanabilen çocuk istismarına, insanlık tarihi boyunca her kültürde rastlanmaktadır 15 .
biçimidir. Yasalarımıza göre, 18 yaş altındaki herkesin çocuk olarak kabul edildiği ülkemizde çocuk istismarı, ciddi yaralanmalara, sakatlıklara ve hatta ölümlere neden olabilen tıbbi, hukuki, sosyal yönleri olan önemli bir halk sağlığı sorunudur 10,16
. Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre çocuk istismarı, çocuğun, sağlığını, fizik gelişimini, psiko-sosyal gelişimini olumsuz yönde etkileyen, bir yetişkin tarafından bilerek veya bilmeyerek yapılan davranışlardır. Tanım aynı zamanda çocuğun istismar veya şiddet olarak algılamadığı veya yetişkinlerin istismar olarak kabul etmediği davranışları da içine alır. Davranışın mutlaka, çocuk tarafından algılanması veya yetişkin tarafından bilinçli olarak yapılması koşul değildir 8,17
. Polat’a
8 göre, çocuk istismarı çok geniş anlamda belli bir zaman dilimi içerisinde bir yetişkin tarafından çocuğa o kültürde kabul edilmeyen bir davranış uygulanmasıdır. Başka bir ifadeyle çocuğun büyüme ve gelişmesini olumsuz yönde engelleyen her türlü davranış çocuk istismarıdır. Cüceloğlu 18 ise çocuk istismarını; 0-18 yaş grubundaki çocuğun kendisine bakmakla yükümlü kişi veya kişiler tarafından zarar verici olan, kaza dışı ve önlenebilir bir davranışa maruz kalması şeklinde tanımlamaktadır. Bunun çocuğun fiziksel, 5 psikososyal gelişimini engelleyen, gerçekleştiği toplumun kültür değerleri dışında kalan ve uzmanı tarafından da istismar olarak kabul edilen bir davranış olması gerekmektedir. "Çocuk ihmali" ise, başta anne ve baba olmak üzere, bakmakla yükümlü kimseler ve diğer yetişkinlerin, çocuğun beslenme, giyinme, barınma, eğitim, sağlık ve sevgi gibi temel gereksinimlerini ihmal etmeleri sonucu, çocuğun bedensel, duygusal, ahlaksal ya da sosyal gelişiminin engellenmesi olarak tanımlanmaktadır 1,19,20
. Çocuğun ihmal edilmesi de, istismar davranışı kadar önemlidir. Bir çocuğu ihmal etmek onu hırpalamak kadar zararlı olabilmektedir. Amerika’da resmi kurumlara ait ihbar bilgilerine göre, ihmal olaylarının %10’u ciddi fiziksel zararlara neden olmuştur 21 . İhmal ve istismarı birbirinden ayıran en temel nokta istismarın aktif ihmalin ise pasif bir olgu olmasıdır. Çocuk ihmal ve istismarı çocuğun normal fiziksel ve zihinsel gelişimini kısıtlayıcı olan fiziksel, duygusal, cinsel, ekonomik ihmal ve istismarı içermektedir. Ancak bunları birbirinden ayırmak oldukça zordur 22,23 .
ülkelerdeki kültürler arası farklılıklardır. Farklı kültürlerde o kültürün çocukla ilgili değerlerinden veya yaygın olarak kabul edilen ve uygulanan disiplin yöntemlerinden kaynaklanan sorunlar nedeniyle çocuk istismarını evrensel biçimde tanımlamak oldukça zordur
8 . Dünyada istismara uğrayan çocuk sayısı oldukça fazladır. Avrupa ve Asya merkezli bir çalışma 9-17 yaşlar arasındaki her 10 çocuktan 6’sının yanlış bir şey yaptıkları zaman anne-babaları tarafından dayak yediklerini göstermektedir. İngiltere'de haftada dört çocuk istismar ve ihmal nedeniyle ölmekte, dört yaş altında her 1000
6 çocuktan biri fiziksel istismara uğramaktadır. 0-4 yaş arasında çocuk istismarının görülme sıklığı, 5-14 yaşa göre 2 kat fazladır 17 . Türkiye'de çocuk istismarı konusunda yapılan araştırmalarda, %78 gibi yüksek bir oran ile duygusal istismarın ilk sırada olduğu görülmektedir. Fiziksel istismar %24 ve cinsel istismar %9 oranındadır. 1980-1982 yılları arasında sekiz ilde yapılan bir diğer araştırmada, istismara uğrama oranı %33, tokat atma, kulak ve saç çekme oranı %25, sopa ile dövme oranı %14 olarak bulunmuştur. Eğitimsiz ailelerin %40'ı çocuklarını istismar ederken, eğitim düzeyi yüksek ailelerde bu oran %17'dir. Bir diğer araştırmada, 7-14 yaş grubundaki çocukların yaklaşık %40'ı anne veya da babaları tarafından dayak yediklerini belirtmişlerdir 20 .
Yüklə 449,87 Kb. Dostları ilə paylaş:
|